Veternica

Za druge upotrebe, pogledajte Veternica (višeznačna odrednica).

Veternica je reka u južnoj Srbiji, leva pritoka Južne Morave i reka na kojoj leži grad Leskovac.

Veternica
Veternica
Opšte informacije
Dužina	75 km
Basen	515 km2
Sliv	Crnomorski
Plovnost	ne
Vodotok
Ušće	Južna Morava
Geografske karakteristike
Država/e	Srbija
Oblast	Južna Srbija
Naselja	Leskovac
Pritoke	Vučjanka
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Reka Veternica je duga 75 km, dok je površina sliva reke 515 km². Veternica ima veoma kolebljiv vodostaj, pa sa proleća veoma nabuja, a leti skoro presuši.

Geografski položaj i granice sliva

Reka Veternica i njen sliv nalaze se u jugoistočnom delu Srbije.

Sliv neke reke podrazumeva površinu kopna, ograničenu vododelnicom, sa koje padavine otiču rečnim sistemom u okean, more, jezero ili u neku drugu reku dok se pod razvođem podrazumeva uzvišenje koje deli padavinske vode i usmerava ih da se slivaju u dve susedne reke, u dva jezera, mora i okeana.

Razvođe Veternice prema graničnim rečnim slivovima najviše je u zapadnom, jugozapadnom i južnom planinskom delu. Prema Leskovačkoj kotlini razvođe je široko otvoreno.

Veternica 2023. godine Leskovac

Razvođe prema slivu Jablanice polazi od vrha Kopljaka (1126 m), koji se nalazi na tromeđi slivova Jablanice, Veternice i Krive reke, zatim se spušta preko sela Oruglice, Belog kamena (524 m), do sela Slavujci (363 m) u blizini Lebana. Ovde je razvođe izgrađeno od kristalastih škriljaca. Od ovog sela razvođe ide ka severistoku do sela Vlase i nastavlja se u hidrološki neodređeno razvođe na dužini od 21 km, do ušća u Južnu Moravu. Dužina ove vododelnice iznosi 50 km.

Razvođe između slivova Veternice i Krive reke odnosno sliva Južne Morave (Kriva reka pripada slivu Južne Morave) počinje od Velja glave (1181 m). Od Velja glave ono se spušta ka jugoistoku, a potom penje do vrha Sveti Ilija (1295 m). Sa ovog vrha razvođe se spušta do sela Drenovac od koga se ponovo penje na Kukavicu (1442 m) a potom postepeno ponovo spušta u Leskovačku kotlinu. Ovim je vododelnica ka okolnim rekama zaokružena. Ukupna dužina vododelnice sliva Veternice ka ostalim slivovima iznosi 130 km.

Geološki sastav sliva

Dolina Veternice pripada jezgru Srpsko-makedonske mase, odnosno dislokacionom pojasu Veternice. Neogeni sedimenti doline javljaju se u vidu dve serije. Prva, glinovito-peskovita serija zastupljena je na dnu leskovačkog visa sa Hisarom i dnu padine Pustorudarske čuke dok druga, šljunkovito-peskovita serija izgrađuje njihove više delove kao i terene oko Miroševca. Osobenost ovog prostora je veća količina šljunkova heterogenog sastava kod sela Rudara sa neznatnim sadržajem gline i peskova sive boje. Mlađe, kvartarne tvorevine najvećim delom akumulirane su radom Jablanice i Veternice. Uz tokove ovih reka zastupljena je veća masa aluvijalnih tvorevina i ona se javlja u tri facije: rečna korita, povodnje i mrtvaje. Grebene, nastale usecanjem Jablanice i Veternice kroz centralnu jezerku površ, na padinama karakterišu deluvijalne naslage gotovo prašinskog sastava.

Reljef sliva

Reljef sliva odlikuje se velikom disekcijom koja je uzrok brzom oticanju vode koja se gotovo odjednom i u velikim količinama sliva u vodene tokove.

U reljefu sliva Veternice mogu se izdvojiti dva različita dela: prvi je Leskovačka kotlina a drugi je brdsko-planinski predeo na jugozapadu. Granicu između ova dva dela predstavlja izohijeta od 700 mm. Područje sliva pripada Središnjoj zoni gromadnih planina i kotlina nastaloj u oligomiocenu rasedanjem stare Rodopske mase. Tada su nastale i obe kotline u slivu, Leskovačka kotlina i Poljanička kotlina. Ove dve kotline bile su ispunjene vodom i predstavljale su jezera u toku pliocena. Po povlačenju jezera, reke su usecale široke rečne doline u kotlini i stvorile Leskovačko polje.

U slivu Veternice postoje i oblici paleovulkanskog reljefa predstavljeni vulkanskim kupama Oblik (1086 m) i Grot (1310 m).

Tok

Izvire u selu Drenovac u Poljanici a nastaje od Jezerskog i Manastirskog potoka. Svojim tokom deli Poljanicu na dva dela pravcem sever - jug.

Prvi deo toka je planinski, sa uzanom dolinom strmih strana. Od sela Vina reka teče širom i plodnom dolinom. Uskoro po utoku dolinski deo, kod sela Žabljane reka prima i svoju najveću pritoku, rečicu Vučjanku.

Dok joj korito kroz Leskovac nije bilo regulisano, često ga je plavila. Najveća poplava je bila 1948. godine kada je 80% Leskovca bilo pod vodom dubokom 1,5 m.

Veternica utiče u Južnu Moravu 10 km nizvodno (severno) od Leskovca, kod sela Bogojevce.

Pritoke

Najveća (desna) pritoka joj je Vučjanka, koja je u planini Kukavici usekla 300 metara dubok kanjon. Ostale pritoke su:

• leve: Repušnica, Roždačka reka, Trstenska (Vlaška) reka, Železnica, Senska reka, Oštroglavska reka, Manastirska reka, Mijovska reka, Barska reka i Sušica;
• desne: Beljanica, Smiljevačka (Uševačka) reka, Gradnjanska reka, Mijakovačka reka (Berivojštica), Studenska reka, Lalinska reka i Čukljenička reka.

Na Veternici je i veštačko jezero Barje.

Arheološki lokaliteti u dolini Veternice

U dolini ove reke otkrivena su 24 arheološka lokaliteta. To su: Sastanci u Bobištu, Crkva sv. Ilije, Hisar, Hisarski kanal, Mala Dubočica, Okolina Leskovca, Podrum, Podvorce, Ulica industrijska br. 15, Ulica Veselina Masleše br. 36 i Vinograd Gorge u Leskovcu, Dolina u Šišincu, Crkva Sv. Petke ili Rudarska crkva u Rudaru, Latinska crkva u Velikom Trnjanu, Crkvište u Radonjici, nepoznati lokalitet u Strojkovcu, nepoznati lokalitet u Bunuškom Čifluku, Okolina Miroševca, Selište-Salačina i Selište I u Miroševcu, Manastirište ili Brzansko crkvište u Brzi, nepoznati položaj u Barju i Desna obala Veternice u Crcavcu.

U Leskovcu i njegovoj okolini zabeležena je veća koncentracija lokaliteta. Većina ovih lokaliteta ne mogu bliže da se odrede izuzev utvrđenja na Hisaru i lokaliteta Mala Dubočica, koji je na osnovu nalaza dve nedovršene statue protumačen kao radionica. Sa nepoznatih lokacija iz okoline Leskovca potiče veliki broj slučajnih nalaza novca careva od Gracijana do Justinijana I kao i tri imitacije folisa Konstantina II. Velika je verovatnoća da se radi o nalazima sa šireg prostora Leskovačke kotline.

Na prostoru ove geografske mikroceline retka su nalazišta na višim kotama. Osim položaja u Barju i Crcavcu svi lokaliteti smešteni su u zoni do 300 m nadmorske visine.

Rimska naselja mogu se pretpostaviti u Bobištu, na lokalitetu Sastanci, kao i na položajima Selište-Salačina i Selište I u Miroševcu.

Lokaliteti u seoskim crkvama u Rudaru i Velikom Trnjanu, na desnoj obali Veternice u Crcavcu, u atarima Bunuškog Čifluka i Strojkovca kao i lokalitet Manastirište ili Brzansko crkvište u Brzi još uvek nisu precizno određeni. U Rudarskoj crkvi u Rudaru i Latinskoj crkvi u Velikom Trnjanu pronađena je ranovizantijska kamena plastika u sekundarnoj upotrebi dok sa nepoznatih nalazišta u atarima Bunuškog Čifluka i Strojkovca potiču 34 primerka rimskog novca. Velika površina sa fragmentovanim opekama i kamenjem i masivni zid od opeka vezanih malterom uočeni su na lokalitetu Manastirište ili Brzansko crkvište u Brzi.

Galerija

• 
  Kej pored Veternice, Leskovac.
• 
  Kej pored Veternice, Leskovac.
• 
  Kej pored Veternice, Leskovac.
• 
  Kej pored Veternice, Leskovac.

Vidi još

• Barje (jezero)
• Spisak reka u Srbiji

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta, 1978. g., knjiga Prva, pp. 328
• Rista T. Nikolić, Poljanica i klisura, 1904. g., pp. 25 - 28
• Stamenković, Sonja (2013). Rimsko nasleđe u Leskovačkoj kotlini. Beograd: Arheološki institut. 
• Pavićević, M; Rakić, H (1986). Leskovački kraj. Leskovac: Biblioteka doma kulture mladih „Žika Ilić Žuti”. 
• Ilić, Radomir (1978). Jablanica, Veternica, Pusta reka. Beograd: Srpsko geografsko društvo. 
• Dukić, Dušan; Gavrilović, Ljiljana (2008). Hidrologija. Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. 
• Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.