Gora (oblast)
Gora je geografska oblast koja se nalazi između oblasti Ljuma, na zapadu, Opolja i planine Koritnik, na sjeveru, i Torbeškog mosta, na jugu. U stvari, Gora predstavlja etnogeografsku cjelinu sa Gorancima i u neraskidivoj su vezi. Kako se smanjivao broj goranskih sela tako se smanjivala i geografska oblast zvana Gora. Najveći dio oblasti se nalazi na južnom dijelu srpske autonomne pokrajine Kosovo i Metohija. U srpskom dijelu oblasti se nalazi 19 sela,[1][2][3] a u albanskom dijelu 9 sela.[1][2] Oblast je planinska sa pretežnom četinarskom šumom, a kroz nju protiče rijeka Beli Drim, a na kosmetskom dijelu se nalazi izvor rijeke Crnkamen (pritoka rijeke Radika).
Istorija uredi
Naziv Gora potiče od staroslovenske riječi za planinu.
Gora se prvi put spominje 1348. godine ukazom srpskog cara Stefana Dušana kada je postala župa Srpskog carstva, kada je 7 sela dodjeljeno manastiru Svetih arhangela u Prizrenu.[4] Drugi put se spominje 1422/1425. godine u turskim spisima kao nahija Gora u sastavu Osmanskog carstva. Poslije Prvog balkanskog rata oblast je pripala Kraljevini Srbiji. Nakon Prvog svjetskog rata, uz osnivanje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, Gora je podijeljena uz nadzor međunarodne komisije za razgraničenje 1925. godine. Na taj način se u sastavu Albanije našlo 10 sela.
Islam se u Gori javlja prvi put 1690. godine. Prvo islamizovano selo je bilo Krstac, a posljednje Brod. Posljednja hrišćanska Božana je umrla u selu Brod 1856. godine.
Ivan Jastrebov o Gori uredi
Ovaj odeljak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: prilagoditi enciklopedijskom stilu, uključiti u istoriju iznad.. |
Ivan Jastrebov je pisao o Gori da je nahija od 27 sela. U istoriji se pominje po tome što je u njoj vladar bio Pavel (sevastokrator), čijom je kćeri Jefimijom bio oženjen Andrej II (1318—1348) Muzaki, vladar knez u Albaniji. Brođani su tu, po naređenju cara Dušana, napasali ovce manastira Sv. Arhangela Mihaila. Žitelji te župe su uvijek bili poznati po svojim stadima. Do prije 30 godina (od kada je to Jastrebov pisao) bilo je seljaka koji su imali i po 5000 ovaca. Goranci su tada trgovali i vunom. Zimi su odlazili u pečalbu u Bugarsku, Srbiju, Carigrad i Rumeliju, kao i Opoljci. Tada je u Gori bilo 2617 kuća sa 11404 duše muškog pola. Toliko je bilo i žena. Ranije je cijeli kraj bio pod šumom, ali su uništene zbog gradnje kuća, grijanja i širenja obradive zemlje. Prije prelaska na islam Goanci su bili u rodbinskim vezama sa Sredčanima. Tada, bez obzira na istu vjeru s Ljumanima, nikako ne žele s njima da se druže. S Opoljcima su počeli ulaziti u odnose, ali s onim selima gdje žene još govore srpski, kao u selu Plajnik i Šajinovac. Jastrebov je zapisao da sa selom Rapča graniče sela koja leže jugoistočno, Pakiša i Košarišta. Između granica tih sela je, u Hrisovulji (cara Dušana) se veli, crkva koja se naziva Mratinja. Te crkve više nema, ali se vide ostaci temelja, koji pokazuju da je ta crkva unekoliko veća od uobičajenih malih seoskih crkava. Ta crkva je bila na brdu i njeno ime se sačuvalo u narodu u nazivu toga Mrat. Jastrebov pominje i Zli Potok sa ruševinama Preobraženske crkve, Restelicu sa pomenom mještana o (nekada) manastiru i crkvi Sv. Varvare u tom kraju kao i selo Bačka, isto sa (nekada) crkvom Sv. Varvare. U Brodu spominje tri hrama (Sv. Nikole, Dimitrija i Pantelejmona) i stare ljude koji su mu opisivali hrišćanske običaje iz djetinjstva. Jedan starac mu je govorio i da je tu nekada bio vladika (mitropolit), u šta Jastrebov nije vjerovao, ali se kasnije uvjerio u istinotost navoda. Niže sela Mlike u zemlji je bilo kamenje koje je služilo kao temelj male srpske crkve. Selo Vranište spominje kao Vranić i piše da je tu postojala mala seoska crkva. Tada je bilo vidljivo i malo hrišćansko groblje. Crkve kod Radeše i Leštana su porušene. U gori su se kao i u Sredačkoj župi (za razliku od Opolja) sačuvali gotovo svi stari nazivi planina, mesta, potoka. Tada je bilo 2617 kuća sa 11404 muškaraca. Jezik im je srpski, posebno su žene sačuvale čistotu srpskog jezika od svakojakih primesa. Mnogi muškarci su radili u Bugarskoj i u govoru su sve više upotrebljavali bugarske jezičke konstrukcije. Goranci ne vole arnautski i prije bi govorili turski nego arnautski. Vlasti se trude da ih poturče i da im nature turski jezik i zato su otvorili školu na turskom jeziku i za dječake i djevojčice. Kadije su priznavale pravo Gorancu jedino ako ovaj postane musliman. Neki su se turčili samo da bi pobijedili u parnici, makar pravo i ne bilo na njihovoj strani. Tu ljudsku slabost su ekspolatisale kadije i vlasti u Prizrenu. Počeli su se turčiti u vrijeme seobe patrijarha Arsenija Jovanovića, a od vremena uništenja Pećke patrijaršije, cijela sela Goranaca su zajedno prelazila na islam. Vidjevši da su izgubili i narodnu patrijaršiju cao centar njihove vjere, izgubili su svaku nadu u bolju budućnost i pali su duhom. Novopostavljene grčke vladike (fanarioti) nisu marile za narod nego samo za prihode i u tom kontekstu Jastrebov pominje i tadašnjeg mitropolita Meletija. Iako im popovi nisu dolazili, Brođani su slavili dan sveca (slavu), lomili kolač i ispred porušenih crkava se pričeščivali tim kolačem, polivajući ga vinom. Hrišćanstvo se i u Brodu ugasilo smrću mitropolita prizrenskog Joanikija - rodom Srbina. Posljednja hrišćanska duša u selu Brodu izdahnila je krajem 1855. - starica Božana (Marija), koja je do svoje smrti živjela sa svojom poturčenom djecom, unučadima i rođacima. Njen sin Slavko je postao Selim, Gavrilo - Halilej, Katarina - Kadima, a druga kćer nije ni imala hrišćansko ime. Otac joj nije dozvolio da joj se da hrišćansko ime i da se krsti, iako nikako nije mogao da poturči svoju ženu, a njihovu majku, Božanu. Jastrebov opisuje i nastojanja Redžep-paše da poturči i Brođane, kako je to već učinio sa Rasteličanima. Protivnika je nalazio u mladom, bogatim i pametnom Brođaninu Petku koji ga je odvraćao od toga poklonima. Lukavi paša je u Brod poslao, preko svojih špijuna, lažnu vijest o svojoj smrti. Svi su se obradovali smrti svog zlikovca pa i Petko, zbog čega je paša osudio Petka na smrtnu kaznu zbog licemjernog prijateljstva, pa ga je jedino poturčivanje moglo spasiti od sigurne smrti. Pričalo se da je taj Petko bio prvi renegat u selu Brodu. Iako su se poturčili, Arnauti iz Ljume su im i dalje odvodili stoku, pa su bili prisiljeni da idu na rad u inostranstvo. Zato ih se moglo sretati svuda po Turskoj i Srbiji, Bugarskoj, Epiru. Do 1765. svi muškarci su nosili fes sa crnom trakom, samo je vrh bio crven, kod renegata je vrh fesa bio zelen. Crna traka oko fesa - vrsta je crnine navodno zbog Kosovske bitke. Jastrebov se pita da nije zato što je crvena boja zabranjena hrišćanima? Đurdik je crnina za Skenderbegom. [5]
Geografija uredi
Planinska oblast se nalazi između Šar-planine, Koraba i Koritnika, u gornjem toku rijeke Ljuma, lijeve pritoke Belog Drima. Površina iznosti oko 433 km², od toga se u Srbiji nalazi 385,6 km². Najveći dio je prekriven pašnjacima, što je omogući da se razvije stočarstvo, uglavnom ovčarstvo.
Stanovništvo uredi
Goran(c)i[6] su etnička zajednica u Srbiji,[7] koja je mnogo slična Srbima u Sredskoj i Torbešima u zapadnoj Severnoj Makedoniji. Islamske su vjeroispovjesti[8] i govore srpskim jezikom[9][10] odnosno goranskim govorom[11] (često pogrešno smatran jezikom).
U Albaniji nemaju pravo da se izjasne kao Goranci i nad njima se vrši albanizacija. Vlasti samoproglašene Republike Kosovo priznaju ih samo deklerativno i nad njima sprovode bošnjakizaciju. Prisiljeni su da se školuju na albanskom ili bošnjačkom jeziku.[traži se izvor]
U Severnoj Makedoniji i Bugarskoj, uviđajući sličnost prvenstveno u jeziku, a zatim koristeći sličnost Goranaca sa Torbešima i Pomacima, u cilju ostvarenja nacionalnih interesa, daju Gorancima svoja državljanstva, ali ne uvažavajući ih kao Gorance, već samo ukoliko se izjasne kao Makedonci, odnosno Bugari.[traži se izvor]
Naseljena mjesta uredi
Goranska sela u Srbiji, odnosno Kosovu i Metohiji, su: Baćka, Brod, Vranište, Globočica, Gornja Rapča, Gornji Krstac, Dikance, Donja Rapča, Donji Krstac, Dragaš, Zli Potok, Kruševo, Kukuljane, Leštane, Ljubovište, Mlike, Orčuša, Radeša i Restelica.
U Albaniji se nalaze: Borje, Zapod, Košarište, Orgosta, Orešek, Orčikle, Pakiša, Crnolevo i Šištavec.
U Severnoj Makedoniji su dva goranska sela: Urvič i Jelovjane.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b „Migracije stanovništva šarplaninske župe Gora - Harun Hasani” (PDF). rastko.rs.
- ^ a b „Samostalna opština Gora potvrda samosvojnosti i osnov za očuvanje entiteta i identiteta Goranaca - Behadin Ahmetović” (PDF). rastko.rs.
- ^ „Zoran Vlašković: Gora – leto napunilo sela”. slobodanjovanovic.org. Arhivirano iz originala 2. 4. 2015. g. Pristupljeno 31. 3. 2015.
- ^ Hrisovulja cara Stefana Dušana, Glasnik duša srpske slovenosti, Beograd, (1862). pp. 282.
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 199. - 211. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ „Elektronska biblioteka tradicije i kulture Gore i Goranaca”. Rastko.rs. 8. 10. 1999. Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ „Prof. dr Darko Tanasković - Gora na slici-Gora u srcu” (PDF). Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ „dr Dragoljub Đorđević - Religije i veroispovesti nacionalnih manjina u Srbiji (naučni rad)” (PDF). Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ „Zejnel Zejneli: Gora i Goranci – čiji su”. In4s.net. 3. 9. 2010. Arhivirano iz originala 2. 12. 2010. g. Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ „Goranci rešeni da o(p)stanu”. rts.rs. Pristupljeno 3. 22. 2013. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć) - ^ „dr Radivoje Mladenović - Goranski govor (naučni rad), Institut za srpski jezik SANU” (PDF). Pristupljeno 12. 9. 2012.
Literatura uredi
- Ivanović, Milan (2013). Metohija: spomenici i razaranja. Novi Sad; Beograd: Prometej; Službeni glasnik.
- Reljić, Mitra (2011). „Goranci - od geografske odrednice do etnonima” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 165—173.
