Grubišno Polje
Grubišno Polje (češ. Hrubečné Pole) je grad u Hrvatskoj, u Bjelovarsko-bilogorskoj županiji.
| Grubišno Polje | |
|---|---|
 Centar Grubišnog Polja | |
.gif) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Bjelovarsko-bilogorska |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  2.917 |
| Aglomeracija (2011.) | 6.478 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 42′ 07″ S; 17° 10′ 20″ I / 45.70204° S; 17.17219° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 269 km2 |
  Grubišno Polje Grubišno Polje na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Zlatko Mađeruh (HDZ) |
| Poštanski broj | 43290 |
| Pozivni broj | +385 43 |
| Registarska oznaka | DA |
Geografija uredi
Grubišno Polje je smešteno na jugozapadnim obroncima Bilogore. Područje grada prostire se na površini od 269 km² što ga čini najvećom samoupravnom jedinicom po površini u Bjelovarsko-bilogorskoj županiji. Južnu granicu područja grada čini gornji tok reke Ilove dok severoistočnu čine bilogorski prevoji.
Iako se Grubišno Polje nalazi u Bjelovarsko-bilogorskoj županiji koja se, uz Požeško-slavonsku, jedina ne graniči ni sa jednom stranom državom, udaljena je jedva 30-ak km od graničnog prelaza Terezino Polje-Barč prema Mađarskoj, to omogućava da se Grubišno Polje ipak ne nalazi u „prometnoj izolaciji“ kako bi se, na prvi pogled, moglo očekivati.
Istorija uredi
U mestu je 1894. godine bio paroh pop Jovan Marković.[1] Sveštenik Marković se bavio pisanjem; objavio je svoju propoved „Reč na Uskrs” 1891. godine u mitropololijskom glasilu "Srpskom sionu" u Karlovcima.[2]
Početkom 20. veka tu su politička i crkvena opština. Pravoslavnoj parohiji pripadala su i okolna sela: Ivanovo Selo, Rastovac, Rašenica i Trojeglava. U naselju je 778 domova od kojih su 260 srpski, a od ukupnog broja stanovnika - 5314, bilo je pravoslavnih Srba 1656 duša (ili 31%). Od važnih javnih zdanja tu su dve pravoslavne crkve i komunalna škola, te pošta i brzojav.
Pravoslavne matrikule su zavedene 1773. godine. Pravoslavna parohija je 1905. godine treće platežne klase, ima parohijski dom i srpsko pravoslavno groblje. Pravoslavni hram posvećen Sv. velikomučeniku Georgiju podignut je 1775. godine. U crkvenoj riznici je sedam starih knjiga srbulja. Na pravoslavnom groblju je kapela posvećena Sv. caru Konstantinu i carici Jeleni. Predsednik crkvene opštine bio je pop Jovan Marković ujedno i mesni paroh, rodom iz Čaglića. Komunalna škola ima jedno zdanje, a u njoj rade učitelj Petar Željković i učiteljica Marija Rudan sa 180 đaka u redovnoj i 25 učenika starijeg uzrasta u prazničnoj školi.[3]
Radio je u Grubišnom Polju 1937. godine knjižar Vjekoslav Mandić.
Kada je pred Drugi svetski rat umro u Grubišnom Polju, Ivan Nepomuk Jemeršić, župnik, počasni kakonik i pisac, ostavio je zaveštanje da se u mestu podigne bolnica. On je svoju vilu u kojoj je živeo "Moj mir" i celokupno imanje, ostavio mesnoj opštini za humanitarni cilj.[4]
Racija u Grubišnom Polju 1941. uredi
Na samom početku Drugog svjetskog rata, u noći 26/27. aprila 1941. u Grubišno Polje je na poziv lokalnog župnika Petra Sivijanovića vozom iz Zagreba stigla grupa od 110 hrvatskih ustaša koje su predvodili Eugen Dido Kvaternik, glavni „ravnatelj za red i sigurnost“ NDH i šef zagrebačke policije Ivica Šarić. Ustaše su stigle u predvečerje, i odmah počele sa masovnim hapšenjem 504 Srba a pod optužbom da su „četnici“ i da „pripremaju đurđevdanski ustanak“ protiv NDH.[5] Ustaše su svih 504 uhapšenih Srba 27. aprila 1941. transportovali u logor Zagrebački zbor a zatim 29. aprila u logor Danica. Krajem juna 1941. 504 uhapšena su prebačena u logor Gospić, zatim logor na ostrvu Pag, da bi tokom jula 1941. njih 487 od ukupno 504 ustaše pobile na Velebitu, u jami Jamina kod mjesta Tribanj Kruščica (logor Gospić).[5]
Između 28. septembra i 6. oktobra 1942. godine izvršeni su masovni pokolji Srba u selima sreza Grubišno Polje.[6]
Ustaše i Hadžiefendićevi legionari u srezu tuzlanskom „vršili su silovanja maloletnih srpskih devojaka, koje su zatim klali“.[7] To isto su radili u srezu Grubišno polje.[8]
Iz sela sreza Grubišno polje proteran je veliki broj srpskih porodica: iz sela Lončarice 19, iz Dabčevice 8, iz Male Petratovice 16 bogatijih i uglednih srpskih zemljoradničkih porodica, iz Velikog Grđevca sve porodice koje su imale više od 10 jutara zemlje. Na njihova imanja odmah su dovedeni Hrvati iz Zagorja.[9]
Blagodareći upravo čestitim majkama i suprugama, 487 naših ljudi iz Grubišnog Polja, obilježena je po prvi put (1957) i kamenom obzidana bezdana Šaranova jama na Velebitu. Bili su to sinovi i muževi, između 16 i 60 godina. Majke i supruge su im prve obišle grob i obilježile ga Spomen pločom na kojoj piše: Na ovom mjestu između ostalih iz naše zemlje pobijeno je po ustaškim krvnicima i 486 žrtava iz općine Grubišno Polje 1941. Spomen ploču podiglo je društvo „Napredna žena“.[10] Grubišno Polje 2. VI 1957. Ova Spomen ploča razbijena je 1971. godine, nakon toga obnovljena ali i opet razbijena 1992. godine. Spomen ploča je obnovljena 26. juna 2010. na inicijativu udruženja „Jadovno 1941.“ iz Banjaluke.
„Otkos 10" — oružani progon Srba sa Bilogore 1991. uredi
Napad paravojnih formacija, tada još međunarodno nepriznate Hrvatske na Bilogoru počeo je koncentričnom vatrom i nastupanjem iz pravca Velike Pisanice, Velikog Grđevca, Grubišnog Polja, D. Rašenice i Virovitice. Najžešći okršaj odvijao se i zbio na užem području istočne Bilogore 31. oktobra 1991. godine na prilazima Zrinjskoj i Gornjoj Kovačici, na sjevernom vrhu Grubišnog Polja i na prilazima Gornjoj Rašenici i Lončarici. Nijedan odbrambeni položaj Srba toga dana nije pao u ruke napadača. U toku večeri i noći iz gotovo svih sela krenule su kolone traktora sa prikolicama, kamiona, kombija i automobila. One su se od početka Dapčevačkih Brđana slijevale u jednu kolonu koja je kasnije sezala od Male Peratovice do Koreničana. U kolonu su se uključili i branioci Bilogore. Položaji su padom mraka napušteni, a pred zoru su ostali prazni. U savlađivanje blatnog i močvarnog, a prema Turčević Polju i klizavog puta, uloženi su natčovječanski napori. Dodatna nevolja bila je niska temperatura. U traktorskim prikolicama i kamionima narod se naprosto smrzavao nepomično sjedeći desetine sati. Ništa bolje nije bilo niti u kombijima i automobilima, koji su svaki čas stajali ili su bili gurani i izvlačeni po ledenom blatu. Kad se kolona konačno izvukla na asfalt, bila je duga kilometre i kilometre. U svom sastavu imala je oko 600 raznih vozila, a najviše traktora sa prikolicama i u njima oko 4.000 promrzle, ali spašene čeljadi. Pravac kretanja je bio: Okučani — Stara Gradiška — Banja Luka. Cilj je bio Srbija. Pripadnici ZNG su sutradan oprezno prilazili rovovima do kojih juče zbog žestoke vatre nisu mogli doći. Poslije dugo oklijevanja, sumnjičenja i opreza, tek oko podne ušli su u prazne rovove. Nad preostalim civilnim stanovništvom, počinjena su strahovita zvjerstva i zločini. U Dapčevačkim Brđanima na kućnom pragu, pripadnici ZNG su ubili Radu Kravića, starog oko 55 godina. U Lončarici su, u njegovom vlastitom dvorištu, zaklali Živka Miščevića, starog oko 55 godina. U Topolovici su u svojoj kući zaklani Ljuba i Ljuban Ormanović, supružnici stari preko 65 godina. Mnoge su kuće popaljene i opljačkane. Bestijalni i besprimjeran rušilački nagon svega što je srpsko predstavlja miniranje i paljenje srpskih kuća u velikom, uglavnom srpskom selu Mali Grđevac. On je doslovno sravnjen sa zemljom mada u danima tzv. „Otkosa 10” u tome mjestu nije ispaljen nijedan metak otpora. Usput su porušena sva obilježja ustaških zločina i antifašističke borbe iz Drugog svjetskog rata.[11]
Stanovništvo uredi
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, Grubišno Polje je imalo 2.917 stanovnika, a ukupno gradsko područje je imalo 6.478 stanovnika.[12]
Grad Grubišno Polje uredi
Broj stanovnika po popisima uredi
| Godina[13] | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. | 1931. | 1921. | 1910. | 1900. | 1890. | 1880. | 1869. | 1857. |
| br. stanovnika | 7.523 | 9.716 | 10.506 | 11.772 | 13.370 | 13.792 | 13.037 | 16.101 | 15.532 | 15.809 | 14.785 | 12.664 | 9.069 | 8.119 | 6.930 |
- napomene: Nastao iz stare opštine Grubišno Polje.
Grubišno Polje (naseljeno mesto) uredi
Broj stanovnika po popisima uredi
| Godina[13] | 2001. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. | 1931. | 1921. | 1910. | 1900. | 1890. | 1880. | 1869. | 1857. |
| br. stanovnika | 3.171 | 3.501 | 3.060 | 2.741 | 2.655 | 2.591 | 2.381 | 2.262 | 2.238 | 2.229 | 1.873 | 1.703 | 1.544 | 1.202 | 970 |
Popis 1991. uredi
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Grubišno Polje je imalo 3.501 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Reference uredi
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1894.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910.
- ^ "Pravda", Beograd 1939.
- ^ a b Radio televizija Republike Srpske: Sedamdeset godina od zloglasne racije u Grubišinom Polju, 26. 4. 2011. (jezik: srpski)
- ^ Danica Praštalo, učiteljica iz Male Peratovice srez Grubišno Polje
- ^ Ljubomir Litnić, kelner iz Tuzle, Beograd 16.11.1942. godine
- ^ Danica Praštalo, učiteljica iz Male Peratovice
- ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 118
- ^ Milan Bastašić: Bilogora i Grubišno Polje 1941—1991, (2007)
- ^ Oružani progon Srba sa Bilogore 1991.(jezik: srpski)
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura uredi
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
- CD-rom: „Naselja i stanovništvo RH od 1857—2001. godine“, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.
Spoljašnje veze uredi
- Radio televizija Republike Srpske: Sedamdeset godina od zloglasne racije u Grubišinom Polju, 26. 4. 2011. (jezik: srpski)
- Bilogora i Grubišno Polje 1941—1991. Udruženje preživjelih logoraša Drugog svjetskog rata R. Srpske, Menadžer kompanija, Banjaluka, (2010) (jezik: srpski)
- Genocid nad Srbima u Hrvatskoj počeo „Otkosom“ novembra 1991. (jezik: srpski)
- Srpska stratišta ne smiju biti zaboravljena! (jezik: srpski)
- BASTAŠIĆ: ODUZELI SU MI 20 GODINA ŽIVOTA (jezik: srpski)
- Bilogora i Grubišno Polje 1941—1991. — promocija knjige u Banjaluci 12. januara 2010. (jezik: srpski)
- BASTAŠIĆ: Svedočanstvo: Milan Bastašić- u knjizi: Dušan Bursać: ANĐELI U PAKLU, Udruženje logoraša Drugog svjetskog rata i njihovih potomaka, Banja Luka (2006)
- Milan Bastašić: Žrtve Bilogore i Jasenovac — Igra brojkama je drska podvala
- Grubišno Polje 27. 4. 1991. Komemoracija povodom 50. godišnjice obilježavanja ustaških žrtava od 26/27. aprila 1941.
- Jovan Mirković: OPŠTINA GRUBIŠNO POLjE — ŽRTVE RATA 1941-1945.
- Zaboravljeni masakri Srba pre „Bljeska“
- Konferencija za novinare povodom osnivanja Udruženja građana „Jadovno 1941."- Banja Luka, 12. januar 2010.
- RTRS — 9. 2. 2010. — Emisija „Nekad bilo“, O Holokaustu i Genocidu
- Radio RS — 21. 1. 2010. — Emisija: Otvoreno rečeno, gost Dr Milan Bastašić
- Moj razgovor s knjigom Vila bilogorska — Komentar na knjigu, autora Franje Frntića i Vjenceslava Herouta, u izdanju Matice hrvatske, ogranak G. Polje, 1995.
- Dr Đuro Zatezalo: Imenični popis žrtava kotara Grubišno Polje 26./27. april 1941.
- Radio-televizija Republike Srpske: Služen parastos za stradale u ustaškom logoru Jadovno, 27. 4. 2012. (jezik: srpski)
