Википедија

Godišnje doba

подела године заснована на времену или клими

Godišnje doba je period od oko tri meseca, koji se svake godine ponavlja u ravnomernom ritmu.[1] Svako godišnje doba karakterišu posebne klimatske odlike, koje zavise od položaja Zemlje naspram Sunca, odnosno od položaja Sunca na nebeskoj sferi.

Hrast u četiri godišnja doba
Naučna studija - fotografiji jasenovog drveta u dva godišnja doba, zima i leto.

Na Zemlji, godišnja doba su rezultat Zemljine orbite oko Sunca i aksijalnog nagiba Zemlje u odnosu na ravan ekliptike.[2][3] U umerenim i polarnim regionima, godišnja doba su obeležena promenama u intenzitetu sunčeve svetlosti koja dopire do površine Zemlje, čije varijacije mogu dovesti do toga da životinje prođu kroz hibernaciju ili migriraju, a biljke da miruju. Različite kulture definišu broj i prirodu godišnjih doba na osnovu regionalnih varijacija, i stoga postoji niz modernih i istorijskih kultura čiji broj godišnjih doba varira.

Kalendarska podela uredi

U umerenoj klimi kakva vlada u Srbiji, kalendarska je podela na četiri godišnja doba:

Na južnoj hemisferi, godišnja doba su suprotna od godišnjih doba na severnoj hemisferi.

Ostale klime uredi

U tropskim krajevima (tj. krajevima sa tropskom klimom) postoje 2 godišnja doba:

  • kišno (kad je kod nas proleće) i
  • sušno (ostali delovi godine).

U Sahari i ostalim pustinjama je večno leto, a na Antarktiku i Arktiku večna zima.

Kalendarska raspodela četiri godišnja doba uredi

Većina metoda zasnovanih na kalendaru koristi model sa četiri godišnja doba za identifikaciju najtoplijih i najhladnijih godišnjih doba, koja su razdvojena sa dva međugodišnja doba. Računanje zasnovano na kalendaru definiše godišnja doba u relativnim, a ne u apsolutnom smislu. Shodno tome, ako se cvetna aktivnost redovno posmatra tokom najhladnijeg kvartala godine u određenom području, ona se i dalje smatra zimom uprkos tradicionalnom povezivanju cveća sa prolećem i letom. Najveći izuzetak je u tropima gde se, kao što je već rečeno, ne primećuje zimska sezona. Pored toga, smatra se da se godišnja doba menjaju na iste datume svuda gde se koristi određena kalendarska metoda, bez obzira na varijacije klime od jedne oblasti do druge.

Zvanično uredi

Kao što je napomenuto, različiti datumi, pa čak i tačna vremena se koriste u različitim zemljama ili regionima za obeležavanje promena kalendarskih sezona. Lokalni ili nacionalni mediji često proglašavaju ove proslave „zvaničnim“ u svojim oblastima, čak i kada su vremenske prilike ili klima kontradiktorni.[4] Međutim, oni su uglavnom samo pitanje običaja i uglavnom ih vlade severno ili južno od ekvatora nisu proglasile u civilne svrhe.[5][6]

Meteorološki uredi

 
Četiri umerena i subpolarna godišnja doba: (iznad) zima, proleće, (ispod) leto, jesen

Meteorološka godišnja doba se računaju po temperaturi, pri čemu je leto najtopliji kvartal u godini, a zima najhladniji kvartal u godini. Godine 1780, Palatinsko meteorološko društvo (koje je prestalo da funkcioniše 1795), jedna rana međunarodna organizacija za meteorologiju, definisala je godišnja doba kao grupe od tri cela meseca prema Gregorijanskom kalendaru. Od tada, profesionalni meteorolozi širom sveta koriste ovu definiciju.[7] Stoga, za umerena područja na severnoj hemisferi, proleće počinje 1. marta, leto 1. juna, jesen 1. septembra, a zima 1. decembra. Za umerenu zonu južne hemisfere, proleće počinje 1. septembra, leto 1. decembra, jesen 1. marta, a zima 1. juna.[8][9] U Australaziji meteorološki termini za godišnja doba primenjuju se na umerenu zonu koja zauzima ceo Novi Zeland, Novi Južni Vels, Viktoriju, Tasmaniju, jugoistočni ugao Južne Australije i jugozapad Zapadne Australije i jugoistočne oblasti Kvinslenda južno od Brizbena.

Meteorološka umerena godišnja doba
Severna hemisfera Južna hemisfera Datum početka Datum kraja
Zima Leto 1. decembar 28. februar (29. ako je prestupna godina)
Proleće Jesen 1. mart 31. maj
Leto Zima 1. jun 31. avgust
Jesen Proleće 1. septembar 30. novembar

U Švedskoj i Finskoj, meteorolozi i novinske kuće koriste koncept termalnih sezona, koje se definišu na osnovu srednjih dnevnih temperatura.[10] Početak proleća se definiše kao vreme kada srednja dnevna temperatura trajno poraste iznad 0 °C. Početak leta se definiše kao kada temperatura trajno poraste iznad +10 °C, jesen kao kada temperatura trajno padne ispod +10 °C, a zima kada temperatura trajno padne ispod 0 °C. U Finskoj, „trajno” se definiše kada srednja dnevna prosečna temperatura ostane iznad ili ispod definisane granice tokom sedam uzastopnih dana. (U Švedskoj se broj dana kreće od 5 do 7 u zavisnosti od sezone.) Ovo podrazumeva dve stvari:

  • godišnja doba ne počinju na određene datume i moraju se odrediti posmatranjem i poznata su tek naknadno,
  • godišnja doba počinju na različite datume u različitim delovima zemlje.
Površinska temperatura vazduha
 
 
Dijagram je izračunat (apscisa: 21. u mesecu).
Proračun zasnovan na podacima koje su objavili Džouns et al.[11] 		Prikazana je slika 7 koju su objavili Džouns et al.[11]

Indijski meteorološki departman (IMD) označava četiri klimatološka godišnja doba:[12]

  • Zima, koja se javlja od decembra do februara. Najhladniji meseci u godini su decembar i januar, kada su prosečne temperature oko 10—15 °C (50—59 °F) na severozapadu; temperature rastu idući prema ekvatoru, dostižući maksimum od oko 20—25 °C (68—77 °F) na jugoistoku kontinentalne Indije.
  • Letnja ili predmonsunska sezona, koja traje od marta do maja. U zapadnim i južnim regionima, najtopliji mesec je april; za severne regione Indije, maj je najtopliji mesec. Prosečne temperature su oko 32—40 °C (90—104 °F) u većem delu unutrašnjosti.
  • Monsunska ili kišna sezona, koja traje od juna do septembra. Sezonom dominira vlažni jugozapadni letnji monsun, koji se polako širi zemljom počevši od kraja maja ili početkom juna. Monsunske kiše počinju da se povlače iz severne Indije početkom oktobra. Južna Indija obično dobija više padavina.
  • Postmonsunska ili jesenja sezona, koja traje od oktobra do novembra. Na severozapadu Indije, oktobar i novembar su obično bez oblaka. Tamil Nadu dobija većinu svojih godišnjih padavina u severoistočnoj sezoni monsuna.

Astronomski uredi

Astronomsko vreme kao osnova za određivanje umerenih godišnjih doba potiče bar iz julijanskog kalendara koji su koristili stari Rimljani. I dalje se koristi širom sveta, iako neke zemlje poput Australije, Novog Zelanda,[13] Pakistana i Rusije radije koriste meteorološko računanje. Precizno vreme godišnjih doba određeno je tačnim vremenima kada sunce dostiže tropske krajeve Raka i Jarca za solsticije i vremenima prelaska sunca preko ekvatora za ravnodnevice, ili tradicionalnim datumom bliskim tim vremenima.[14]

Sledeći dijagram pokazuje odnos između linije solsticija i linije apsida Zemljine eliptične orbite. Orbitalna elipsa (sa ekscentricitetom preuveličanim radi efekta) prolazi kroz svaku od šest slika Zemlje, koje su sekvencijalno perihel (perijapsa — najbliža tačka Suncu) bilo gde od 2. januara do 5. januara, tačka martovske ravnodnevice 19. 20. ili 21. mart, tačka junskog solsticija 20. ili 21. juna, afel (apoapsis—najudaljenija tačka od Sunca) bilo gde od 3. jula do 6. jula, septembarska ravnodnevica 22. ili 23. septembra i decembarski solsticij na 21. ili 22. decembar.

 
Napomena: Udaljenosti su preuveličane i nisu u srazmeri

Ova „astronomska” godišnja doba nisu jednake dužine, zbog eliptične prirode Zemljine orbite, kako je otkrio Johanes Kepler. Od martovske ravnodnevice trenutno je potrebno 92,75 dana do junskog solsticija, zatim 93,65 dana do septembarske ravnodnevice, 89,85 dana do decembarskog solsticija i konačno 88,99 dana do martovske ravnodnevice. Tako je vreme od martovske do septembarske ravnodnevice 7,56 dana duže nego od septembarske do martovske ravnodnevice.

Reference uredi

  1. ^ „Definition of SEASON”. www.merriam-webster.com. Pristupljeno 27. 4. 2018. 
  2. ^ Khavrus, V.; Shelevytsky, I. (2010). „Introduction to solar motion geometry on the basis of a simple model”. Physics Education. 45 (6): 641—653. Bibcode:2010PhyEd..45..641K. doi:10.1088/0031-9120/45/6/010. Arhivirano iz originala 16. 09. 2016. g. Pristupljeno 21. 11. 2021. 
  3. ^ Khavrus, V.; apple, I. (2012). „Geometry and the physics of seasons”. Physics Education. 47 (6): 680—692. doi:10.1088/0031-9120/47/6/680. 
  4. ^ CBC News Canada (2013). „Canadians brace for a cold spring start”. CBC News. Pristupljeno 2014-10-01. 
  5. ^ „When do the four seasons officially begin?”. National Physical Laboratory. 2007. Pristupljeno 2014-10-01. 
  6. ^ „How are the dates of the four seasons worked out?”. South African Weather Service. Arhivirano iz originala 3. 1. 2015. g. 
  7. ^ Begin van de lente (Start of Spring), KNMI (Royal Dutch Meteorology Institute), 2009-03-20, Arhivirano iz originala (Dutch) 2009-03-27. g., Pristupljeno 2009-03-20 
  8. ^ „Australian weather and the seasons”. Arhivirano iz originala 2012-10-21. g. Pristupljeno 2012-10-22. 
  9. ^ „Details - Argentina - Seasons & Climate”. www.wildland.com. Pristupljeno 27. 4. 2018. 
  10. ^ The onsets of the thermal seasons, Finnish Meteorological Institute
  11. ^ a b P. D. Jones et al.: Surface Air Temperature and its Changes Over the Past 150 Years, Figure 7 (Seite 24 von 28 der PDF-Datei) Arhivirano 2010-07-16 na sajtu Wayback Machine
  12. ^ „FAQ” (PDF). India Meteorological Department. Arhivirano iz originala (PDF) 2019-12-31. g. 
  13. ^ Deguara, Brittney (27. 5. 2019). „When does winter officially start in New Zealand?”. Stuff (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 10. 2020. 
  14. ^ „Earth's Seasons”. Astronomical Applications Department. The United States Naval Observatory (USNO). 21. 9. 2015. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 23. 6. 2017. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
seasons na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Годишње_доба&oldid=27554933”