Glagolski pridev trpni
Glagolski pridev trpni, ili pasivni particip, neličan je glagolski oblik koji označava da se na nekome ili nečemu vrši, ili se (iz)vršila neka radnja. Drugim rečima, opisuje da neko ili nešto trpi vršenje radnje. Kao i ostali pasivni oblici glagola, može postojati samo kod prelaznih glagola[1].
Poput ostalih glagolskih oblika, glagolski pridev trpni može biti svršenog i nesvršenog vida, može biti povratan ili nepovratan, a u rečenici može imati objekat i adverbijal kao dopune[2]. Glagolski pridev trpni (i ostali participi) mogu označavati prošlo i sadašnje vreme, ali ne mogu označavati buduće vreme.
Trpni glagolski pridev služi za građenje pasiva, a može imati i atributivnu funkciju uz imenice. U nekim jezicima, trpni glagolski pridev može imati predikativnu i polupredikativnu funkciju, kao i funkciju izdvojenog atributa.
Glagolskog pridev trpni u srpskom jeziku uredi
Trpni glagolski pridev, jedan od opisnih glagola, u srpskom jeziku ima posebne oblike za sva tri roda u jednini i množini. Menja se po padežima, nalik pridevima sa nepalatalnim završetkom. U retkim slučajevima glagolski pridev trpni gradi se od povratnog glagola (npr. zaljubljen od zaljubiti se)[1]. U srpskom jeziku ne postoji trpni glagolski pridev sadašnjeg vremena, već samo prošlog[2]. Glagolski pridev trpni se retko upotrebljava u govornom jeziku, dok se često može uočiti u pisanom jeziku (naučnom, poslovnom, publicističkom) .
Glagolski pridev trpni gradi se od infinitivne ili prezentske glagolske osnove i posebnih nastavaka. Tip nastavaka zavisi od tipa infinitivne osnove, uz retke izuzetke. Nastavci za građenje glagolskog prideva trpnog su:
- -n, -na, -no, -ni, -ne, -na;
- -en, -ena, -eno, -eni, -ene, -ena;
- -ven, -vena, -veno, -veni, -vene, -vena;
- -t, -ta, -to, -ti, -te, -ta.
Nastavak -n uredi
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -ati, a infinitivna osnova na -a, glagolski pridev trpni gradi se dodavanjem nastavka -n.
Primeri:
- nacrta-ti > nacrta + -n > nacrtan (nacrtana, nacrtano, nacrtani, nacrtane, nacrtana)
- pročita-ti > pročita + -n > pročitan (pročitana, pročitano, pročitani, pročitane, pročitana)
- pozva-ti > pozva + -n > pozvan (pozvana, pozvano, pozvani, pozvane, pozvana)
Nastavak -en uredi
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -sti, a prezentska osnova na -s, -z, -d, -t ili -b, trpni glagolski pridev nastaje dodavanjem nastavka -en na prezentsku osnovu.
Primeri:
- potresti (ist. po-tres-ti) > potres + -en > potresen (potresena, potreseno, potreseni, potresene, potreseena)
- zagristi (ist. za-griz-ti) > zagriz + -en > zagrizen (zagrizena, zagrizeno, zagrizeni, zagrizene, zagrizena)
- probosti (ist. pro-bod-ti) > probod + -en > proboden (probodena, probodeno, probodeni, probodene, probodena)
- presti (ist. pred-ti) > pred + -en > preden (predena, predeno, predeni, predene, predena)
- plesti (ist. plet-ti) > plet + -en > pleten (pletena, pleteno, pleteni, pletene, pletena)
- grepsti (ist. greb-sti) > greb + -en > greben (grebena, grebeno, grebeni, grebene, grebena)
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -ći, a suglasnik kojim se prezentska osnova završava podleže palatalizaciji, trpni glagolski pridev nastaje dodavanjem nastavka -en na prezentsku osnovu.
Primeri:
- ispeći > ispeč + -en > ispečen (ispečena, ispečeno, ispečeni, ispečene, ispečena)
- zateći > zateč + -en > zatečen (zatečena, zatečeno, zatečeni, zatečene, zatečena)
- reći > reč + -en > rečen (pečena, pečeno, pečeni, pečene, pečena)
- žeći > žež + -en > žežen (žežena, žeženo, žeženi, žežene, žežena)
- vrći > vrš + -en > vršen (vršena, vršeno, vršeni, vršene, vršena)
Kod svršenih glagola čiji se infinitiv završava na -iti, prezentska osnova na -ij, a nesvršeni parnjak se ne završava na -ivati, trpni glagolski pridev nastaje dodavanjem nastavka -en na prezentsku osnovu.
Primer:
- razbiti > razbij + -en > razbijen (razbijena, razbijeno, razbijeni, razbijene, razbijena)
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -iti ili -eti, a prvo lice prezenta na -im, trpni glagolski pridev nastaje dodavanjem nastavka -en na prezentsku osnovu. Ako se prezentska osnova završava nepalatalnim suglasnikom, dolazi do jotovanja.
Primeri:
- uplašiti > uplaš + en > uplašen (uplašena, uplašeno, uplašeni, uplašene, uplašena)
- naseliti > nasel + j + en > naseljen (naseljena, naseljeno, naseljeni, naseljene, naseljena)
- očistiti > očist + j + en > očišćen (očišćena, očišćeno, očišćeni, očišćene, očišćena)
- ljubiti > ljub + j + en > ljubljen (ljubljena, ljubljeno, ljubljeni, ljubljene, ljubljena)
Nastavak -ven uredi
Kod svršenih glagola čiji se infinitiv završava na -iti, prezentska osnova na -ij, a nesvršeni parnjak se završava na -ivati, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -ven na infinitivnu osnovu.
Primeri:
- zaši-ti > zaši + -ven > zašiven (zašivena, zašiveno, zašiveni, zašivene, zašivena)
- proli-ti > proli + -ven > proliven (prolivena, proliveno, proliveni, prolivene, prolivena)
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -uti, kod kojih se prezentska osnova ne završava na -n, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -ven na infinitivnu osnovu.
Primer:
- naduti > nadu + -ven > naduven (naduvena, naduveno, naduveni, naduvene, naduvena)
Kod nekih glagola na -eti, uglavnom nepravilnih, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -ven na infinitivnu osnovu.
Primeri:
- mleti > mle + –ven > mleven (mlevena, mleveno, mleveni, mlevene, mlevena)
- snabdeti > snabde + -ven > snabdeven (snabdevena, snabdeveno, snabdeveni, snabdevene, snabdevena)
- žeti > žnje + -ven > žnjeven (žnjevena, žnjeveno, žnjeveni, žnjevene, žnjevena); ali se sreće i žet
- satrti > satr + -ven > satrven (satrvena, satrveno, satrveni, satrvene, satrvena); ali se sreće i oblik satrt
Nastavak -t uredi
Kod glagola čija se infinitivna osnova završava na -nuti ili -suti, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -t na infinitivnu osnovu.
Primer:
- nadahnuti > nadahnu + -t > nadahnut (nadahnuta, nadahnuto, nadahnuti, nadahnute, nadahnuta)
- prosuti > prosu + -t > prosut (prosuta, prosuto, prosuti, prosute, prosuta)
Kod glagola čija se infinitivna osnova završava na -nati, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -t na infinitivnu osnovu.
Primer:
- priznati > prizna + -t > priznat (priznata, priznato, priznati, priznate, priznata)
Kod glagola čiji se infinitiv završava na -eti, a prezentska osnova je proširena glasom -m ili -n, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -t na infinitivnu osnovu.
Primeri:
- uzeti > uze + -t > uzet (uzeta, uzeto, uzeti, uzete, uzeta)
- prokleti > prokle + -t > proklet (prokleta, prokleto, prokleti, proklete, prokleta)
Kod glagola sa slogotvornim r u infinitivnoj osnovi, glagolski pridev trpni nastaje dodavanjem nastavka -t na infinitivnu osnovu.
- zastrti > zastr + -t > zastrt (zastrta, zastrto, zastrti, zastrte, zastrta)
Izuzeci uredi
Pojedini glagoli mogu imati dva oblika trpnog prideva.
- žeti: žnjeven i žet
- satrti: satrven i satrt
- dati: dat i dan (i prefiksalne izvedenice: prodat i prodan, predat i predan, izdat i izdan...)
- dobiti: dobijen i dobiven
- doneti: donesen i donet