Vilovo
Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: Unos unutrašnjih veza i referenci. (decembar 2016) |
Vilovo je naselje u opštini Titel, u Južnobačkom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2022. bilo je 975 stanovnika.
Vilovo | |
|---|---|
 Glavna ulica sa pravoslavnom crkvom | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobački |
| Opština | Titel |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1.090 |
| — gustina | 41/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 15′ 01″ S; 20° 09′ 06″ I / 45.25034° S; 20.15167° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 116 m |
| Površina | 26,2 km2 |
.svg)  Vilovo Vilovo na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 21246 |
| Pozivni broj | 021 |
| Registarska oznaka | NS |
Položaj uredi
Vilovo nalazi se u jugoistočnom delu Bačke, u Šajkaškoj. Ono se ušorilo na sredini puta Novi Sad – Titel, sa obe strane puta, u podnožju Titelskog brega, koje ga po položaju čini jedinstvenim u odnosu na druga, okolna, ravničarska sela.
U odnosu na glavne saobraćajne koridore AP Vojvodine i Srbije, Vilovo je smešteno periferno. Saobraćajni položaj uslovljavaju mu regionalni put Novi Sad — Šajkaš — Vilovo — Titel — Kovačica.
Kao i cela Šajkaška, atar Vilova se odlikuje kvalitetnim obradivim površinama. O kvalitetu zemljišta i drugim prirodnim pogodnostima Šajkaške, pa i Vilova, ostao je zapisan iskaz generalnog graničarskog direktora austrijskog nadvojvode Ludviga od 20. novembra 1808, koji je i danas aktuelan: „Tlo u Šajkaškom bataljonu sastoji se od veoma dobrih, masnih, delom crne, delom od same prirode srećno mešanih vrsta zemlje. U pogledu plodnosti Bataljon treba svrstati u prvoklasnu zemlju. Priroda je u ovom predelu veoma blagoslovna; sve što je potrebno za ljudski život nalazi se ovde. Uspevaju sve vrste žitarica i povrća, uspevaju dobar lan i kudelja, sve vrste voća; konja, rogate stoke, svinja, ovaca, koza, riba ima u izobilju.“
Za Vilovo se može konstatovati da je klima kontinentalna, dosta ujednačena i da nema velikih variranja.
Zbog velikih vodenih površina kojima je u prošlosti bilo okruženo, vrlo je moguće da su prvi stanovnici Vilova bili ribari koji su živeli u ribarskim kolibama, te su, po predanju, „viđali“ vile kako igraju kraj vode na mesečini, pa su po njima dali ime svome mestu.
Istorija uredi
Prvi popis Vilova nalazi se u defteru za Segedinski sandžak iz 1560.
- 1561. i 1566 - 1574. godine. Onde se kaže da selo „Filova“ pripada titelskoj nahiji.
Da bi zadržalo srpsko stanovništvo doseljeno u ove krajeve, u velikoj seobi pod Arsenijem III Čarnojevićem, a sa ciljem da štite granice Ugarske od eventualnog ugrožavanja iz Banata koji je u to vreme predstavljao jaku tursku bazu, austrijski dvor je već 1702. godine pristupio formiranju Posavsko-podunavske i Potisko — pomoriške vojne granice. U sastav dela Podunavske granice, u sklopu Slavonskog generalata sa sedištem u Osijeku, ušli su Titel i Vilovo, koji su sačinjavali jednu konjičku i dve pešadijske kompanije – sa 250 ljudi i Kovilj sa Sentivanom (Šajkaš), sa jednom konjičkom i jednom pešadijskom kompanijom od 150 ljudi.
Rezolucijom carice Marije Terezije 6. marta 1763. godine formira se Šajkaški bataljon u koji su već u jesen iste godine, ušli graničari Titela, Vilova, Mošorina, Loka, Gardinovaca i Žablja, u kojem Vilovo sa ostalih trinaest sela Šajkaške, ostaje do rasformiranja Bataljona koje je usledilo 1872. godine .
Prva i najstarija vilovačka pravoslavna crkva bila je mala građevina, posvećena (kao i današnja) Sv. Stefanu Dečanskom tj. Sv. Mrati. Kaže su za nju 1893. godine da je bila na mestu gde tada gostionica Gavre Tucakova. Ona se samo pominje 1777. godine, kao bogomolja od naboja, pokrivena šindrom. Temelji današnjeg hrama osveštani su 4. avgusta/23. jula 1805. godine. Sama gradnja trajala je tokom 1805-1806. godine.[1]
Mađarska buna uredi
Sticajem istorijskih okolnosti u jednom periodu svog razvoja, u vreme Bune, posebno u proleće 1849. godine, Vilovo je postalo poprište velikih sudbonosnih bitaka za opstanak srpskog naroda na vojvođanskim prostorima.
Vođena je tu odsutna bitka posle ponoći 1/13. aprila 1849. godine, po nasipima, baruštinama, močvarama i šumama oko Mošorina i Vilova. Zahvaljujući velikom junaštvu srpskih boraca, Titelska visoravan, ostala je za Mađare nesavladiva.
Za svoj podvig u bici kod Vilova, major Jovan Stefanović je dobio austrijski predikat "Vitez od Vilova" - Vilovski.
Posle ove velike bitke koja se dogodila na Veliki petak, 1/13. aprila 1849. godine, Bečke novine "Wanderer" (br. 98, od 21. aprila 1849, dopis iz Zagreba) između ostalog pišu: “Stratimirović je Mađare u Šajkaškom Bataljonu do nogu potukao (aus Haupt geschlagen). Srpska vojska bejaše koncentrovana u mestima Vilovo, Mošorin i Titel. Percel se približio sa svojom vojskom ka Vilovu. Dana 13. aprila oko pola dva sahata noću udari Stratimirović na Mađare sa Mošorinske i Vilovske strane. Borba bijaše vrlo žestoka. Posle osam sahata bejahu Mađari na svima tačkama nadbijeni i odbegoše na tri strane; u bekstvu zapališe mesta Sentivan i Kać, koji se u plamen pretvoriše. Srbi se posle boja povratiše u Mošorin i Titel. Od Mađara je nekoliko stotina poginulo, Srbi imađahu trinaest mrtvih i četrdeset ranjenih. Ovoliko se doznalo 14. t. m. službenim putem.”
Mihailo Polit Desančić u nekrologu Vilovskom, objavljenom u Braniku 14/27. marta 1902, br. 32, je između ostalog, naveo i sledeće: "... Današnji srpski naraštaj valjda je nešto po predanju čuo, valjda je nešto i čitao o bici kod Vilova u g. 1849. Al da li se zna, da ono malo selo u Šajkaškoj, što se zove Vilovo, ima svoga istoriskog značaja po Srpstvo, a ima svoga istoriskog značaja i po čitavu monarhiju. Dana 1. aprila 1849. godine. borilo se kod Vilova 1400 vojnika srpskih sa 17 topova protiv ogromne snage mađarskog generala Percela, koji je imao 8000 pešaka, mnoštvo kavalerije i topova, te su srpski sinovi koji bi se mogli sravniti sa Špartancima, održali sjajnu pobedu. Od te sjajne bitke i srpske pobede kod Vilova vrli pokojnik, koji je u toj bitci sjajni udeo imao, dobio je predikat "Vilovski" i Leopoldov orden..."
U leto 1850. godine sastavljen je izveštaj o šteti pretrpljenoj tokom građanskog rata (Mađarske bune). Od svih mesta Šajkaške najmanju - simboličnu štetu su prijavili Vilovčani. Bilo je to zato što crkva nije ni malo postradala, poput onih u Titelu, Loku i Mošorinu. Tražili su samo 131 f. odštete, a je Poverenstvo istaklo veće potraživanja: za crkvene utvari - 810 f., za opravku i unutrašnji nameštaj crkve - 50 f. što je ukupno bilo 860 f. To je značilo da je crkva i po zvaničnim podacima bila tokom rata sačuvana.[1]
Građanski poredak uredi
Vilovčani su od nastanka sela pa do razvojačenja, gotovo 170 godina, bili vojnici, graničari u prostoru omeđenom dvema moćnim imperijama. Istovremeno baveći se poljoprivredom, stočarstvom i zanatstvom, prihvatali su dobrovoljno, ili uz pomoć zakonskih regulativa, znanja i iskustva moćne Austrijske carevine.
Već naredne godine posle razvojačenja, Šajkaški bataljon je uklonjen u Bačko-bodrošku županiju i podeljen na titelski i žabaljski srez.
Vilovo je uvek bilo malo srpsko mesto, dok je ostalih naroda mnogo manje. Broj stanovnika je u drugoj polovini 19. veka rastao. Tako 1880. godine u mestu ima: 906 Srba, 11 Mađara, 18 Nemaca, 10 Slovaka a ostalih 48, što ukupno iznosi 993 stanovnika. Deceniju kasnije 1890. godine Vilovo ima 1094 žitelja, od kojih Srba 1052, Mađara 20 i Nemaca 22.[1]
Prema pravoslavnoj parohijskoj statistici u mestu je krajem 1891. godine bilo: 1161 pravoslavac, 216 pravoslavnih domova, jedan sveštenik, 85 učenika, jedna osnovna škola.[2]
Kada su 1894. godine skupljani prilozi za spomenik mitropolitu Stratimiroviću odazvali su se mnogi Vilovčani. Tako su novac dali u ukupnom iznosu 23 f. 45 novčića: Srpska crkvena opština, pop Đorđe Ivanić paroh, Tima Babić crkveni predsednik, Mihail Rošulj tutor, Milan Radivojević učitelj, Dimitrije Mandić opštinski beležnik, Aca Galić knez, Bogoljub Jovanović kasir, Ferenc Horvat narednik, Politička opština, Đoka Opra nadzornik dolme, i žitelji Gavra Tucakov, Svetislav Bozika, Lazar Šikoparija, Miloš Damjanov i Ignjat Medakov.[3]
Od početka Prvog svetskog rata, veliki broj Srba iz Vilova je bio mobilisan u austrougarsku vojsku i poslat na front. Među njima je bilo mnogo dezertera koji su se predavali srpskoj i ruskoj vojsci, ili kasnije, kao „logoši“ i „zeleni kadar“, destruktivno delovali u pozadini. Jedan od njih bio je Tima Berar iz Vilova, koji je prešavši Rusima bio pripadnik Prve jugoslovenske brigade obrazovane u Oktobarskoj revoluciji.
Racija uredi
Vilovo, je nažalost u istoriji zabeleženo i kao mesto u kojem je na najsvirepiji način od strane mađarskih fašista sprovedena racija — pogrom nad nedužnim stanovništvom januara 1942. godine, koja je ostavila trajne, duboke ožiljke u kolektivnoj svesti žitelja ovog sela.
Selo je dana 12. januara 1942. godine, opkoljeno i blokirano. Srbima je zabranjeno da ga napuštaju, a vojska, žandarmerija, detektivi i naoružani meštani su se brzo organizovali da napadnu lokalno stanovništvo.
Uveče, 12. januara počelo je hapšenje meštana. Do 15. januara uhapšena je četvrtina sela.
Zaprežnim kolima i kamionima, prebačeni su u Šajkaš i zatvoreni u opštinsku zgradu, gde su strahovito tučeni i mučeni, odakle je jedan deo pušten, a drugi deo uhapšenih je odnesen u Gardinovce, na Dunavu ubijen i bačen pod led.
Dan oslobođenja 22. oktobra 1944. godine doneli su u Vilovo borci Šajkaškog partizanskog odreda, XII vojvođanske brigade, i borci Crvene armije.
Crkva uredi
Slučajno ili božijom voljom u maloj vilovačkoj crkvi, sagrađenoj 1806. godine, ugrađen je jedan od najlepših i najvrednijih ikonostasa na kome je radio veliki srpski barokni slikar i ikonopisac iz 18. veka Stefan Tenecki.
Rešenjem br. 469 od 26. juna 1957. godine Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture APV u Novom Sadu, ikonostas srpske pravoslavne crkve u Vilovu, Srez novosadski, vlasništvo crkvene opštine u Vilovu, rad Stefana Teneckog, rađen u godini 1752, na kome je u četiri zone raspoređeno trideset devet ikona, stavljen je pod zaštitu države.
Stari deo seoskog groblja je takođe spomenik kulture, ali nažolost nije pod zaštitom države, ali ni brigom meštana. Prvi i najstariji deo groblja nalazi se bliže selu i veoma je zapušten. Obrastao je u travu i korov, a ižđikalo je žbunje jorgovana, jasmina i bokora divljih ruža. Po rasporedu žbunja može se videti gde su grobovi čak i kada nema nadgrobnog obeležja. Pomenuto žbunje je ostatak zelenila koje je u svoje vreme sađeno na grobu umrlih. U ovom delu groblja sačuvano je do danas tridesetak nadgrobnih spomenika. Većinom su izgrađeni od braon kamena u obliku krsta i usađeni u nisku podlogu od cigle, koja izlazi iz zemlje oko 50 sm. Najstariji spomenik na kome može da se pročita zapis je iz 1822. godine. Na spomenicima iz ovog vremena, na kojima se mogu pročitati zapisi, nalaze se prezimena: Aleksić, Vlaović, Skeledžić i Ćurčić, što je nesumnjiv prag starih vilovačkih porodica, što potvrđuju i drugi izvori.
Škola uredi
Pouzdani podaci o postojanju “ilirske” (narodne) škole u Vilovu potiču iz 1785. godine. Po tom izveštaju školska zgrada je bila od naboja, prilično sredovita (osrednja). Deca su je slabo pohađala, jer ih roditelji nisu primoravali. U školi je predavan i katihizis (veronauka), ali je bio slabo posećen. Za prvog učitelaj u Vilovu bio je postavljen Avram Miletić koji se negde pominje da je bio pradeda Svetozaru Miletiću.
Zanimljivosti uredi
Zanimljiv je podatak da će u Vilovu ostati upamćena svadba koja se u porodici Miškov slavila davne, 1907. godine, u kojoj su gosti bili i čuveni naučnici svetskog glasa Mileva i Albert Ajnštajn. U vezi sa ovom svadbom zabeleženo je: „U vreme njihovog boravka u Kaću, Milevin brat od tetke Mija Miškov, sin Đulke, sestre Milevine majke Marije, ženio se u Vilovu, selu na pola puta između Kaća i Titela. Mileva i Albert bili su pozvani na venčanje, koje je bilo veličanstveno. Bilo je mnogo gostiju i sve vreme je svirala muzika. Više puta bilo je rečeno, da je pio čak i Albert, mada je bio poznat kao protivnik alkohola, i da je učestvovao u veselju.“
U Vilovu je slava pravoslavne crkve Sveti kralj Stefan Dečanski (poznatija kao Mrata), koja se slavi 24. novembra. U hramu i pri porti se obavlja religiozni obred, uz sečenje kolača i svećenje koljiva koje priprema i donosi kum slave.
Prava je sreća i veliko zadovoljstvo saznanje da se većina običaja iz prošlosti zadržala do danas, a posebno oni koji se odnose na pripremu i vrstu hrane, u šta se može uveriti svaki posetilac koji nedeljom u podne prođe ulicama Vilova, u kojima se širi neodoljivi miris domaće pileće supe i štrudle sa makom i orasima.
Demografija uredi
U naselju Vilovo živi 824 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,9 godina (35,8 kod muškaraca i 38,0 kod žena). U naselju ima 345 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,20.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 4 | 12 | ||
| 80+ | 10 | 10 | ||
| 75—79 | 14 | 14 | ||
| 70—74 | 19 | 26 | ||
| 65—69 | 31 | 34 | ||
| 60—64 | 27 | 29 | ||
| 55—59 | 21 | 27 | ||
| 50—54 | 28 | 32 | ||
| 45—49 | 48 | 30 | ||
| 40—44 | 29 | 40 | ||
| 35—39 | 39 | 46 | ||
| 30—34 | 40 | 34 | ||
| 25—29 | 41 | 30 | ||
| 20—24 | 49 | 29 | ||
| 15—19 | 47 | 43 | ||
| 10—14 | 48 | 33 | ||
| 5—9 | 39 | 43 | ||
| 0—4 | 27 | 30 | ||
| Prosek : | 35,8 | 38,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 447 | 153 | 259 | 26 | 9 | 0 |
| Ženski | 436 | 70 | 292 | 69 | 5 | 0 |
| UKUPNO | 883 | 223 | 551 | 95 | 14 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 251 | 146 | 0 | 1 | 27 |
| Ženski | 104 | 67 | 0 | 0 | 4 |
| UKUPNO | 355 | 213 | 0 | 1 | 31 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 36 | 11 | 1 | 6 |
| Ženski | 0 | 0 | 14 | 3 | 4 |
| UKUPNO | 0 | 36 | 25 | 4 | 10 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 1 | 6 | 3 | 1 |
| Ženski | 3 | 1 | 2 | 2 | 4 |
| UKUPNO | 3 | 2 | 8 | 5 | 5 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 4 | 0 | 0 | 8 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| UKUPNO | 4 | 0 | 0 | 8 | |
Reference uredi
- ^ a b v "Srpski sion", Karlovci 1893. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godina
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
