Vladimir Velebit
Vladimir Vlatko Velebit (Zadar, 19. avgust 1907 — Zagreb, 29. avgust 2004) bio je učesnik Aprilskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, rezervni oficir Jugoslovenske vojske, pravnik, diplomata, ambasador SFRJ i izvršni sekretar Evropske ekonomske komisije od 1960. do 1967. godine.
| vladimir velebit | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 dr Vladimir Velebit | ||||||
| Lični podaci | ||||||
| Datum rođenja | 19. avgust 1907. | |||||
| Mesto rođenja | Zadar, Austrougarska | |||||
| Datum smrti | 29. avgust 2004. (97 god.) | |||||
| Mesto smrti | Zagreb, Hrvatska | |||||
| Profesija | Oficir i pravnik | |||||
| Porodica | ||||||
| Supružnik | Vera Velebit | |||||
| Delovanje | ||||||
| Član KPJ od | 1939. | |||||
| Učešće u ratovima | Aprilski rat Narodnooslobodilačka borba | |||||
| Služba | Jugoslovenska vojska NOV i PO Jugoslavije 1927 — 1941. 1941 — 1945. | |||||
| Čin | general-major JNA u rezervi | |||||
| U toku NOB | član Vrhovnog štaba NOV i POJ | |||||
| Odlikovanja |
| |||||
Biografija uredi
Rođen je 19. avgusta 1907. godine u Zadru. Njegov otac je konjički brigadni general Kraljevine Jugoslavije Ljubomir Velebit, deda austrijski general Dušan Velebit, pradeda austrijski oficir Ilija Velebit. Njegovi preci srpskog su porekla iz sela Gornja Pastuša na Baniji u nekadašnjoj Vojnoj krajini i generacijama su bili visoki oficiri austrijske i austrougarske vojske, dok su im supruge skoro isključivo bile katoličke veroispovesti. Otac Vladimira Velebita je bio oficir najpre austrougarske, a zatim jugoslovenske vojske, a majka Olga, kćerka austrougarskog pukovnika slovenačkog porekla Franca Šemea, tadašnja poznata teniserka. Očeva majka je Jelisaveta Marno fon Ajhenhorst, kćerka austrijskog generala Adolfa Marno fon Ajhenhorsta. Otac Ljubomir nije služio u vojsci NDH, i progonjen od ustaša, proveo je zajedno sa ženom rat u Zagrebu, i jedno vreme 1944—1945 u zatvoru Lepoglava [1]. Vladimir Velebit imao je sestru Kseniju koja se 1931. udala za konjičkog potpukovnika Vojislava Petrovića. Kasnije je bila predavač na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Vladimir Velebit je sa suprugom Verom Becić, kćerkom hrvatskog slikara Vladimira Becića imao sinove Vladimira i Dušana (Duška). Njegov sin dr. Vladimir Velebit je kardiohirurg u Švajcarskoj i ima dva sina - Vladimira i Nikolu.[2]
Školovanje je započeo u Temišvaru, na nemačkom jeziku, a zatim je nakon početka Prvog svetskog rata, 1914. godine, prešao u Trst, a potom u Beč, gde pohađa privatnu školu na francuskom jeziku. Nakon završetka Prvog svetskog rata i propasti Austrougarske monarhije, 1918. godine, porodica mu se seli u Zagreb. Vladimir je tada znao svega stotinjak reči srpsko-hrvatskog jezika i morao je uložiti veliki napor da bi nastavio školovanje. Porodica se kasnije seli u Čakovec, a zatim u Varaždin, gde je Vladimir maturirao 1925. godine. Sledeći očev put nakon mature završio školu za rezervne konjičke oficire u Čakovcu 1927. godine i bio je proizveden u čin rezervnog konjičkog potporučnika.[3] Kratko vreme službovao je u 8. konjičkom puku Jugoslovenske vojske. Pravo je studirao na Pravnom fakultetu u Zagrebu, a 1929. godine odlazi na usavršavanje u Pariz, gde je sreo svog velikog prijatelja dr. Milana Ivankovića. Nakon Pariza, Velebit se vraća u Zagreb, gde je 1931. godine diplomirao, a 1933. doktorirao pravo.
Posle polaganja sudačkog i advokatskog ispita, radio je kao pripravnik Okružnog suda u Nišu. Pod optužbom da je kao student bio levičar, prebačen je iz Niša u Leskovac. U Leskovcu Velebit se povezuje sa članovima KPJ i učestvuje u osnivanju opozicionog lista „Leskovačke nedeljne novine“, zbog čega je kasnije prebačen u Prištinu. Tamo je osnovao čitalačku grupu, koja se sastajala u njegovoj sobi, čitala marksističke knjige i raspravljala o politici. Zbog toga je sreski načelnik naredio pretres Vladimirove sobe, ali bez uspeha jer je sva nađena literatura bila legalna. Kasnije postaje šef sreskog suda u Kičevu, a kasnije je premešten u Šid, gde uspostavlja veze sa članovima ilegalne KPJ. Među njima je bila i Herta Has (Titova druga žena), tada student Ekonomske visoke škole u Zagrebu.
Godine 1937. napušta posao sudije i postaje advokat u Zagrebu. Pošto je sve više počeo da sarađuje s komunistima, počinje da obavlja posao kurira i prenosi ilegalne poruke u inostranstvo. Godine 1939. u Istanbulu sreće generalnog sekretara KPJ Josipa Broza Tita. Tito ga je, uvidevši njegovu inteligenciju, primio u članstvo Komunističke partije Jugoslavije.
U Zagrebu je radio kao pomoćnik Josipa Kopiniča, agenta Kominterne u Zagrebu. Velebit je nabavio radio-stanicu, kojom je je tokom 1940. godine, iz Zagreba uspostavljena veza s Moskvom. Radio-stanica, koju je Velebit organizovao, funkcionisala je čitavo vreme rata i nikada nije bila otkrivena.
Narodnooslobodilačka borba uredi
Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, Velebit je radio kao ilegalni politički radnik NOP-a u Zagrebu pod konspirativnim imenom dr. Vladimir Petrović. Pošto je bio cenjeni advokat pre rata, nije imao problema posle uspostavljanja Nezavisne Države Hrvatske.
Marta 1942. godine napušta Zagreb i odlazi u partizane. Tito ga je primio u Vrhovni štab, gde je kao Načelnik vojnosudskog odeljenja pri Vrhovnom štabu radio na organizovanju sudova u NOVJ. Zajedno sa Kočom Popovićem i Milovanom Đilasom, bio je učesnik Martovskih pregovora s Nemcima, 1943. godine.
Juna 1943. godine postaje oficir za vezu sa stranim vojnim misijama u NOVJ. Posle pogibije Ive Lole Ribara, šefa prve vojne misije NOVJ i člana Vrhovnog štaba, 27. novembra 1943. godine, Velebit preuzima njegovu dužnost i zajedno sa potpukovnikom Milojem Milojevićem, odlazi na Bliski istok. Posle prvih kontakata sa saveznicima u Kairu, Velebit je upućen u London, na nastavak pregovora. Tamo je razgovarao sa britanskim pregovaračima Ficrojem Maklejnom i Vilijamom Dikinom oko priznavanja NOP-a. Maja 1944. godine u Londonu se sastaje sa Vinstonom Čerčilom, a bio je prisutan i 12. avgusta 1944. prilikom susreta Tita i Čerčila u Napulju.
Posleratna karijera uredi
U privremenoj vladi Tito-Šubašić, marta 1945. godine, bio je postavljen za pomoćnika ministra inostranih poslova DFJ. Bio je jedan od ključnih pregovarača u tajnoj misiji u Vašingtonu. Razgovarao je sa predstavnicima SAD o njihovoj pomoći Jugoslaviji. Po povratku u zemlju bio je pomoćnik ministra inostranih poslova FNRJ Stanoja Simića, a vodio je i pregovore sa saveznicima u vezi Tršćanske krize.
U martu 1948. godine pod sovjetskom optužbom da je „engleski špijun“, podnosi ostavku na mesto pomoćnika ministra inostranih poslova i vodi Komitet za ugostiteljstvo i turizam. Za vreme rezolucije Informbiroa, Staljin ga je više puta osumnjičio kao „engleskog špijuna“.
Godine 1951. postaje ambasador u Rimu, a 1952. godine u Londonu. Marta 1953. godine pripremio je prvu Titovu posetu zapadu, kao prvog komunističkog državnika koji je posetio Ujedinjeno Kraljevstvo.
Od 1956. do 1960. godine nalazio se na raznim poslovima u Beogradu. Na poziv generalnog sekretara OUN-a Daga Hamaršelda, postaje izvršni sekretar Evropske ekonomske komisije u Ženevi. Ovu dužnost je obavljao od 1960. do 1967. godine, kada odlazi u penziju. Bio je poznat kao vešt diplomata u međunarodnim krugovima. Kao emisar „Kernedžijeve“ fondacije u izraelsko-palestinskom sukobu odradio je poslednji diplomatski zadatak.
Početkom rata u bivšoj Jugoslaviji bio je izložen pretnjama nacionalista, pa se iz Engleske preselio u Zagreb. Napisao je dve knjige: "Sećanja" (1983) i "Tajne i zamke Drugog svetskog rata" (2002).
Preminuo je 29. avgusta 2004. godine u zagrebačkom kliničkom centru „Rebro“. Sahranjen je 3. septembra 2004. na zagrebačkom groblju Mirogoj.
U Jugoslovenskoj vojsci imao je čin rezervnog konjičkog poručnika[4] dok je u JNA bio general-major u rezervi.
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su - Ordenom partizanske zvezde sa zlatnim vencem i Ordenom zasluge za narod sa zlatnom zvezdom.
Reference uredi
- ^ Bjelajac 2004, str. 299.
- ^ Velebit, Vladimir (1. 4. 2008). „Kirurg iz Ženeve u humanoj misiji”. Nacional (intervju) (646). Arhivirano iz originala 28. 1. 2023. g. „Da, mi smo srpskog porijekla, ali smo se uvijek ženili katolikinjama. Očeva majka je iz Dubrovnika iz familije Drašković. Draškovići su bili brodovlasnici i 1805, kad je Dubrovnik uništen u vrijeme Napoleona, otišli su u Trst. Očeva baka udala se za Slovenca, isto austrougarskog oficira, zvao se Franc Šemen, iz sela Gatine kod Grosupja. A moj pradjed Dušan oženio se Austrijankom Elizabet Marno.”
- ^ „Službeni vojni list 1927”.
- ^ „Službeni vojni list 1934”.
Literatura uredi
- Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina.
- Mira Šuvar Vladimir Velebit - Svedok istorije. NIP „Prometej“ Zagreb, 2001. godina.
- Bjelajac, Mile S. (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-039-6.
