Gradac (reka)
Gradac je reka ponornica koja izvire ispod planine Povlen, a posle nekoliko kilometara ponire i ponovo izbija kod sela Bogatića, poviše manastira Ćelije, kod Jakog izvora. Odatle do Ćelija, Gradac teče kroz krivudavu klisuru, pravi izvestan luk oko manastira i odlazi prema Valjevu, gde se uliva u Kolubaru.[1] Reka Gradac, vodom najbogatija pritoka Kolubare, usekla je klisurasto-kanjonsku dolinu dužine 22,7 km. Od sastavaka Bukovske reke i Zabave, gde u stvari nastaje, do ušća u Kolubaru ova reka ima dužinu 28 km i ukupan pad 187 metara.[2]
| Gradac | |
|---|---|
 Reka Gradac, srednji deo toka | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 28 km |
| Sliv | Crnomorski |
| Vodotok | |
| Ušće | Kolubara (reka) |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Srbija |
| Naselja | Valjevo |
| Pritoke | Bukovska reka, Zabava |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Kanjon reke GradacUredi
Dužinom od 22,7 km i dubinom od 150-200 metara, kanjon Gradca je najduži i najmarkantniji oblik rečne erozije Valjevskom krasu. Kanjonska dolina Gradca se sastoji iz dva dela:
Gornji deoUredi
Gornji deo koji se pruža između Lastre i Bogatića, odnosno od Ostojića vira do vrela. Taj deo po nazivu Suvaja, poznat je kao periodski tok. Podzemna cirkulacija se odvija ispod rečnog korita na nepoznatoj dubini, i usmerena je prema vrelu Kolovrat koje se nalazi s desne strane korita nizvodno od Zelenaca - glavnog vrela.
Gradac na Šarenom platnu
Pogled prema okolini kod izvora reke Gradac
Anatema zimi
Erozivna brana kod eko domaćinstva
Ispod manastira Ćelije
Kod Šarenog platna
Detalj reke zimi
Donji deoUredi
Donji deo nizvodno od vrela do Valjeva.
Osnovne karakteristike kanjonaUredi
Osnovne karakteristike kanjona su vertikalne litice, u višim delovima kanjonskih strana, dok se u njihovom podnožju javljaju sipari, usled stalnog podsecanja i pomeranja, radom rečne vode. U kanjonu Gradca istraženo je 69 speleoloških objekata: 67 pećina i 2 jame. Degurićka pećina, Kraljeva pećina, Gradska pećina sa kolonijama slepih miševa, zaštićene su Zakonom o zaštiti prirode Republike Srbije.
Biljni i životinjski svet u klisuri reke GradacUredi
Životinjski svetUredi
- Životinje koje se mogu sresti u kanjonu Gradca su: Jež, Šumski puh, Šumski miš, Žutogrli miš, Veverica, Riđa valuharica.
- Lovna divljač koja naseljava kanjon: Srna, Zec, Divlja svinja ( u manjem broju), Lisica, Kuna zlatica, Kuna belica, Vidra.
- Kanjon reke naseljava i veliki broj ptica kao što su: Zeba, Kos, Prepelica, Kreja, Vetruška, Šumska sova, Ćuk, Jastreb kokošar, Crvenorepka, Čavka.
- U vodama Gradca žive ribe: Potočna pastrmka, Peš, Klen, Potočna mrena, Pliska, Pijor.
- U reci se sreće i Rečni rak.
- Gmizavci koji se sreću k kanjonu: Poskok, Smuk, Belouška, Slepić, Zelembać, Barska kornjača, Šumska kornjača ( u manjem broju), Zelena žaba, Žaba gatalinka.
Biljni svet i gljive u klisuriUredi
Klisurasto kanjonski usek kao i ukupni sliv reke Gradac se odlikuje izuzetnom raznolikošću biljnih vrsta kao i brojem gljiva. Do sada je, na ovom prostoru registrovano 400 biljnih taksona kao i 240 vrsta gljiva.
- Na obalama Gradca prisutne su plavine sa Lopuhom, mlečikama, rastavićima, mentama.
- Na aluvijalnim nanosima u klisuri su razvijene livadsko-pašnjačke zajednice sa raznim vrstama trava ili plavljene, proređene šume Vrbe.
- Na podlogama sa više kamenja žive Topola kao i Jeova.
- U kanjonu reke mogu se naći i retke vrste kao što su orhideje.
- U šumama koje se nalaze u kanjonu reke nalazi se i veliki broj gljiva.
Antropogeni uticajiUredi
Osnovni problem u zaštiti prirodnog dobra i zaštiti prirode uopšte, dolazi od delovanja čoveka i njegovih uticaja na normalne, prirodne procese i odnose.
- Najveći zagađivač klisure reke Gradac je svakako železnička pruga Beograd-Bar koja prolazi kroz najveći deo klisure.
- Neplanska seča šume, izazivanje požara, vađenje peska i šljunka, odlaganje otpada čak formiranje divljih deponija su sasvim nepoželjne aktivnosti koje, uz krivolov divljači i ribe, predstavljaju nasrtaje na osnovne vrednosti ovog prirodnog ambijenta.
- Prisutne betonske brane ( Gradac, Degurić, Belić ) bez ribljih staza ili bez održavanja protočnih otvora, predstavljaju takođe tačke nepovoljnih, antropogenih uticaja u pogledu slobodne migracije faune. Posebno se taj nepovoljni uticaj oseća u zimskim mesecima kada je onemogućena prirodna, mrestna migracija Potočne pastrmke u gornje delove vodotoka.
GalerijaUredi
Reka Gradac, gornji tok
Brana Gradac
Vidi jošUredi
ReferenceUredi
- ^ Mala enciklopedija Prosveta (3ed.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- ^ Књига РЕКА ГРАДАЦ (монографија) група аутора Екод „Градац” Ваљево, Ваљево 2002 год. ISBN 978-86-83949-00-7.
