Vels u srednjem veku
Vels u srednjem veku (engl. Wales in the Middle Ages) obuhvata istoriju Velsa od povlačenja Rimljana (407) do engleskog osvajanja (1284) i pripajanja kraljevini Engleskoj (1536–1542).[1][2]
Istorija
urediPeriod nezavisnih kneževina (5–13. vek)
urediPočetkom 5. veka Velšani primaju hrišćanstvo, i odlaskom Rimljana raspadaju se u male, nezavisne plemenske zajednice. Prodorom germanskih plemena Angla i Sasa u Englesku, od 5. do 7. veka, teritorija Velsa, čiji su stanovnici uspeli da se odupru paganima, izolovana je od ostatka britanskih ostrva, što je doprinelo da od keltskih plemena u Velsu počinje da se formira velška nacija. Osnovu društvenog uređenja u Velsu činili su u to vreme veliki rodovski savezi - klanovi, koji su čuvali svoju nezavisnost i često se trošili u međusobnim ratovima.[1] Velški klanovi bili su organizovani u veći broj sitnih kneževina (engl. petty kingdoms), od kojih je najvažnija za istoriju bila kraljevina Gvinet (vel. Gwynedd) u severozapadnom Velsu, čiji su gospodari u više navrata pokušavali da ujedine Vels u jednu državu.
Tek je u 9. veku došlo do ujedinjenja većeg dela Velsa pod Rodrijem Velikim (844–877), kraljem Gvineta. Njegov unuk Houel Dobri (910–950) učvrstio je državu i izdao prvi zbornik zakona. No, pod stalnim pritiskom obližnjih anglosaksonskih kraljevina - Mersije i Veseksa, velška država se raspada već u drugoj polovini 10. veka.[1]
Grifid ap Luelin, takođe kralj Gvineta i pra-praunuk Houela Dobrog, uspeo je ponovo da ujedini Vels u periodu od 1039. do 1063. Međutim, njegova ekspanzija u pravcu saksonske Mersije dovela je do protivofanzive Saksonaca pod kraljem Haroldom Gudvinsonom, i pada južnog Velsa pod vlast Saksona uoči invazije Normana na Englesku (1066).[1]
Koristeći se neredima u Engleskoj tokom vlade kralja Jovana bez Zemlje (1099–1215), Luelin ap Jorvet (1194–1240), kralj Gvineta, uspešno se vojskom odupirao engleskoj dominaciji, ponovo ujedinivši gotovo čitav Vels. Njegov unuk bio je Luelin ap Grifid (1246–1282), poslednji nezavisni vladar Velšana. Engleski kralj Henri III (1216–1272) priznao je sporazumom u Montgomeriju (1267) Luelina za Princa od Velsa, ali je njegov naslednik Edvard I (1272–1307) napao i do 1284. osvojio čitav Vels.[1]
Engleska okupacija Velsa
urediPosle engleskog osvajanja, borba Velšana protiv engleske dominacije prerastala je više puta u ustanke (1287, 1294. i 1316). U tim borbama Velšani su se vešto koristili velikim lukom, koji su Englezi od njih prihvatili, usavršili i kasnije veoma uspešno upotrebljavali, naročito u stogodišnjem ratu. Poslednji krupan ustanak Velšana bio je ustanak Ovena Glendovera (1400–1405), uz pomoć Francuza, koji je, kao i svi prethodni, ugušen u krvi. Uprkod tome, Vels je uspeo da dugo vremena sačuva, iako nominalno, prava autonomne kneževine. Definitivno je, odlukama engleskog Parlamenta (engl. Acts of Union) iz 1536. i 1542, Vels i zvanično postao sastavni deo kraljevine Engleske.[1]
Velške kneževine
uredi| Kneževina | Velški | Osnivanje | Ukidanje | Teritorija | Istorijski okruzi |
|---|---|---|---|---|---|
| Gvinet | Gwynedd | 5. vek | 1284. | Severozapadni
Vels |
Anglizi, Kernavon, Merionet |
| Povis | Powys | 5. vek | 1284. | Istočni Vels | Montgomeri, Radnor, Brenok |
| Dived | Dyfed | 5. vek | 920. | Jugozapadni Vels | Pembruk |
| Glivisig | Glywysing | 5. vek | 1055. | Južni Vels | Glamorgan |
| Gvent | Gwent | 5. vek | 1075. | Jugoistočni Vels | Monmut |
| Morganug | Morgannwg | 942. | 1091. | Južni Vels | Unija Gventa i Glivisiga |
| Seisilug | Seisyllwg | 680. | 920. | Jugozapadni Vels | Kardigan, Karmarten |
| Dehibart[a] | Deheubarth | 920. | 1197. | Jugozapadni Vels | Pembruk, Kardigan, Karmarten, Brenok |
Vladari Velšana
uredi- Rodri Veliki (844–877),
- Houel Dobri (910–950),
- Grifid ap Luelin (1039–1063),
- Luelin ap Jorvet (1194–1240),
- Luelin ap Grifid (1246–1282), poslednji nezavisni vladar Velšana.
Napomene
uredi- ^ Dehibart je nastao spajanjem Difeda i Seisiluga koje je izvršio Houel Dobri (910–950).