Grupa armija E

Grupa armija E (nem. Heeresgruppe E) formirana je od Dvanaeste armije. 1. januara 1943. Štab Dvanaeste armije preimenovan je u štab Grupe armija E. Do 26. avgusta 1943. komanda Grupe armija E bila je ujedno i komanda Jugoistoka. Nakon tog datuma njena nadležnost ograničena je na teritoriju Grčke, dok je formiran novi štab Jugoistoka, odnosno štab Grupe armija F, koji pod svojom komandom imao, pored Grupe armija E i Drugu oklopnu armiju u Jugoslaviji.

Grupa armija E borila se na teritoriji Grčke, Albanije i Jugoslavije. Na teritoriji Jugoslavije njene snage ratovale su od 1. januara do 26. avgusta 1943, i zatim od 1. septembra 1944. do kraja rata. Svoj ratni put završila je 8. maja 1945. u Sloveniji predajom jedinicama Jugoslovenske armije.

Period do avgusta 1943.

Grupa armija E (nem. Heeresgruppe E)' (stanje 9. aprila 1943)
Formacija	Trupe u Grčkoj Korpus „Hrvatska" Bugarski okupacioni korpus u Srbiji XXI brdski korpus Vermahta Trupe zapovednika za Srbiju
Jačina	oko 300.000 vojnika i oficira
Deo	Vermahta
Angažovanje	Operacija Vajs I Operacija Vajs II Bitka na Neretvi Bitka na Sutjesci
Komandanti
Komandant	Generalpukovnik Aleksandar Ler (1. januar 1943 - 8. maj 1945)

Do 26. avgusta 1943. štab Grupe armija E predstavljao je ujedno i komandu Jugoistoka. Pod njegovom komandom nalazile su se nemačke trupe u Grčkoj, Korpus „Hrvatska", Bugarski okupacioni korpus u Srbiji i snage opunomoćenog zapovednika za Srbiju.

Trupe u Grčkoj početkom 1943. sačinjavale su:

• Prva brdska divizija (uskoro pridodata Korpusu „Hrvatska")
• 11. vazduhoplovna poljska divizija
• 22. pešadijska divizija
• 440. grenadirski puk

Korpus „Hrvatska" imao je pod svojom komandom

• 7. SS diviziju
• 114. lovačku diviziju
• 117. lovačku diviziju
• 118. lovačku diviziju
• 369. legionarsku diviziju
• 373. legionarsku diviziju
• 187. rezervnu diviziju

Bugarski okupacioni korpus u Srbiji u to vreme sačinjavale su:

• 7. pešadijska divizija
• 9. pešadijska divizija
• 21. pešadijska divizija

Pod komandom opunomoćenog zapovednika za Srbiju bila je

• 104. lovačka divizija

Period nakon avgusta 1943.

Grupa armija E (nem. Heeresgruppe E)' (stanje 16. novembra 1944)
Formacija	Trupe štaba Armijske grupe XXI brdski korpus XXII brdski korpus XCI brdski korpus XXXIV armijski korpus V SS dobrovoljački brdski korpus
Jačina	oko 350.000 vojnika i oficira
Deo	Vermahta
Angažovanje	Proboj Grupe armija E iz Grčke Proboj kroz Sandžak Proboj kroz istočnu Bosnu Kraljevački mostobran Operacija Lavina Kninska operacija 1944 Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja Virovitički mostobran Frilingservahen
Komandanti
Komandant	Generalpukovnik Aleksandar Ler (1. januar 1943 - 8. maj 1945)

U avgustu 1943. Vrhovna komanda Vermahta (nem. Oberkommando der Wehrmacht) znatno je ojačala snage na Balkanu. Formiran je štab Grupe armija F (nem. Heeresgruppe F) u Beogradu, koji je preuzeo dužnosti komande Jugoistoka. Njemu se bile potčinjene Grupa armija E u Grčkoj i Druga oklopna armija u Jugoslaviji.

Sa izbijanjem Crvene armije na granice Srbije u septembru 1944. Grupa armija E dobila je od Vrhovne komande zadatak da prikupi svoje trupe sa ostrva i drugih isturenih pozicija, i da se evakuiše iz Grčke. Linija fronta koju je trebalo da zauzme protezala se od ušća Timoka u Dunav do Skoplja i dalje na jadransku obalu kod Drača. Ova linija fronta bila je kompromitovana Beogradskom i Niškom operacijom pre nego što je grupa armija E uspela da ispolji značajno dejstvo na severu. Otuda je krajem oktobra dobila drugi zadatak: da zaposedne i brani liniju fronta preko Srema, tokom reke Drine, zatim preko Gacka južno od Mostara do ušća Zrmanje.

Ovaj zadatak pokazao se vrlo složenim usled savezničke nadmoći na moru i u vazduhu, te napada delova Crvene armije, bugarske vojske, i naročito NOVJ. Izvesnu pomoć pružili su im četnici u vidu zajedničke borbe u Crnoj Gori, i sadejstva u Sandžaku i istočnoj Bosni. Zadatak je izvršen delimično, po cenu znatnih gubitaka, i sa velikim zakašnjenjem - snage Grupe armija E našle su se približno na zadatim pozicijama tek sredinom januara 1945.

Prilikom nastupanja kroz Jugoslaviju Grupa armija E je, uz svoje posebne formacije, i svoje korpuse (Dvadesetdrugi i Devedesetprvi, sukcesivno je preuzimala komandu nad korpusima Druge oklopne armije; Dvadesetprvim u septembru, Tridesetčetvrtim, odnosno „korpusnom grupom Miler“ u oktobru, Petim SS i Petnaestim brdskim u novembru, a LXIX rezervnim i XCVII korpusom u januaru 1945.

Sa ovim snagama pod svojom komandom Grupa armija E je završila svoj ratni put predajom jedinicama JA 8. maja 1945. u Sloveniji.

Generalmajor Erih Šmit-Rihberg (nem. Erich Schmidt-Richberg), koji je bio načelnik štaba Grupe armija E od 15. marta 1944. do 8. maja 1945, objavio je 1955. u Hajdelbergu knjigu „ZAVRŠNA BORBA NA BALKANU“ (nem. Der Endkampf auf dem Balkan) o borbama ove armijske grupe u Jugoslaviji 1944/1945.

Literatura

• Karl Hnilicka. DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45. Arhivirano iz originala 04. 09. 2012. g. , Musterschmidt-Verlag Göttingen (Gebundene Ausgabe - 1970). (jezik: nemački)
• Schmidt-Richberg, Erich (1955). Der endkampf auf dem Balkan. Vowinckel Verlag. Arhivirano iz originala 23. 08. 2012. g. Pristupljeno 26. 12. 2011. 
• Vojni istorijski institut. ZAVRŠNE OPERACIJE ZA OSLOBOĐENjE JUGOSLAVIJE 1944-45. Arhivirano iz originala 11. 09. 2011. g. , Beograd 1957.
• Schraml, Franz (1962). Kriegsschauplatz Kroatien. Neckargemünd: Kurt Vowinckel Verlag. 
• OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 1 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. mart 2011), Vojni istorijski institut, Beograd 1957.
• OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 2 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2014), prepravljeno i dopunjeno izdanje, Vojnoistorijski institut, Beograd 1963.
• Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XII (nemački dokumenti), knjige 1-4 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2013), Vojnoistorijski institut, Beograd

Spoljašnje veze

• Heeresgruppe E - axishistory.com (jezik: engleski)
• Heeresgruppe E, Lexikon der Wehrmacht (jezik: nemački)
• Naređenje Generalštaba Vrhovne komande Vermahta od 18. avgusta 1943. komandantu Jugoistoka za reorganizaciju sistema komandovanja na Jugoistoku Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. jun 2010), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda-a, tom XII, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 121
• Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih grupi armija »E« na dan 16. novembra 1944. godine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. avgust 2010), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XII, knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174
• Ratni dnevnik komande grupe armija »E« za period od 1. oktobra do 31. decembra 1944. godine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2010), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XII, knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 2