Vođenica
Vođenica je naseljeno mjesto u Bosni i Hercegovini, u opštini Bosanski Petrovac, koje administrativno pripada Federaciji Bosne i Hercegovine. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naselju je živjelo 184 stanovnika, od čega su apsolutna većina bili Srbi.
Vođenica | |
|---|---|
 Gornja Vođenica | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija BiH |
| Kanton | Unsko-sanski kanton |
| Opština | Bosanski Petrovac |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  184 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 38′ 07″ S; 16° 16′ 20″ I / 44.63527° S; 16.27222° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 675 m |
  Vođenica Vođenica na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 037 |
Geografija uredi
Vođenica se nalazi na planini Grmeč, u blizini vrha Željeznik, na putu Bosanski Petrovac - Bosanska Krupa. Zemljište je jako kamenito, pa voda često ponire, o čemu svjedoči i Vođenički potok koji ponire na mnogim mjestima na svom putu od izvora do ušća.
Vođenica se dijeli na dva dijela:[1]
- Donju Vođenicu;
- Gornju Vođenicu.
Istorija uredi
Turski period uredi
Vođenica se prvi put pominje u turskim izvorima 1574. kao nahija Vodenica.[2]
Etnograf Petar Rađenović u svom djelu "Bjelajsko polje i Bravsko" (1923), navodi da je u Vođenici 1803. bilo devet srpskih i sedam begovskih kuća.[1] Begovi su bili nastanjeni u Gornjoj Vođenici i držali su najveći dio zemlje.[1] U to vrijeme srpske porodice nastanjene u Vođenici su bile: Jokići, Latkovići, Stupari, Ćurguzi, Kerkezi, Tešići, Jeličići, Dragići i Popadići.[1] Srpske porodice su bile u feudalnom položaju u odnosu na begove, i čitava Vođenica je bila u feudalnom posedu Kulenovića i Ibrahimpašića.[3]
Rađenović navodi da je broj srpskih kuća 1860. porastao na 17, a da je do najvećeg porasta broja srpskih porodica došlo nakon Ustanka u Bosanskoj Krajini (1875-1878), kada se u Vođenicu naseljava veliki broj srpskih porodica iz Like.[1]
Prema Rađenoviću, sedam godina prije Ustanka u Bosanskoj Krajini, begovi iz Gornje Vođenice su sagradili džamiju, i navodi da su 1923. još uvijek bile vidljive njene ruševine.[1] Sveštenik Kosta Kovačević, 1887. u časopisu "Dabro-bosanski istočnik" navodi da su begovske kuće spaljene u ustanku, i da su se begovi preselili u Bosanski Petrovac i Kulen Vakuf.[4]
Austrougarski period uredi
Feudalne privilegije su sačuvane i nakon aneksije Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske, i feudalna zemljoposjednička klasa ostaje bitan oslonac austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini.[3]
Prema austrougarskim popisima, u Vođenici nije bilo slobodnih seljaka, i svi seljaci su bili u kmetskom odnosu prema begovima.[5]
Prva škola u Vođenici sagrađena je 1879-1880. donacijom britanske dobrotvorke Pauline Irbi.[6] Međutim lokalno stanovništvo je školu ubrzo počelo da upotrebljava kao improvizovanu crkvu.[6]
Crkva u Vođenici je sagrađena u periodu 1912-1913. prilozima stanovnika Vođenice, Skakavca i Brestovca, a po projektu graditelja Miloša Miladinovića.[6]
Vođenica je prilikom popisa stanovništva 1910. bila sjedište istoimene Opštine Vođenica, koja je prema popisu imala 1453 stanovnika (689 muškaraca i 764 žene).[5]
Kraljevina Jugoslavija uredi
Uspostavljanjem Kraljevine SHS, sprovodi se agrarna reforma i eliminišu se dotadašnji begovski feudalni posjedi u Vođenici.[3]
Vođenica je bila središe istoimene opštine sve do 1938. kada je ukazom spojena sa opštinom Bosanski Petrovac, i nazvana "Opština bosansko-petrovačka".[7]
Drugi svjetski rat uredi
Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije od strane Sila osovine, Vođenica se našla u sastavu NDH.
U Vođenici, 27. jula 1941. dolazi do osnivanja Vođeničke čete koja je bila sastavljena od boraca iz Vođenice, Suvaje, Skakavca i Brestovca.[8]
Jedna od prvih akcija koju je Vođenička četa izvršila, bio je napad na ustaški kamion koji je prevozio zarobljene civile iz Krnjeuše za Bosanski Petrovac, kada je oslobođeno šest talaca.[9] Vođenička četa je učestvovala i u napadu na Krnjeušu, koja se do tada nalazila pod kontrolom ustaša, a prilikom napada je korišćena i haubica koju su prethodno ustanici zarobili u Vrtoču.[10]
Prvi komandant Vođeničke čete je bio Zdravko Čelar, sve do početka 1942. kada je bio unaprijeđen u komandanta novoosnovanog Proleterskog bataljona Bosanske krajine.[8] Čelara zamjenjuje Marko Jokić, i četa nastavlja da samostalno djeluje u petrovačkom kraju sve do ljeta 1942. kada je integrisana u sastav Treće krajiške proleterske udarne brigade.[8]
Marko Jokić je poginuo 25. maja 1944. u borbi sa njemačkim padobrancima kod Drvara i nakon rata je proglašen za narodnog heroja.[11] Zdravko Čelar je takođe proglašen za narodnog heroja, i po njemu je nazvano Čelarevo, mjesto u Vojvodini koje su nakon 1945. naselili kolonisti iz Bosanske Krajine.[12]
Crkva u Vođenici sagrađena 1913. biva zapaljena 2. avgusta 1941. od strane ustaša.[6]
Socijalistički period uredi
Tokom 1950-ih, pored škole u Vođenici biva podignut spomenik posvećen stradalim borcima Narodnooslobodilačke vojska Jugoslavije sa područja Mjesne zajednice Vođenica (iz Vođenice i Brestovca).[8] Tokom sedamdesetih nedaleko od starog spomenika podignut je betonski spomenik u brutalističkom stilu poginulim borcima i žrtvama fašističkog terora sa područja bivše Opštine Vođenica (iz Vođenice, Brestovca, Suvaje i Skakavca, sa zaseokom Marjanovića Do, koji je bio posebno označen na spomeniku).[8][13]
Visina spomenika je 6 metara, a sa spoljne strane su se nalazile mermerne ploče sa imenima palih boraca NOVJ, dok su sa unutrašnje strane bile ploče sa imenima ubijenih civila.[8][13] Jedino je sačuvan dio ploče sa imenima ubijenih civila iz Suvaje.[8]
Rat u Bosni i Hercegovini uredi
Tokom rata u Bosni i Hercegovini (1992—1995), Vođenica se nalazila u sastavu tadašnje teritorije Republike Srpske. Tokom septembra 1995. godine u združenoj operaciji hrvatskih i bošnjačkih snaga pod nazivom Maestral, Bosanski Petrovac dolazi pod kontrolu 5. korpusa Armije RBiH, i Vođenica koju je prije toga napustilo lokalno srpsko stanovništvo biva spaljena i opljačkana.[14][15]
Crkva u Vođenici, čija je obnova započeta 1991. ponovo je bila spaljena 1995.[6] Tužilaštvo BiH za spaljivanje crkve sumnjiči generala Atifa Dudakovića.[16]
Spomenici palim partizanskim borcima su takođe oštjećeni, sa brutalističkog spomenika su uklonjene mermerne table sa imenima palih boraca, a ploča sa imenima ubijenih civila iz Suvaje je razbijena.[8]
Nakon rata 2002. u dvorištu zapaljene stare škole, nedaleko od crkve pronađena je grobnica sa posmrtnim ostacima četiri mještana Vođenice.[17] Za njihovo ubistvo sumnjiče se pripadnici 2. bataljona Petog korpusa Armije RBiH.[16]
Prije toga 1999. pronađeni su posmrtni ostaci starca Jove Stupara (1922—1995), i posmrtni ostaci jedne neidentifikovane osobe, pronađeni 2000. godine na seoskom groblju u Gornjoj Vođenici.[18][19]
Znamenitosti uredi
- Crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Vođenici
- Spomenik stanovnicima Vođenice koji su stradali tokom rata u BiH
- Spomenik u Vođenici, spomenik posvećen palim partizanskim borcima.[8]
Stanovništvo uredi
| Nacionalnost[20] | 2013. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1910.[21] |
| Srbi | 178 | 509 | 651 | 882 | 969 | 1453 (kao opština) |
| Hrvati | 3 | 1 | 2 | 1 | 7 | 8 |
| Muslimani | 4 | |||||
| Jugosloveni | 6 | 7 | ||||
| ostali i nepoznato | 3 | 46 | 3 | 1 | 5 | |
| Ukupno | 184 | 562 | 663 | 884 | 981 | 1465 |
| Demografija[20] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1910. | 1.465 | |
| 1961. | 981 | |
| 1971. | 884 | |
| 1981. | 663 | |
| 1991. | 562 | |
| 2013. | 184 | |
Znamenite ličnosti uredi
- Hrizostom Jević, mitropolit dabrobosanski Srpske pravoslavne crkve.[22]
- Marko Jokić, komandant Drvarsko-petrovačkog partizanskog odreda i narodni heroj Jugoslavije.[8]
- Dušan Kerkez, srpski fudbaler i fudbalski trener, otac iz Vođenice.
- Goran Radaković, srpski glumac, otac iz Vođenice.
- Marko Stupar, srpski slikar.
- Ljubiša Ćurgus (Ćurguz), general JNA, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i nosilac Partizanske spomenice, rođen u Risovcu (otac iz Vođenice).
Galerija slika uredi
-
Seosko imanje u Vođenici
Izvori uredi
- ^ a b v g d đ Rađenović, Petar (1923). Bjelajsko polje i Bravsko (PDF). Beograd: Srpska kraljevska akademija. str. 445—449.
- ^ Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: postanak i upravna podjela. Djela / Nauc̆no drus̆tvo NR Bosne i Hercegovine, Odjelenje istorisko-filoloških nauka, Naučno Društvo NR Bosne i Hercegovine. str. 271.
- ^ a b v Kamberović, Husnija (2003). Begovski zemljišni posjedi u Bosni i Hercegovini od 1878. do 1918. godine (PDF). Sarajevo: Institut za istoriju. str. 82—83, 89, 369, 405—406. ISBN 9536324369.
- ^ Bane. „Krnjeuša.net - 5. Otkriće crkvine u Vođenici.”. www.krnjeusa.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 21. 04. 2021. g. Pristupljeno 25. 03. 2021.
- ^ a b Božić, Jelena (2019). „PRILOG POZNAVANjU KULTURNO-ISTORIJSKE PROŠLOSTI PETROVAČKOG KRAJA: VOĐENICA”. GLASNIK UDRUŽENjA ARHIVSKIH RADNIKA REPUBLIKE SRPSKE (na jeziku: rs). 4 (11). ISSN 1840-4626. doi:10.7251/GUARS1911007.
- ^ a b v g d Božić, Jelena (2019). „SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA U VOĐENICI (1911–1913)”. GLASNIK UDRUŽENjA ARHIVSKIH RADNIKA REPUBLIKE SRPSKE (na jeziku: rs). 4 (11). ISSN 1840-4626. doi:10.7251/GUARS1911012.
- ^ „Pregled zakonodavstva”. Branič. Organ advokatske komore u Beogradu. 26: 203. 01. 04. 1938 — preko http://istorijskenovine.unilib.rs/.
- ^ а б в г д ђ е ж з и „Spomenik Database | Memorial to the Vođenica Company in Vođenica”. spomenikdatabase (на језику: енглески). Приступљено 24. 03. 2021.
- ^ Bane. „Krnjeuša.net - 2. Vođenička četa”. www.krnjeusa.net (на језику: српски). Архивирано из оригинала 21. 04. 2021. г. Приступљено 29. 03. 2021.
- ^ Bane. „Krnjeuša.net - 7. Ustaški teror i oslobađanje Krnjeuše.”. www.krnjeusa.net (на језику: српски). Архивирано из оригинала 21. 04. 2021. г. Приступљено 29. 03. 2021.
- ^ „Народни хероји Југославије”. www.subnor.org.rs. Приступљено 25. 03. 2021.
- ^ Vojvodiny, Rádiodifúzna ustanovizeň VojvodinyRádio-televízia. „У Челареву немачко спомен обележје”. Rádio-televízia Vojvodiny. Приступљено 01. 04. 2021.
- ^ а б Vođenica, Džolići (на језику: српски), 27. 09. 1989, Приступљено 2021-04-02
- ^ „Atif Dudaković i ostali: Stričev nestanak”. Detektor (на језику: бошњачки). 08. 07. 2019. Приступљено 25. 03. 2021.
- ^ „STUPAR: NI DANAS NE ZNAM GDJE SU KOSTI UBIJENOG STRICA | SRNA”. www.srna.rs. Приступљено 25. 03. 2021.[мртва веза]
- ^ а б „ZA KOJE ZLOČINE JE OSUMNJIČEN GENERAL DUDAKOVIĆ: Ubistva zarobljenika i civila u Bosanskom Petrovcu, Ključu, selima Krnjeuša, Orašac, Vođenica...”. zurnal.info (на језику: енглески). Приступљено 26. 04. 2021.
- ^ „Operativni tim Republike Srpske za traženje nestalih lica”. www.nestalirs.com. Приступљено 2021-03-25.
- ^ „Operativni tim Republike Srpske za traženje nestalih lica”. www.nestalirs.com. Приступљено 25. 03. 2021.
- ^ „Operativni tim Republike Srpske za traženje nestalih lica”. www.nestalirs.com. Приступљено 25. 03. 2021.
- ^ а б Савезни завод за статистику и евиденцију ФНРЈ и СФРЈ: Попис становништва 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. и 1991. године.
- ^ Резултати пописа житељства у Босни и Херцеговини од 27. септембра 1910. Сарајево. 1912. стр. 242—245.
- ^ „Биографија Митрополита Дабробосанског Хризостома Јевића”. Српска православна црква - Вишеград. Архивирано из оригинала 28. 02. 2021. г. Приступљено 24. 03. 2021.
