Grejs O' Mali
Grejs O'Mali ili Grejn Maol, rođena je 1530. godine u bogatoj irskoj plemićkoj porodici. Njena ličnost postala je izrazita u irskoj istoriji. Tokom burnog života stekla je značajan politički uticaj. Uspješno je štitila nezavisnost područja svojih predaka u vremenu kada je veći dio Irske potpao pod englesku vlast. Kao odlučan i hrabar predvodnik svoje zemlje, borila se svim snagama i sredstvima kako bi zaštitila i osigurala nezavisnost Irske te suzbila engleski uticaj. Bila je predvodnik irske pomorske flote, ali je takođe učestvovala u napadima i pljačkama trgovačkih brodova, težeći tako da osigura što veće bogatstvo svog naroda. MoĆ i bogatstvo, pored pljačkanja, stiče nasljedstvom svoje majke. U tom vrijeme irskom je upravljalo deset bratstava a Grejs je komandovala flotom od dvadeset brodova, predvodeći iskusne mornare i borce koji su napadali neprijatelje i trgovačke lađe. Još kao dijete bila je izuzetno opčinjena morem, jedrenjacima, ratom i potragom za blagom. Svojim neobičnim životom upisala je sebe u legendu jednog vremena, istaknuvši se kao najvažnija ličnost irske istorije. Prozvana je Kraljicom mora i Crnom damom iz Dune. Njeno ime postalo je sinonim za Irsku slobodu i ponos, boreći se protiv ugnjetavanja svog naroda. Odbacila je uobičajenu ulogu žene 16. vijeka i svojom ličnošću i snagom, i postavila ime žene u svemu ravnopravne muškarcima.
Grejs O'Mali | |
|---|---|
 Susret Grejs O'Mali i kraljice Elizabete I | |
| Datum rođenja | 1530. |
| Mesto rođenja | Umhail, Irska |
| Datum smrti | 1603. |
| Mesto smrti | Mejo, Irska |
Crna dama iz Dune uredi
Bila je ćerka uglednog pomorskog trgovca Ovena O' Malija, vođe najvećeg irskog bratstva, koji se suprotstavio engleskim osvajanjima dinastije Tjudor. Na tronu Engleske u to vrijeme, bio je Henri VIII (1491-1547.) koji je bio sin osnivača dinastije Tjudor - Hendrija VII Tjudora. On je pokušavao da nametne prevlast nas Irskom i Velsom, te je stoga 1509. godine proglasio engleski jezik službenim jezikom cijelog područja engleskog kraljevstva. To je izazvalo bunt i nezadovoljstvo kod Iraca i Velšana. Oven, Grejsin otac, okopuo je nekoliko grupa sunarodnika u namjeri da se suprotstavi obijesnom engleskom vladaru.
Grejs je mladost provela u porodičnim kućama na Belklaru i na ostrvu Kler. Kroz preiod obrazovanja stekla je znanje iz nekoliko evropskih jezika. U ranim godinama njenog života ispoljavala je veliku žudnju i želju za slavom. Oduševljenje očevim podvizima, izazivalo je u njoj jasnu namjeru da krene očevim koracima. Legenda kaže da je jednom prilikom jako željela da plovi sa ocem u Španiju, ali joj je to zabranjeno uz argument da bi joj je kosa mogla uplesti u konopce na brodu. Grejs je tada isjekla svoju kosu na kratko i dobila naziv „Gráinne Mhaol“ (maol-ćelav, kratke kose).[1] Takođe, počela je da se oblači kao dječak. Zadivljena njenoj žudnjom za morem i plovidbom, porodica joj je dala nadimak Tanko Zrno. Početak svoje avanture, doživjela je u 16. godini svog života, gdje je prvi pu stupla na jedrenjak, te se od tad njen život odvijao uglavnom na vodi. Vježbom je postala izuzetan borac i mačevalac. Prema legendi, jednom prilikom je spasila ocu život, preokrenuvši tok borbe protiv gusara. Po očevoj smrti naslijedila je njegove brodove i trgovačke veze. Povela je trgovinski i pomorski rat protiv Henrija VII, napadom na engleske brodove.
Za Irce ona je bila odraz snažne žene koja je postigla potpunu ravnopravnost sa muškarima, velikog borca za nezavisnost, dok je za Engleze postala lopot i okrutni gusar koji je izazivao strah i trepet u njihovom narodu, držeći čvrsto obale u svojoj vlasti.
Smatra se da je O'Mali spasila nekog brodolomnika sa mora. Taj brodolomnik, postao je njen ljubavnik. Međutim, u sukobu sa vođom engleske flote Mekmagom, njena ljubav biva ubijena od strane Mekmaga u mjestu Akhil. To je u njoj izazvalo želju za osvetom. Naime, dok su Mekmahonovi putovali brodom na hodočašće ka ostrvu Kaher, Grejs ih je napala sa dva jedrenjaka. Lađa Mekmahonovih bila je potopljena i niko od članova postade niti putnika, nije preživio. Ali ovaj čin nije bio dovoljan za nju, pa je otplovila do Balikroja, gdje se nalazio zamak Mekmahovih - Dun. Bombardovanjem iz brodskih topova, zamak je spalila do temelja a Grejs sa svojom posadom je u naredna dva sata poubijala sve stanovnike Duna. Od tog strašnog događaja, Gejs O'Mali nazvana je Crnom damom iz Dune.
Porodica uredi
U sedamnaestoj godini svog života, Grejs se stupa u prvi brak sa Donaldom Fletvertagom, nasljednikom moćnog klana O'Flaerti čija porodica posjeduje najveću zemljišnu imavinu u Irskoj. Sa njim je dobila dvojicu sinova, Ovena i Maroja, te kćerku Margaret. 1566. godine udaje se po drugi put, za Ričarda Burka (poznat kao Gvozdeni Ričard). Njihov brak zapravo je imao političku namjeru gdje bi O'Malijevim bilo dozvoljeno korišćenje morske luke u Burkovom vlasništvu, kao i utvrđene baze Rokflit sa zamkom i dvostrukim redom zidina. Zajedno sa mužem, živjela je u Rokflitu, gdje im se rodio sin Tibot, koji će kasnije od kralja Ričarda II dobiti titulu vikonta (1626. godine). Ispunjene politički interesa omogućilo je O'Malijevima da na zapadnoj obali izgradi niz utvrđenja okrenutih prema moru. To im je poslužilo kao uvid u mornarice koje je plovile Irskim morem i Kanalom Sv. Đorđa a i kako bi štitili svoju prostranu oblast. Iz glavne baze u Rokfiltu, napadali su brodove, pljačkali ih te pored toga pljačkavši i ostrva Škotske, oporezujući sve posjednike mornarica, pa čak i ribare. Kada bi zaustavljali trgovačke brodove, zahvjevali su dio tereta u zamjenu za siguran prolaz. Riznica O'Malijeve postajala je sve veća.
_Castle_County_Mayo.JPG)
Govor mača uredi
Irski borci za nazavisnost okarakterisani su kao surovi i nemilosrdni jer su svakom otporu odgovarali nasiljem i ubistvima.
"Grejs je sina Tibota rodila u brodskoj kabini. Dan poslije njegovog rođenja, njen jedrenjak napali su turski razbojnici. Iako iscrpljena od porođaja, popela se na palubu i na gusare otvorila paljbu iz dva pištolja. Na kraju je njena posada savladala napadače, zarobivši njihov brod. Sve razbojnike objesila je na Rokfiltu." - ser Henri Sindi, savremenik Grejs O'Mali i nekadašnji irski guverner
Uticaj Iraca je rastao a Grejs nije imala milosti ni prema sunarodnicima koji su iskazivali i najmanje nepoštovanje.
"Godine 1576. Grejs O'Mali otputovala je u posjetu lordu Houtu. Dočekale su je zatvorene kapije zamka, kako za nju, tako i za sve ostale posjetioce. Osjetivši se uvrijeđenom, otela je unuka i nasljednika lorda Houta, Kristofera od Svetog Lorenca, desetog barona Houta. Lord je morao da plati otkup u zlatu uz pismenu obavezu da će vrata njegovog zamka zauvijek ostati otvorena za Grejs i njene ljude, kako danas tako i narednih stotinu godina." - lord Henri Sindi
U martu 1574. godine, Englezi su odlučili da konačno suzbiju klan O'Mali. Ovakvu odluku u njima izazvalo je neprestano hvalisanje Grejs O'Mali. Govorila je: "moja riznica je veća od kraljičine".
"Sila brodova i vojnika opkolila je Grejs O'Mali u zamku Rokflit... Za dvije nedelje piratska kraljica je odbranu pretvorila u napad, Englezi su bili prisiljeni da se povuku. No takve pobune ne mogu trajati zauvijek. Englezi su mijenjali irske običaje i zakone, zabranjujući sistem izbora guvernera Irske. O'Malijeva je bila prijetnja našoj vlasti te se ona do 1593. godine našla u sukobu ne samo sa Engleskom već i sa Kraljevinom Irskom." - lord Henri Sindi
Počeli su sukobi između klanova u Irskoj, te je njen klan bio napadnut više puta. 1584. godine Ričard Bingam, plemić i vješt oficir, postao je guverner Irske. Kao prvi njegov zamjenik, postavljen je Džon Pero. Kao vladari nad Irkom, dobili su zadatak da očuvaju mir na tom području. Prva i glavna prijetnja miru, bio je klan O'Malijevih. Vladari Irske su odlučili da poduzmu potrebne korake. Džon Pero je Gejsinog sina Tibota na prevaru izmamio na sastanak, te ga potom zatvorio u dvorcu Baltimor.
"Irce nikada ne možeš ubbijediti riječima, on razumiju samo govor mača." - ser Ričard Bingam
Drugi korak izkorjenjivanja nemira iz Irske, bio je napad na zamak kod Log Maska, mjesta gdje je boravio klan Burk, savenici O'Malijevih, spalivši ga do temelja. U vrijeme napada na zamak, Oven, stariji Grejsin sin je ubijen iz zasjede puškom Džona Peroa. Put tri godine su se vodile borbe na kopnu i moru kao znak revolta i pobune, osvete i mržnje Grejs O'Mali.
Smrt Ovena O'Malija uredi
Grejs je navodno tvrdila da je njen cin ubijen sa 12 smrtonosnih rana, dok je Bingam tvrdio da je Oven bio njihov zatvorenik te da je stradao prilikom pokušaja bjekstva.
Do 1587. godine, trajala je pobuna, sve dok Bingam nije pozvan u London te poslat u Španiju da se bori. Džon Pero je pomilovao sve pobunjenike, među kojima su bili Grejs i njena djeca. Tibot je pušten na slobodu.
Preokret u ratu protiv Španije uredi
Španija je krenula u uspješan protivnapad na Irsku. Bingam je hitno vraćen kako bi nadgledao klanove da se nekim slučajem ne bi pridružili španskoj vojsci. Umjesto pregovora, Bingam je nasiljen odlučio sprovesti svog cilj. No, krajnji cilj mu je bila pljačka zamka Rokflit, gdje se nalazilo namogmilano blago Grejs O'Mali.
Novi plan borbe uredi
Guverner Bingam je imao prevlast na kopnu i moru, zbog čega mu je Grejs ponudila veći dio svoj bogatstva. No, to nije zadovoljilo guvernera koji je želio da se domogne cijelog bogatstva. Grejs mu je predala dio i obećala da će dobiti ostakat. U tom periodu, tajno je otputovala u London u posjetu kraljici Elizabeti I. Prije samog prijema, morala je da odgovori na 18 pitanja lordu Bargelu. Iznijela je svoju životu priču, iskazavši kako je živjela mirno na moru, izvan svi zločina koji su se događali, sve do trenutka kada je guverner Buingam ubio njenog sina i prisilo je da napusti zamak. Na zaprepašćenje cijelog dvora, kraljica je pristala da razgovara sa Grejs. Elizabeta I, pojavila se u svečanoj haljini pred njom, te je zamolila da pričaju na latinskom.
"Nije se poklonila vladarki. Požalila se na Bingamovo upravljanje Irskom, rekavši da zbog njega i njegovih nedjela članovi klana misle kako je kraljica loša vladarka."
Ishod neobično dugog razgovora među njima bio je dogovor kojim se Grejs O'Mali obavezala da nećše podržavati nezavisnost Irske, te da će u tom slučaju guverner Bingam biti smjenjen. Uz pomoć doušnika, iznenađen kraljičinom odlukom, guverner Bingam vježi iz Irske u Španiju. Nakon nedugo vremena biva uhvaćan. Svo ukradeno blago iz riznice O'Malijevih prenijeto je u kraljevsku riznicu. Guverner Ričard je poslat u kućni pritvor "da se opameti" (Elizabeta I - zapisao Henri Sindi).
Kravavi devetogodišnji rat uredi
Samo godinu dana nakon što je Grejs O'Mali posjetila englesku kraljicu, izbio je rat između Engleske i Irske (1594-1603). Rat se vodio na cijeloj teritoriji Engleske ali najintenzivnija borba odigravala se u sjevernoj pokrajini Alster gdje su pobunjenici bili predvođeni klanom O'Nil. Na vrhuncu sukoba, u sklopu engleske vojske nalazilo se oko 20.000 vojnika. Klan O'Malijevih nije učestvovao u borbama. Grejs je održala svoje obećanje da neće stati na stranu Irske ali je ipak novčano pomogala ustanike.
Kraj života uredi
Umrla je u potpunom siromaštvu 1603. godine kada se rat i završio porazom Irske i progonom pobunjenika. Umrla je u zamku Rokflit, iste godine kad i kraljica Elizabeta I. Ostala je sinbol uglednog vođe, dobrog političara, oličenje Irske te izvor nadahnuća za mnoge romane, predstave, filmove i pjesme. "Kraljica pirata" danas ima svoj muzej u irskom okrugu Vestportu, posvećen njenoj borbi i životu. Njim danas upravljaju Grejsini potomci iz četrnaestog koljena.
