Веригаши

Verigaši, roman o Našima je knjiga naučne fantastike srpskog pisca Zorana Stefanovića. Roman donosi nagrađivani ciklus pripovesti o ljudima sa paranormalnim sposobnostima, pisanih u prvoj polovini 1990-ih. Ciklus je objavljen integralno kao 57. knjiga u ediciji „Znak Sagite“ 2012. godine.

Verigaši, roman o Našima
Nastanak
Autor	Zoran Stefanović
Ilustrator	Jana Stojaković
Dizajner korica	Olga Jorgačević
Zemlja	Srbija
Jezik	srpski
Sadržaj
Žanr / vrsta dela	naučna fantastika
Teme	natprirodno, svest, stvarnost, preci, rat
Lokalizacija	Podrinje, Beograd, Marselj; Raspad Jugoslavije 1980-ih i 1990-ih, Prvi svetski rat, Bronzano doba, Vinčanska kultura
Izdavanje
Izdavač	„Everest media“
Datum	2012.
Broj stranica	172
Tip medija	broširano
Klasifikacija
ISBN ?	ISBN 978-86-7756-015-7

Roman je predvideo više naučnih otkrića iz etnogeneze i arheologije, ali i lokaciju tajanstvenog minerala u Podrinju, u Brezjaku i na drugim lokacijama gde su u 21. veku nađeni jadarit i ležišta litijuma. Knjiga ima trodelnu, spiralnu strukturu koju je pisac nazvao „roman–savijača“.

Slogan romana je: „Svest je ekran. Vreme je tačka. Rat je nasleđen.“.

Radnja

Ciklus i knjiga su nazvani Verigaši po antičkom nazivu za Balkan (Catena Mundi, Verige sveta). Premisa knjige je da na Balkanu postoji stanovništvo, genetski soj, sa natprirodnim moćima (vidovitost, telekineza, telepatija), stečenim drevnim mutacijama zbog minerala koje unose preko vode i hrane.

Prvi deo „Vreme buke i besa“ se dešava u Beogradu 1980. kada arhitekta–početnik Nadežda Selimović krade tajanstvenu glinenu lopticu sa znakom „vukozmaja“, sa nalazišta Vinčanske civilizacije na beogradskom naselju Banjica koje će biti uništeno. Trinaest godina kasnije, 1993, taj čin loše utiče na njenu porodicu i menja sudbinu Nadeždine kćeri Jarne. Ispostavlja se da „duboka država“ u Jugoslaviji i Srbiji ne dozvoljava da stanovništvo ima dodir sa tajanstvenim vinčanskim predmetima.

Drugi deo „Preko Drine, sa iskrom u oku“ vraća čitaoca u Podrinje, postojbinu Nadeždine i Jarnine porodice, na početak 20. veka, u vreme Prvog svetskog rata. Damnjan Vuković, dečak sa natprirodnim moćima dolazi u dodir sa devojkom Azrom, iz begovske porodice Arslanagića/Selimovića. Tragični događaji od tog susreta bacaju Damnjana u ratni vihor, ali je sve vreme praćen bićem koja traži osvetu. I prva i druga priča se završavaju na isti način, pismom koje je upućeno Jarni.

Kratka priča-epilog „Uskom stazom kojom hodiš“ opisuje Jarninog ujaka, profesora arhitekture Bogdana Selimovića koji je uveren da ima krizu srednjih godina, ali se ispostavlja da iza njegovog poimanja stvarnosti stoje realne sile koje ga nevoljno vezuju sa vinčanskim precima.

Veze sa naučnim istraživanjima i predviđanja

Povodom teorije svesti i teorije morfičkih polja u romanu se izričito pominju Amerikanac Rupert Šeldrejk i beogradski naučnici Dejan Raković, Đuro Koruga i Velimir Abramović.

Svi navodi iz Politike ekspres pripadaju feljtonu „Janusovo lice istorije“, prema istoimenoj naučnoj seriji Televizije Beograd koju je Stefanović radio u to vreme. Kao i serija, roman detaljno ulazi u naučna pitanja srpske, slovenske i indoevropske etnogeneze i njihovog odnosa prema Vinčanskoj civilizaciji. Nekoliko naučnih hipoteza o etnogenezi nauka je potvrdila u 21. veku.

U odeljku pisanom 1994. roman tačno opisuje fizičku lokaciju tajanstvenog minerala u Podrinju, Brezjak, na kojoj će se deceniju kasnije naći litijum i jadarit. Roman objašnjava i geopolitičke posledice ovog otkrića.

Veze sa drugim jugoslovenskim piscima

Pisac u pogovoru kaže: „Čitaoci su jamačno već primetili da je pripovest samu sebe namerno plela da se uklopi u izmišljenu jedinstvenu vaseljenu srpske i hrvatske književne fantastike iz osamdesetih i devedesetih godina XX veka, dakle sa pričama koje su cvetale po raznim Bobanovim izdanjima oko „Znaka Sagite“. (...) Dakle, ova priča je sebe namerno plela i kao labavi „hipertekstualni“ odeljak nepostojećeg kolektivnog multiverzuma Zorana Jakšića („Jeka“), Vladimira Lazovića („Noć koja bi mogla da promeni sve“), Gorana Skrobonje (Nakot), Radmila Anđelkovića (Rašanski ciklus), Bobana Kneževića (Crni cvet), Dragana R. Filipovića („Tri miliona kostura“), Darka Macana („Izrodi, 1947: Očekivanja“), Ilije Bakića („Begunci, krv“) i Nevena Jovanovića („The Only Thing I Feel“). I naravno, i iznad svega, opusima Milorada Pavića i Slavena Radovanovića.“

Prvi deo knjige ima kao uvod u poglavlja pesmu "Vreme buke i besa" Gojka Božovića.

Verigaški ciklus se u nekim vidovima preklapa sa drugim Stefanovićevim ciklusima: vremeplovnim ciklusom o „Živoj vodi“, o tvari koja se pojavljuje u rudnim ležištima i daje efekte na subatomskom nivou, kao i ciklusom „Uspomene iz Drugog života“ o energetskim bićima koja su utočište našla u virtuelnom multiverzumu našeg doba.

Prijem kod kritike

Verigaši su većinom dobro kritički primljeni i nagrađivani još od sredine 1990-ih. Neki kritičari, kao Đorđe Bajić, mišljenja su da je prvi deo knjige prekratak i da je trebalo da bude proširen u zasebnu knjigu.

Pisac i urednik Oto Oltvanji o Verigašima: "Zoran Stefanović plete priču epskih razmera i jarkog lokalnog kolorita koja je istovremeno naučna fantastika, fantazija i horor, a odjekuje uvek aktuelnim motivima prisutnim u najboljim primerima svetske produkcije."

Kritičar i pisac Pavle Zelić: "Ako uspete da odvojite Zorana Stefanovića, prozaistu, od njegovih drugih, mnogostrukih uloga, šta ostaje? Priče, kakve niste nigde mogli čitati, ideje, motivi iz poluzaboravljenog kolektivnog sećanja koji, iako fragmentirani i nekompletni čine fantastičan mozaik ovog romana i univerzuma u kojem Stefanović nije tvorac, pa čak ni lutkar sa koncima u rukama, već samo vodič. Ako se usudite da ga pratite."

Kritičar i pisac Đorđe Bajić: „Da je sreće, Verigaši bi bili objavljeni /kao knjiga, prim. prir./ u vreme kada su napisani, sredinom devedesetih, ali je za pohvalu i to što su iz štampe izašli gotovo 20 godina kasnije (u izdanju Znaka Sagite). (...) Drugi segment, Preko Drine, sa iskrom u oku, pravi je dragulj u kruni. Radnja se, uglavnom, odigrava početkom XX veka i prati odrastanje 'prozorljivog' Damnjana, momčića obdarenog posebnim moćima. Stefanović prede kompleksan i bogat narativ, ne štedeći na uzbuđenjima. (...) Bez obzira na neujednačenost, Verigaši su kamen temeljac jednog fascinantnog i zanimljivog mita.

Arheolog i antropolog Igor Stojić: „Fantastično putovanje kroz arheologiju sadašnjosti i budućnosti. Za svakog ljubitelja fantastike ovo je pravi izbor: arheologija, Vinčanci, jadarit.“

Kritičar Slobodan Ivkov: „Konačno smo dobili srpsku verziju nečega između (takođe mozaičkog) romana 'Više nego ljudski' Teodora Sterdžena (1953) i filma 'Skeneri' reditelja Dejvida Kronenberga (1981), samo prilagođenu lokalnom idiomu, epici, mitologiji, istoriji i tradiciji, a naučno i faktografski fundiranu ovdašnjim geološkim i arheološkim nalazima i misterijama, od Podrinja, do beogradske Banjice. (...) Nesporno bogatstvo čudotvornih voda i minerala, pogotovo nedavno u reci Jadar otkrivenog jadarita, po sastavu 'supermenovog kriptona', stvara preduslove za rađanje dece sa parapsihološkim moćima (telekineza, telepatija, teleportacija, transmutacija...). Njih regrutuju svi: od Austrougarske, do današnjih svetskih imperija i srpskih dušmana – javno ili tajno, zbog naivnosti, gluposti ili alavosti mutanata... Za razliku od mnogih na srpskoj F i SF sceni eksponiranih 'akcionih' pisaca, ovaj diplomirani dramaturg i scenarista stvarno ume majstorski da pripoveda!“

Pisac i kritičar Ivana Milaković: "Uz Vreme i Drinu, Uska staza je nešto jasnija. Mogla bi biti još jasnija, uz nekoliko romana o Verigašima. A može i da stoji samostalno, dovoljno je intrigantna da privuče pažnju, a ne mora sve da se crta."

Pisac i kritičar Slobodan Škerović: Zoran Stefanović, otvara perspektivu svoje generacije, nesrećne jer je odrastala u vreme totalnog haosa, inflacije, iznenadne bede i ratova, izazvanih i ničim izazvanih, u vreme kada je droga, uz šund i politički kupleraj, postala glavni izvor zabave i zamene za duh. Stefanović u svojoj knjizi traži rešenje i lek protiv današnjeg užasa, u paralelnom životu etničkog bića koje na Balkanu i u Podunavlju, traje od nezapamćenih vremena kultura kao što su bile ona Lepenskog vira i Vinče – preistorijskog megalopolisa koji je postojao na teritoriji današnjeg Beograda. Uticaj ovog podsvesnog mora informacije, kao kolektivnog sećanja, na junake njegove knjige je toliko jak da u stvarnosti proizvodi naprsline kroz koje nezadrživo prodire i – zbog nedostatka odgovarajućeg sistema tumačenja koji bi bio sposoban da integriše te zaboravljene elemente kulture – stvara bolesnu situaciju koja od nas zahteva radikalnu promenu u stavu prema životu i društvu.

Istorijat priča

• „Vreme buke i besa“ je adaptacija scenarija nesnimljenog dugometražnog igranog filma koji je 1995. pripreman sa rediteljem Olegom Jeknićem. Objavljeno u antologiji Tamni vilajet 4, izbor srpske fantastike, Beograd, 1996. i 2011.

• „Preko Drine, sa iskrom u oku“ je novela pisana za konkurs „Znaka Sagite“ 1994. Objavljeno u časopisu Znak Sagite, br. 10, Beograd 2002.

• Uskom stazom kojom hodiš je adaptacija scenarija kratkog igranog filma „Uske staze“, FDU/RTS, Beograd, 1995, režija Oleg Jeknić. Priča je objavljena internet-sajtu za fantastičnu književnost „Art–Anima“, novembar 2006. Štampana je u izboru priča „Beograd budućnosti“, Politika, specijalni dodatak „Dani Beograda“, 15. april 2007.

Nagrade i priznanja

• Zlatna medalja za scenario na Jugoslovenskom festivalu kratkog i dokumentarnog filma, Beograd, 1995. (Uske staze)
• Pobednička noveleta konkursa „Znak Sagite“ 1995. (Vreme buke i besa)
• Izbor za najbolji naučnofantastični, horor i fantazijski roman svih vremena, Srbija (SF/H/F) Lista: Emisija Pogled iz svemirskog broda, Radio Beograd 202.

Spoljašnje veze

• Izdavačka kuća „Everest media“, izdavač knjige
• Uske staze na sajtu IMDb (jezik: engleski)
• Naučna serija „Janusovo lice istorije“, TV Beograd, 1993.