Википедија

Grci

Grci ili Heleni (arhaično Jelini; grč. Ελληνες [Ellines] — Elini; antgrč. Ελληνες [Hellenes] — Heleni, moderno [Ellenes] — Eleni), indoevropski su narod, koji pretežno živi u Grčkoj (gde čini oko 96% stanovništva) i na Kipru (gde čini oko 77% stanovništva).

Grci
Έλληνες
Mapa grčke dijaspore
Ukupna populacija
14—17 miliona[1]
Regioni sa značajnom populacijom
 Grčka10.141.350 (popis 2011)[2][3]
 SAD1.390.439[4]–3.000.000 (procena 2009)[5]
 Kipar650.000 (procena 2011)[6][7][8]
 Turska i zemlje Bliskog istoka
(Sirija, Libija, Egipat)		oko 400.000
 Australija700.000[9]
 Albanija400.000
 Nemačka370.000
 Velika Britanija400.000
 Kanada250.000[10]
 Argentina100.000
 Rusija97.827 (250.000)[11]
 Ukrajina91.500 (250.000)[12]
 Južnoafrička republika80.000
 Brazil50.000
 Čile50.000
 Belgija15.742
 Kazahstan12.703
 Holandija12.500
 Jermenijaoko 6.000[13]
Jezici
grčki jezik
Religija
pravoslavlje
Srodne etničke grupe
Indoevropljani
Grčka dijaspora u svetu

Grci su potomci drevnih Grka, naroda koji se smatra utemeljivačem savremene evropske civilizacije. Početak grčke civilizacije označava mikenska kultura (posle 1450. godine p. n. e.). U Homersko doba (12—8 veka p. n. e.), Grci su osnovali veliki broj kolonija na obalama Sredozemlja.

Za grčku istoriju je veoma značajno vreme vladavine Aleksandra Makedonskog (336—323. godine p. n. e.). Aleksandar Makedonski je Grčku proširio do istočnih granica svog svetskog carstva. Posle raspada Aleksandrovog carstva nastaju helenističke države, koje kasnije padaju pod vlast Rimljana.

Istočno rimsko odnosno Vizantijsko carstvo, koje je postalo samostalno 395. godine, suštinski je predstavljalo grčku državu. Poslednji ostaci Carstva dolaze pod tursku vlast padom Carigrada 1453. godine. Moderna grčka država (tadašnja Grčka) osnovana je 1828. godine, dok Kipar postaje nezavisna država tek 1961. godine.

Grci su većinom pravoslavne veroispovesti, a govore grčkim jezikom, koji se smatra posebnim ogrankom indoevropske porodice jezika. Grka ukupno ima oko 12.618.000, od toga u Grčkoj 10.231.000, u SAD 720.000, na Kipru 632.000. U Srbiji prema popisu iz 2011. godine živi 725 Grka.

Istorija uredi

Za više informacija pogledajte: Istorija Grčke
 
Rekonstrukcija 3. milenijuma pre nove ere „proto-grčko područje“, autora Vladimira I. Georgijeva.[14]
 
Mikenska maska poznata kao "Maska Agamemnona“, 16. vek p. n. e.

Grci govore grčkim jezikom, koji čini posebnu jedinstvenu granu u indoevropskoj porodici jezika, granu helenskih jezika.[15][16][17]

Počeci uredi

Za više informacija pogledajte: Starogrčka religija

Protogrci su na područje koje se sada zove Grčka, na južnom delu Balkanskog poluostrva, verovatno stigli krajem 3. milenijuma pre nove ere.[18][19][a] Redosled migracija na grčko kopno tokom 2. milenijuma p. n. e. rekonstruisan je na osnovu drevnih grčkih dijalekata, pa je podložan određenim neizvesnostima. Dogodile su se najmanje dve seobe, prva je bila Jonaca i Ahajaca, što je dovelo do stvaranja Mikenske civilizacije do 16. veka pre nove ere,[23][24] i druga, Dorska najezda, oko 11. veka pre nove ere, raseljavajući arkadokripatske dijalekte, koji su potekli iz mikenskog perioda. Obe migracije se dešavaju u prelaznim periodima, mikenski na prelazu u Kasno bronzano doba a dorski tokom Kolapsa bronzanog doba.

Alternativnu hipotezu izneo je lingvista Vladimir Georgijev, koji govornike pragrčkog jezika postavlja na severozapad Grčke do ranog heladskog perioda (3. milenijum pre nove ere), tj. pred kraj evropskog neolita.[25] Lingvisti Rasel Grej i Kventin Atkinson u radu iz 2003. godine koristivši računske metode na švedskim listama došli su do nešto ranije procene, oko 5000. p. n. e. za grčko-jermenski raskol i pojavu grčkog kao posebne jezičke loze oko 4000. p. n. e.[26][27]

Mikenski Grci uredi

Glavni članak: Mikenska civilizacija

Oko 1600. p. n. e., mikenski Grci pozajmili su od Minojske civilizacije njen slogovni sistem pisanja (Linear A) i razvili sopstveno slogovno pismo poznato kao Linear B,[28] pružajući prvi i najstariji pisani dokaz o grčkom jeziku.[28][29] Mikenski Grci su brzo prodrli u Egejsko more i do 15. veka pre nove ere naselili su Rodos, Krit, Kipar i obale Male Azije.[15][30][31][32]

Oko 1200. p. n. e, Dorci, još jedan narod koji govori grčki, krenuli su iz Epira.[33] Tradicionalno, istoričari veruju da je Dorska najezda prouzrokovala kolaps Mikenske civilizacije, ali verovatno je glavni napad izvršen od strane Naroda sa mora koji su uplovili u istočni Mediteran oko 1180. p. n. e.[34] Dorsku invaziju pratio je period o kome postoje malo sačuvanih izvora, prikladno nazvan Mračni vek, ali prema izvorima od 800. godine pre nove ere mogu se uočiti počeci Arhajske i Klasične Grčke.[35]

Grci klasične antike idealizovali su svoje mikenske pretke i mikenski period kao slavno doba heroja, bliskosti bogova i materijalnog bogatstva.[36][37] Homerovi epovi (Ilijada i Odiseja) bili su posebno i opšteprihvaćeni kao deo grčke prošlosti i tek u vreme euherizma naučnici su počeli da preispituju Homerovu istoričnost.[35] Kao deo mikenskog nasleđa koje je preživelo, imena bogova i boginja mikenske Grčke (npr. Zevs, Posejdon i Had) postali su glavne figure olimpskog Panteona kasnije antike.[38][39]

Klasični period uredi

Glavni članak: Klasična Grčka
 
 
 
Tri velika filozofa klasičnog perioda: Sokrat, Platon i Aristotel

Etnogeneza grčke nacije povezana je sa razvojem panhelenizma u 8. veku pre nove ere.[40] Prema nekim naučnicima, osnovni događaj su bile Olimpijske igre 776. p. n. e, kada je ideja o zajedničkom helenizmu među grčkim plemenima prvi put pretočena u zajedničko kulturno iskustvo i helenizam je prvenstveno bio stvar zajedničke kulture.[41] Dela Homera (Ilijada i Odiseja) i Hesioda (npr. Teogonija) napisana su u 8. veku pre nove ere, postajući osnova nacionalne religije, etosa, istorije i mitologije.[42][43] Apolonovo svetilište u Delfima osnovano je u ovom periodu.[44]

Klasični period grčke civilizacije obuhvata vreme koje se proteže od ranog 5. veka pre nove ere do smrti Aleksandra Velikog, 323. p. n. e. (neki autori više vole da taj period dele na „klasični“, od kraja Grčko-persijskih ratova do kraja Peloponeskog rata i „Četvrti vek“, sve do Aleksandrove smrti). Nazvan je tako jer je postavio standarde po kojima će se suditi o grčkoj civilizaciji u kasnijim erama.[45] Klasični period je takođe opisan kao „Zlatno doba“ grčke civilizacije, a njegova umetnost, filozofija, arhitektura i književnost bile bi ključne za formiranje i razvoj zapadne kulture.

Iako su Grci klasične ere shvatali da pripadaju zajedničkom helenskom genosu,[46] njihova prva odanost bila je njihovom gradu i nisu videli ništa neskladno u ratovanju, često brutalnom, sa drugim grčkim polisima.[47][48] Peloponeski rat, građanski rat velikih razmera između dva najmoćnija grčka polisa Atine i Sparte i njihovih saveznika, oslabio je i jedne i druge.[49]

 
Aleksandar Veliki, čija su osvajanja dovela do Helenističkog perioda.

Većina zavađenih grčkih polisa bila je, po mišljenju nekih istoričara, ujedinjena silom pod velom Filipovih i Aleksandrovih panhelenskih ideala, mada većina prihvata objašnjenje "makedonskog osvajanja radi osvajanja" zbog bogatstva, slave i moći i posmatra „ideal“ kao korisnu propagandu usmerenu ka gradovima državama.[50]

U svakom slučaju, Aleksandrovo osvajanje Ahmenidskog carstva, posle njegovih pobeda u bitkama na Graniki, Isu i Gaugameli, i njegovog napredovanja do današnjeg Pakistana i Tadžikistana,[51] obezbedilo je važan izlaz za grčku kulturu, putem stvaranje kolonija i trgovinskih puteva.[52] Iako Aleksandrovo carstvo nije preživelo smrt svog tvorca netaknuto, kulturne implikacije širenja helenizma na većem delu Srednjeg istoka i Azije bile su dugotrajne pošto je grčki jezik postaolingva franka, status koji je zadržao čak i tokom rimskog doba.[53] Mnogi Grci su se naselili u helenističkim gradovima poput Aleksandrije, Antiohije i Seleukije.[54] Dve hiljade godina kasnije, još uvek postoje zajednice u Pakistanu i Avganistanu, poput Kalaša, koji tvrde da potiču od grčkih naseljenika.[55]

Helenistički period uredi

Glavni članci: Helenistička era i Helenistička Grčka
 
Helenistička carstva oko 300. p. n. e. kojima su upravljali dijadosi, Makedonskim kraljevstvom - Kasandar (zelena), Ptolemejsko kraljevstvo (plava), Seleukidsko carstvo (žuta), područja pod kontrolom Lizimaha (narandžasta) i Epir (crvena)
 
Bista Kleopatre VII (Stari muzej, Berlin), poslednjeg vladara helenističkog kraljevstva (osim Indo-grčkog kraljevstva)

Helenistička era bila je sledeći period grčke civilizacije, za čiji se početak obično uzima period Aleksandrove smrti.[56] Ovo helenističko doba, nazvano tako jer su helenizovane mnoge negrčke kulture, protežući se sve do Indije i Baktrije, koje su vekovima održavale grčke kulture i načine vladavine.[57] Za kraj ovog perioda se često uzima rimsko osvajanje Egipta 30. godine pre nove ere,[56] iako je Indo-grčko kraljevstvo postojalo još nekoliko decenija.

U ovo doba Grci su se kretali ka većim gradovima i smanjivali značaj polisa. Ovi veći gradovi bili su delovi još većih kraljevstva Dijadoha.[58][59] Grci su, međutim, ostali svesni svoje prošlosti, uglavnom proučavanjem dela Homera i klasičnih autora.[60] Važan faktor održavanja grčkog identiteta bio je kontakt sa varvarskim (negrčkim) narodima, koji je produbljen u novom kosmopolitskom okruženju multietničkih helenističkih kraljevstava.[60] To je dovelo do snažne želje među Grcima da organizuju prenos helenske paideje na sledeću generaciju.[60] Generalno se smatra da su grčka nauka, tehnologija i matematika dostigle vrhunac tokom helenističkog perioda.[61]

U Indo-grčkom i Grčko-baktrijskom kraljevstvu širio se grčki budizam i grčki misionari će igrati važnu ulogu u njegovom širenju u Kinu.[62] Dalje na istok, grčka Najudaljenija Aleksandrija bila je kineskim narodima poznata kao Dajuan.[63]

Rimsko carstvo uredi

Za više informacija pogledajte: Rimska Grčka

Između 168. p. n. e. i 30. p. n. e. Rim je osvojio ceo grčki svet, a gotovo svi svetski govornici grčkog sveta živeli su kao građani ili podanici Rimskog carstva. Uprkos svojoj vojnoj nadmoći, Rimljani su im se divili i na njih su snažno uticala dostignuća grčke kulture, otuda i čuvena Horacijeva izjava: Grčka je, iako zarobljena, odvela svog divljeg osvajača u zarobljeništvo (lat. Graecia capta ferum victorem cepit).[64] U vekovima nakon rimskog osvajanja grčkog sveta, grčka i rimska kultura stopile su se u jedinstvenu grčko-rimsku kulturu.

U verskoj sferi ovo je bio period dubokih promena. U duhovnoj revoluciji koja se dogodila, došlo je do opadanja stare grčke religije, čiji je pad početkom 3. veka pre nove ere nastavljen uvođenjem novih verskih pokreta sa Istoka.[41] Kultovi božanstava poput Izide i Mitre uvedeni su u grčki svet.[59][65] Zajednice helenizovanog Istoka koje su govorile grčki igrale su ključnu ulogu u širenju ranog hrišćanstva u 2. i 3. veku,[66] a rani hrišćanski vođe (među njima najpoznatiji Apostol Pavle) uglavnom su govorili grčki,[67] mada nisu poticali iz same Grčke. Međutim, i sama Grčka je imala tendenciju da se drži neznaboštva i nije bila jedno od uticajnih središta ranog hrišćanstva: zapravo su neke drevne grčke verske prakse ostale u modi do kraja 4. veka,[68] sa nekim oblastima, kao npr. jugoistočni Peloponez, koje su ostale neznabožačke sve do sredine vizantijskog 10. veka nove ere.[69] Region Cakonija ostao je neznabožački sve do devetog veka i kao takvi njegovi stanovnici, u smislu da su bili neznabošci, nazivani su „Helenima“, od strane njihove hrišćanske grčke braće koji su pripadali vizantijskom društvu.[70]

Iako su etničke razlike još uvek postojale u Rimskom carstvu, one su postale sporedne u odnosu na verska razmatranja, a obnovljeno carstvo koristilo je hrišćanstvo kao sredstvo za podršku svojoj koheziji i promovisalo snažni rimski nacionalni identitet.[71] Od ranih vekova zajedničkog doba, Grci su se samoidentifikovali kao Rimljani (grčki: „Ῥωμαῖοι“ Rhōmaîoi).[72] Do tada je naziv Heleni označavao pagane, ali je ponovo obnovljen kao etnonim u 11. veku.[73]

Srednji vek uredi

Vidi još: Vizantija, Četvrti krstaški rat i Frankokratija
 
Scene porodičnog života u Konstantinopolju
 
Car Vasilije II (11. vek) zaslužan je za oživljavanje Vizantijskog carstva.
 
Georgije Gemistos Pleton, jedan od najpoznatijih filozofa kasne vizantijske ere, glavni pionir oživljavanja grčke nauke u zapadnoj Evropi.

Tokom većeg dela srednjeg veka, vizantijski Grci su se identifikovali kao Romeji (grč „Ῥωμαῖοι“), "Rimljani", u prevodu građani Rimskog carstva), termin koji je na grčkom jeziku postao sinonim za hrišćanske Grke.[74][75] Upotrebljavan je i latinizovani izraz Grekoj (grč „Γραικοί“),[76] mada je njegova upotreba bila ređa i nije postojala u zvaničnoj vizantijskoj političkoj prepisci, pre Četvrtog krstaškog rata 1204.[77][78][79] Istočno rimsko carstvo (danas se konvencionalno naziva Vizantijsko carstvo, naziv koji se nije koristio u tadašnjem vremenu[80]) bilo je pod sve većim uticajem grčke kulture posle 7. veka kada je car Iraklije (vladao od 610. do 641.) odlučio da grčki jezik proglasi službenim jezikom carstva.[81][82] Iako je Katolička crkva priznavala pravo Istočnog carstva na rimsko nasleđe tokom nekoliko vekova, nakon što je papa Lav III krunisao Karla Velikog, kralja Franaka, za "rimskog cara" 25. decembra 800., čin koji je na kraju doveo do formiranja Svetog rimskog carstva, latinski zapad počeo je favorizovati Franke i počeo je da govori o Istočnom rimskom carstvu uglavnom kao o Grčkom carstvu (lat. Imperium Graecorum).[83][84] Iako se ovaj latinski izraz za antičke Helene mogao koristiti neutralno, zapadnjaci su ga od 9. veka nadalje koristili da bi osporili vizantijske pretenzije na rimsko nasleđe i učinili ga pogrdnim egzonimom za Vizantince koji su ga slabo koristili, uglavnom u kontekstima koji se odnose na zapad, kao što su tekstovi koji se odnose na Firentinsku uniju, da bi se predstavilo zapadno gledište.[85][86]

Postoje tri škole mišljenja u vezi sa ovim vizantijskim rimskim identitetom u savremenoj vizantologiji: Prva smatra „romanstvo“ načinom samoidentifikacije subjekata multietničkog carstva, bar do 12. veka, gde je prosečni subjekt identifikovao kao rimski; drugi višegodišnji pristup, koji na romanstvo gleda kao na srednjovekovni izraz kontinuirano postojeće grčke nacije; dok treće gledište istočni rimski identitet smatra predmodernim nacionalnim identitetom.[87] Osnovne vrednosti vizantijskih Grka izvučene su i iz hrišćanstva i iz homerske tradicije drevne Grčke.[88][89]

Izraziti grčki identitet ponovo se pojavio u 11. veku u obrazovanim krugovima i postao snažniji nakon zauzimanja Carigrada od strane krstaša tokom Četvrtog krstaškog rata 1204. godine.[90] U Nikejskom carstvu, uski krug elite koristio je termin „Helen“ kao termin samoidentifikacije.[91] Nakon što su Vizantinci ponovo zauzeli Carigrad, 1261. godine, Romeji je ponovo postao dominantan termin za samoopisivanje i malo je tragova termina „Heleni“ (grč „Έλληνας“), osim u spisima Georgija Pletona,[92] koji je napustio hrišćanstvo i u čijim je spisima kulminirala sekularna tendencija u interesovanju za klasičnu prošlost.[90] Međutim, upravo je kombinacija pravoslavnog hrišćanstva sa specifično grčkim identitetom oblikovala predstavu Grka o sebi u poznim godinama carstva.[90] U poznim godinama Vizantijskog carstva, ugledne vizantijske ličnosti predložile su da se titula „Vizantijski car“ odnosi na „cara Helena".[93][94] Ovi uglavnom retorički izrazi helenskog identiteta bili su ograničeni u intelektualnim krugovima, ali su ih nastavili vizantijski intelektualci koji su učestvovali u italijanskoj renesansi.[95]

Interesovanje za klasično grčko nasleđe dopunjeno je ponovnim isticanjem grčkog pravoslavnog identiteta, koji je ojačan vezama tokom kasnog srednjeg veka između osmanskih Grka sa pravoslavnim hrišćanima u Ruskoj Imperiji. Oni su dodatno ojačani nakon pada Trapezuntskog carstva 1461. godine, nakon čega je do Rusko-turskog rata 1828–1829 stotine hiljada Pontskih Grka pobeglo ili migriralo iz Pontijskih planina i Jermenske visoravni u južnu Rusiju i rusko Zakavkazje.[96]

Vizantijski Grci bili su u velikoj meri zaslužni za očuvanje književnosti klasične ere.[89][97][98] Vizantijski gramatičari bili su odgovorni za lično i pismeno prenošenje drevnih grčkih gramatičkih i književnih studija na Zapad tokom 15. veka, dajući italijanskoj renesansi veliki podsticaj.[99][100] Aristotelova filozofska tradicija bila je gotovo neprekinuta u grčkom svetu skoro dve hiljade godina, sve do pada Carigrada 1453. godine.[101]

Slovenskom svetu su vizantijski Grci doprineli širenjem pismenosti i hrišćanstva. Najznačajniji primer bio je rad dvojice vizantijske grčke braće, monaha Ćirila i Metodija iz lučkog grada Soluna, prestonice Solunske teme, koji su zaslužni za formalizaciju prvog slovenskog pisma.[102]

Osmansko carstvo uredi

Glavni članak: Fanarioti
 
Vizantijski arhiepiskop Vasilije Visarion (1395/1403–1472) odigrao je ključnu ulogu u prenošenju klasičnog znanja u zapadnu Evropu, doprinoseći renesansi.

Posle pada Carigrada 29. maja 1453. godine, mnogi Grci su tražili bolje mogućnosti zapošljavanja i obrazovanja odlazeći na Zapad, posebno u Italiju, srednju Evropu, Nemačku i Rusiju.[99] Grci su zaslužni za evropsku kulturnu revoluciju, kasnije nazvanu renesansa. Grci su igrali vodeću ulogu u Osmanskom carstvu, delom i zbog činjenice da je centralno središte carstva, politički, kulturno i socijalno, bilo zasnovano na Zapadnoj Trakiji i grčkoj Makedoniji, obe regije u Severnoj Grčkoj, i naravno bilo je usredsređeno na uglavnom naseljenu Grcima, bivšu vizantijsku prestonicu, Konstantinopolj. Kao direktna posledica ove situacije, govornici grčkog jezika igrali su izuzetno važnu ulogu u osmanskom trgovinskom i diplomatskom establišmentu, kao i u crkvi. Uz to, u prvoj polovini osmanskog perioda muškarci grčkog porekla činili su značajan deo osmanske vojske, mornarice i državne birokratije, koji su kao adolescenti (zajedno sa Albancima i Srbima) stizali u osmansku službu tokom danaka u krvi. Mnogi Osmanlije grčkog (ili albanskog ili srpskog) porekla mogli su se, dakle, naći u osmanskim snagama koje su upravljale provincijama, od Osmanskog Egipta do Osmansog Jemena i Osmanskog Alžira.

Za one koji su ostali pod osmanskim miletskim sistemom, religija je bila odlučujuća karakteristika nacionalnih grupa, pa su Osmanlije egzonim „Grci“ primenjivali na sve članove pravoslavne crkve, bez obzira na njihov jezik ili etničko poreklo.[103] Govornici grčkog bili su jedina etnička grupa koja se zapravo zvala Romeji,[104] i, barem oni obrazovani, smatrali su da je njihova nacionalnost helenska.[105] Međutim, bilo je mnogo Grka koji su izbegli drugorazredni status hrišćana svojstven osmanskom miletskom sistemu, prema kojem su muslimani izričito dobijali povlašćeni tretman. Ti Grci su ili emigrirali, posebno kod svog pravoslavnog hrišćanskog zaštitnika Ruske Imperije, ili su jednostavno prešli na islam, često samo vrlo površno dok su i dalje bili kriptohrišćani. Najuočljiviji primeri velikog prelaska na turski islam među onima koji su danas definisani kao grčki muslimani - izuzimajući one koji su morali da se preobrate prilikom regrutovanja kroz danak u krvi— mogli su se naći na Kritu, Makedoniji (na primer među Valahadima u zapadnoj Makedoniji), i među Pontskim Grcima u Pontijskim planinama i Jermenske visoravni. Nekoliko osmanskih sultana i prinčeva takođe je bilo delimično grčkog porekla, sa majkama koje su bile ili grčke konkubine ili princeze iz vizantijskih plemićkih porodica, jedan od poznatih primera je sultan Selim I (vladao od 1512. do 1520), čija je majka, Gulbahar Hatun, bila Pontska Grkinja.

 
Adamantios Korais, vodeća ličnost modernog grčkog prosvetiteljstva

Koreni grčkog uspeha u Osmanskom carstvu mogu se pratiti preko grčke tradicije obrazovanja i trgovine koja je bila zastupljena kod Fanariota.[106] Bogatstvo ekstenzivne trgovačke klase koja je pružila materijalnu osnovu za intelektualni preporod bilo je istaknuto obeležje grčkog života i dovelo do izbijanja Grčkog rata za nezavisnost 1821. godine.[107] Ne slučajno, uoči 1821. godine, tri najvažnija centra grčkog učenja bila su smeštena u Hiosu, Smirni i Ajvaliku, sva tri grada bili su glavni centri grčke trgovine.[107] Grčkom uspehu doprinela je je i grčka dominacija u vođstvu pravoslavne crkve.

Moderno doba uredi

Vidi još: Grčki rat za nezavisnost

Pokret grčke prosvećenosti, grčki izraz za doba prosvetiteljstva, doprineo je ne samo promociji obrazovanja, kulture i štampe među Grcima, već i u slučaju nezavisnosti od Osmanlija, i obnavljanju pojma "Heleni". Adamantios Korais, verovatno najvažniji intelektualac pokreta, zalagao se za upotrebu izraza „Helena“ (grč. Έλληνας) ili "Grekosa" (grč. Γραικός) umesto Romeja.

Veza između etničkog grčkog identiteta i grčke pravoslavne religije nastavila se i nakon stvaranja moderne grčke nacionalne države 1830. godine. Prema drugom članu prvog grčkog ustava 1822. godine, Grk je definisan kao bilo koji domaći hrišćanski stanovnik Kraljevine Grčke, klauzula uklonjena do 1840.[108] Vek kasnije, kada je potpisan Lozanski mir između Grčke i Turske 1923. godine, dve zemlje su se složile da koriste religiju kao odrednicu etničkog identiteta u svrhu razmene stanovništva, mada je većina Grka (preko milion od ukupnih 1,5 miliona) već bila proterana u trenutku potpisivanja sporazuma.[b][109][110][111][112] Genocid nad Grcima, posebno oštro proterivanje Pontskih Grka sa južne obale Crnog mora, istovremeno sa i nakon propale grčke kampanje u Maloj Aziji, bio je deo ovog procesa turkifikacije Osmanskog carstva i stavljanja njegove ekonomije i trgovine, tada većim delom u grčkim rukama pod kontrolom etničkih Turaka.[113]

Identitet uredi

Termini korišćeni za definisanje grčkog etničkog identiteta varirali su tokom istorije, ali nikada nisu bili ograničeni ili u potpunosti identifikovani sa članstvom u grčkoj državi.[114] Herodot je dao čuveni izveštaj o tome šta je definisalo grčki (helenski) etnički identitet tokom njegovog doba, nabrajajući

  1. zajedničko poreklo (grč. ὅμαιμον – homaimon, "iste krvi "),[115]
  2. zajednički jezik (grč. ὁμόγλωσσον – homoglōsson, "pričanje istim jezikom")[116]
  3. zajednička svetilišta i žrtvovanja (grč. θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι – theōn hidrumata te koina kai thusiai)[117]
  4. zajednički običaji (grč. ἤθεα ὁμότροπα – ēthea homotropa).[118][119][120]

Prema zapadnim standardima, pojam Grci tradicionalno se odnosi na bilo kog izvornog govornika grčkog jezika, bilo mikenskog, vizantijskog ili novogrčkog.[103][121] Vizantijski Grci su se samoidentifikovali kao Romeji, Grci i Hrišćani budući da su bili politički naslednici Rimskog carstva, potomci njihovih antičkih grčkih predaka i sledbenici apostola,[122][123][124][125] tokom srednjeg i poznog vizantijskog perioda (11. – 13. vek), sve veći broj vizantijskih grčkih intelektualaca smatrao se Helenima, iako je za većinu grčkogovornika „Helen“ i dalje značio neznabožac.[73][126] Uoči pada Carigrada poslednji car je podstakao svoje vojnike da se sete da su potomci Grka i Rimljana.[127]

Pre uspostavljanja moderne grčke nacionalne države, vezu između starih i modernih Grka isticali su učenjaci grčkog prosvetiteljstva, posebno Rigas Feraios. U svom „Političkom ustavu“ obraća se naciji kao „narodu potomaka Grka".[128] Moderna grčka država stvorena je 1829. godine, kada su Grci oslobodili deo svojih istorijskih domovina, Peloponez, od Osmanskog carstva.[129] Velika grčka dijaspora i trgovačka klasa bili su ključni za prenošenje ideja zapadnog romantičarskog nacionalizma i filhelenizma,[107] koji su zajedno sa koncepcijom helenizma, formulisanom tokom poslednjih vekova Vizantije, činili osnovu dijafotizma i sadašnje koncepcija helenizma.[90][103][130]

Grci su danas nacija u značenju etnosa, definisanog posedovanjem grčke kulture i grčkim maternjim jezikom, a ne državljanstvom, rasom i religijom ili pripadnošću nekoj određenoj državi.[131] U antičko i srednjovekovno doba i u manjoj meri danas grčki izraz bio je „genos“, što takođe ukazuje na zajedničko poreklo.[132][133]

Ime uredi

Glavni članak: Ahajci (Homer)
 
Mapa koja prikazuje glavne regije kopna drevne Grčke i susedne „varvarske“ zemlje.

Grci i grčki govornici koristili su različita imena da bi zajednički nazivali sopstveni narod. Termin Ahajci (grč. Ἀχαιοί) jedno je od kolektivnih imena za Grke u Homerovoj Ilijadi i Odiseji (Homerovi „dugokosi Ahajci“ bili su deo Mikenske civilizacije koja je dominirala Grčkom od oko 1600. p. n. e. do 1100. p. n. e.). Ostala uobičajena imena su Danajci (grč. Δαναοί) i Argivci (grč. Ἀργεῖοι) dok se Panheleni (grč. Πανέλληνες) i Heleni (grč. Ἕλληνες) pojavljuju samo jednom u Ilijadi;[134] svi ovi izrazi korišćeni su, sinonimno, za označavanje zajedničkog grčkog identiteta.[135][136] U istorijskom periodu Herodot je Ahajce sa severnog Peloponeza identifikovao kao potomke ranijih, Homerovih Ahajaca.[137]

Homer govori o "Helenima" kao o relativno malom plemenu nastanjenom u tesalskoj Ftiji, sa ratnicima pod komandom Ahila.[138] Parijanska hronika kaže da je Ftija bila domovina Helena i da su ovo ime dobili oni koji su se ranije zvali Grci (grč. Γραικοί).[139] U grčkoj mitologiji, Helen, praotac Helena koji je vladao oko Ftije, bio je sin Pire i Deukaliona, jedinih preživelih nakon velikog potopa.[140] Grčki filozof Aristotel imenuje drevnu Heladu kao područje u Epiru između Dodone i reke Aheloj, zemlje koju su okupirali Seloi i „Grci“ koji su kasnije postali poznati kao „Heleni ".[141] U homerovoj tradiciji, Seloi su bili sveštenici Dodonijskog Zevsa.[142]

U Hesiodovom Katalogu žena, Greko je predstavljen kao sin Zevsa i Pandore II, sestre Helena.[143] Prema Parijanskim hronikama, kada je Deukalion postao kralj Ptije, Grekoji (grč. Γραικοί) su dobili ime Heleni.[139] Aristotel je u svojoj Meteorologici zabeležio da su Heleni bili u srodstvu sa Grekojima.[141]

Kontinuitet uredi

 
Aleksandar Veliki u vizantijskoj carskoj odeći, u rukopisu koji prikazuje scene iz njegovog života (nastao između 1204. i 1453).

Najočiglednija veza između modernih i starih Grka je njihov jezik, koji ima dokumentovanu tradiciju od najmanje 14. veka pre nove ere do danas, mada sa prekidom tokom grčkog mračnog veka (11.- 8. vek p. n. e.).[144] Naučnici upoređuju kontinuitet grčke tradicije samo sa kineskom.[144][145] Od svog nastanka, helenizam je prvenstveno bio stvar zajedničke kulture i nacionalni kontinuitet grčkog sveta je mnogo izvesniji od njegovog demografskog stanja.[41][146] Pa ipak, helenizam je takođe otelotvorio dimenziju predaka kroz aspekte atinske književnosti koji su razvijali i uticali na ideje porekla zasnovane na autohtonosti.[147] Tokom kasnijih godina Istočnog rimskog carstva, područja poput Jonije i Konstantinopolja doživela su helenski preporod u jeziku, filozofiji i književnosti i na klasičnim modelima mišljenja i učenja.[146] Ovo oživljavanje dalo je snažan podsticaj osećaju kulturne povezanosti sa drevnom Grčkom i njenim klasičnim nasleđem.[146] Tokom svoje istorije Grci su zadržali svoj jezik i alfabet, određene vrednosti i kulturne tradicije, običaje, osećaj verske i kulturne razlike i isključenosti (reč varvari koristila je istoričarka 12. veka Ana Komnina da opiše ljude koji nisu govorili grčkim jezikom),[148] osećaj grčkog identiteta i zdrav osećaj etničke pripadnosti uprkos nespornim društveno-političkim promenama u protekla dva milenijuma.[146] U nedavnim antropološkim studijama analizirani su i stari i moderni grčki osteološki uzorci koji pokazuju bio-genetski afinitet i kontinuitet koji dele obe grupe.[149][150] Takođe postoji direktna genetska veza između starih Grka i modernih Grka.[151][152]

Demografija uredi

Glavni članak: Demografija Grčke

Danas su Grci većinska etnička grupa u Grčkoj,[153] gde čine 93% stanovništva zemlje,[154] i na Kipru gde čine 78% stanovništva ostrva (bez turskih doseljenika u okupirani deo zemlje).[155] Grčke populacije tradicionalno ne pokazuju visoke stope rasta; veliki procenat rasta grčkog stanovništva od osnivanja Grčke 1832. godine pripisan je aneksiji novih teritorija, kao i prilivu 1,5 miliona grčkih izbeglica nakon razmene stanovništva između Grčke i Turske 1923. godine.[156] Oko 80% stanovništva Grčke je urbano, od kojih je 28% koncentrisano u gradu Atini.[157]

Grci sa Kipra imaju sličnu istoriju emigracije, obično u svetu engleskog govornog područja zbog kolonizacije ostrva od strane Britanske imperije. Talasi emigracije pratili su tursku invaziju Kipra 1974. godine, dok se stanovništvo smanjivalo između sredine 1974. i 1977. godine kao rezultat emigracije, ratnih gubitaka i privremenog pada prirodnog priraštaja.[158] Nakon etničkog čišćenja trećine grčkog stanovništva ostrva 1974. godine,[159][160][161][162][163] došlo je i do povećanja raseljenog broja kiparskih Grka, posebno na Bliskom istoku, što se odrazilo smanjenjem stanovništva tokom 1990-ih.[158] Today more than two-thirds of the Greek population in Cyprus is urban.[158]

U Albaniji postoji značajna grčka manjina od približno 200.000 ljudi.[164] Grčka manjina u Turskoj, koja je brojala više od 200.000 ljudi nakon razmene 1923. godine, sada se smanjila na nekoliko hiljada, nakon što su Septembarski pogrom i drugi vidovi nasilja i diskriminacije bili sponzorisani od Turske 1955. godine.[165] Ovim je efektivno okončano, iako ne u potpunosti, tri hiljade godina staro prisustvo helenizma u Maloj Aziji.[166][167] U ostatku balkanskih zemalja, Levantu i crnomorskim državama postoje manje grčke manjine, ostaci stare Grčke dijaspore (pre 19. veka).[168]

Dijaspora uredi

Glavni članak: Grčka dijaspora
 
Grčka dijaspora (20. vek).

Ukupan broj Grka koji danas žive izvan Grčke i Kipra je sporno pitanje. Tamo gde su dostupni podaci o popisu, oni pokazuju oko 3 miliona Grka izvan Grčke i Kipra. Procene koje je pružio SAE - Svetski savet Helena u inostranstvu procenjuju na oko 7 miliona širom sveta.[169] Prema Đorđu Prevelakisu sa Univerziteta Sorbone, taj broj je iznosi malo ispod 5 miliona.[168] Integracija, međusobni brakovi i gubitak grčkog jezika utiču na samoidentifikaciju Omogenie. Važni centri nove grčke dijaspore danas su London, Njujork, Melburn i Toronto.[168] Helenski parlament je 2010. godine uveo zakon koji omogućava Grcima u dijaspori da glasaju na izborima u Grčkoj.[170] Ovaj zakon je kasnije ukinut početkom 2014.[171]

Antička uredi

 
Grčka kolonizacija u antici.

U davnim vremenima trgovačke i kolonizatorske aktivnosti grčkih plemena i gradskih država širile su grčku kulturu, religiju i jezik oko bazena Sredozemnog i Crnog mora, posebno na Siciliji i u Južnoj Italiji, Španiji, na jugu Francuske i obali Crnog mora.[172] Pod carstvom Aleksandra Velikog i državama naslednicama, na Bliskom istoku, Indiji i u Egiptu osnovane su grčke i helenizovane vladajuće klase.[172] Helenistička era karakteriše novi talas grčke kolonizacije koji je uspostavio grčke gradove i kraljevstva u Aziji i Africi.[173] Pod Rimskim carstvom, lakše kretanje ljudi širilo je Grke po Carstvu, a na istočnim teritorijama grčki je postao lingva franka a ne latinski jezik.[81] Savremena zajednica Griko u južnoj Italiji, koja broji oko 60.000,[174][175] možda predstavlja potomke drevnog grčkog stanovništva Italije.

Savremena uredi

 
Raspodela etničkih grupa 1918.
 
Grčki pesnik Konstantin Kavafi, rođen u Aleksandriji u Egiptu.

Tokom i nakon grčkog rata za nezavisnost, Grci dijaspore bili su važni u uspostavljanju novonastale države, prikupljanju sredstava i svesti u inostranstvu.[176] Grčke trgovačke porodice već su imale kontakte u drugim zemljama i tokom nereda mnogi su se preselili u područje Mediterana (naročito Marselja u Francuskoj, Livorna u Italiji, Aleksandrije u Egiptu), Rusije (Odesa i Sankt Peterburg), i Britanije (London i Liverpool) odakle su trgovali, obično tekstilom i žitom.[177] Poslovi su često obuhvatali šire porodice i sa njima su otvarane škole u kojima se predavao grčki i pravoslavne crkve.[177]

Kako su se tržišta menjala i što su se više uspostavljala, neke porodice su svoje poslovanje preorijentisale u brodogradnju finansiranu od lokalne grčke zajednice.[178] Sa ekonomskim uspehom, dijaspora se proširila dalje preko Levanta, severne Afrike, Indije i SAD.[178][179]

U 20. veku su mnogi Grci napustili svoje tradicionalne domovine iz ekonomskih razloga što je rezultiralo velikim migracijama iz Grčke i Kipra u Sjedinjene Države, Veliku Britaniju, Australiju, Kanadu, Nemačku i Južnu Afriku, posebno nakon Drugog svetskog rata (1939–1945), Grčkog građanskog rata (1946–1949), i Turske invazije Kipra 1974. godine.[180]

Iako su zvanične brojke i dalje oskudne, ankete ukazuju na obnovljenu grčku emigraciju kao rezultat grčke finansijske krize.[181] Prema podacima koje je Savezni zavod za statistiku Nemačke objavio 2011. godine, 23.800 Grka emigriralo je u Nemačku, što je značajan porast u odnosu na prethodnu godinu. Poređenja radi, oko 9.000 Grka emigriralo je u Nemačku 2009. godine, a 12.000 2010. godine.[182][183]

Kultura uredi

Glavni članak: Kultura Grčke

Grčka kultura evoluirala je hiljadama godina, počevši od mikenske civilizacije, nastavljajući se kroz klasičnu eru, helenistički period, rimski i vizantijski period i na nju je duboko uticalo hrišćanstvo, na koje je zauzvrat veoma uticala i oblikovala ga.[184][185] Osmanski Grci morali su proći kroz nekoliko vekova nedaća koja su kulminirala genocidom u 20. veku.[186][187][188][189][190] Prosvetiteljstvo je zaslužno za revitalizaciju grčke kulture i rađanje sinteze drevnih i srednjovekovnih elemenata koji je danas karakterišu.[90][103]

Jezik uredi

Glavni članci: Grčki jezik i Grčko jezičko pitanje
 
Rani grčki alfabet, 8. vek p. n. e.

Većina Grka govori grčkim jezikom, nezavisnom granom indoevropskih jezika, čiji su najbliži srodni jezici jermenski i indoiranski.[144] Ima najdužu dokumentovanu istoriju od bilo kog živog jezika, a grčka književnost ima kontinuiranu istoriju od preko 2500 godina.[191] Najstariji zapisi na grčkom pisani Linear B pismom, datiraju iz 1450. godinu p. n. e.[192] Nakon grčkog mračnog veka, iz kojeg odsustvuju pisani zapisi, grčki alfabet se pojavljuje u 9. – 8. veku pre nove ere. Grčki alfabet je izveden iz feničanskog pisma, i zauzvrat je postalo matični alfabet latinice, ćirilice, i nekoliko drugih pisama. Najranija grčka književna dela su Homerovi epovi, različito datirani od 8. do 6. veka p. n. e. Značajna naučna i matematička dela uključuju Euklidove elemente, Ptolomejev Almagest, i druge. Novi zavet je prvobitno napisan na grčkom jeziku Koine.

Grčki jezik pokazuje nekoliko jezičkih karakteristika koje se dele sa drugim balkanskim jezicima, kao što su albanski, bugarski i istočnoromanski jezici (vidi Balkanska jezička zajednica), i upio je mnoge strane reči, prvenstveno zapadnoevropskog i turskog porekla.[193] Zbog pokreta filhelenizma i prosvetiteljstva u 19. veku, koji su isticali drevno nasleđe modernih Grka, ovi strani uticaji su isključeni iz službene upotrebe stvaranjem katarevuse, donekle veštačkog oblika grčkog jezika očišćenog od svih stranih uticaja i reči, kao zvanični jezik grčke države. Helenski parlament je 1976. godine, izglasao je da se govorni dimotiki učini službenim jezikom, proglasivši katarevusu zastarelom.[194]

Novogrčki jezik ima, pored standardnog modernog grčkog ili dimotikija, širok spektar dijalekata različitih nivoa međusobne razumljivosti, uključujući kiparski, pontski, kapadokijski, grički i cakonijski (jedini preživeli predstavnik drevnog dorskog grčkog).[195] Jevanski je jezik Romaniota i opstaje u malim zajednicama u Grčkoj, Njujorku i Izraelu. Pored grčkog, mnogi grčki građani u Grčkoj i dijaspori dvojezično govore i na drugim jezicima kao što su engleski, arvantski/albanski, cincarski, megleno-vlaški, severnomakedonski, ruski i turski.[144][196]

Religija uredi

Glavni članak: Starogrčka religija
 
Pantokrator, mozaik u Aja Sofiji u Istanbulu.

Većina Grka su hrišćani, koji pripadaju Grčkoj pravoslavnoj crkvi.[197] Tokom prvih vekova nakon Isusa Hrista, Novi zavet je prvobitno napisan na grčkom jeziku Koine, koji je ostao liturgijski jezik Grčke pravoslavne crkve, a većina ranih hrišćana i crkvenih otaca su govorili grčki.[184] Postoje male grupe etničkih Grka koji se pridržavaju drugih hrišćanskih pravaca poput grkokatolika, grčkih evangelista, pentekostalaca i grupa koje se pridržavaju drugih religija, uključujući Romaniote i Sefardije i grčke muslimane. Oko 2.000 Grka su članovi helenskih skupština politeističkog rekonstrukcionizma.[198][199][200]

U savremenoj eri muslimani koji govore grčki žive uglavnom izvan Grčke. U Libanu i Siriji postoje i hrišćanska i muslimanska zajednica grčkog govornog područja, dok u turskom regionu Ponta postoji velika zajednica neodređene veličine koja je pošteđena tokom razmene stanovništva zbog svoje verske pripadnosti.[201]

Umetnost uredi

Za više informacija pogledajte: Arhitektura antičke Grčke, Starogrčko pozorište i Kinematografija Grčke
 
Čuveni grčki sopran Marija Kalas

Grčka umetnost ima dugu i raznovrsnu istoriju. Grci su doprineli vizuelnoj, književnoj i scenskoj umetnosti.[202] Na Zapadu je klasična grčka umetnost uticala na oblikovanje rimskog a kasnije i modernog zapadnog umetničkog nasleđa. Nakon renesanse u Evropi, humanistička estetika i visoki tehnički standardi grčke umetnosti inspirisali su generacije evropskih umetnika.[202] Pa sve do 19. veka, klasična tradicija izvedena iz Grčke igrala je važnu ulogu u umetnosti zapadnog sveta.[203] Na Istoku su osvajanja Aleksandra Velikog pokrenula nekoliko vekova razmene između grčke, srednjoazijske i i indijske kulture, što je rezultiralo indo-grčkom i grčko-budističkom umetnošću, čiji je uticaj sezao do Japana.[204]

Vizantijska umetnost, koja je izrasla iz helenističke klasične umetnosti i prilagodila paganske motive u službi hrišćanstva, pružila je podsticaj umetnosti mnogih naroda.[205] Njeni uticaji mogu se pratiti od Venecije na zapadu do Kazahstana na istoku.[205][206] Zauzvrat, grčka umetnost je bila pod uticajem istočnih civilizacija (tj. Egipta, Persije, itd.) tokom različitih perioda njene istorije.[207][208]

Među značajne moderne grčke umetnike spadaju glavni renesansni slikari: El Greko, Janis Caruhis, Konstantin Andreu, Janis Kunelis; skluptori: Lazar Sohos, Jorgos Vitalis, Dimitrios Filipotis, Joanis Kosos, Jorgos Bonanos i Lazaros Fitalis; pijanista Dimitri Mitropulos, sopran Marija Kalas; kompozitori: Mikis Teodorakis, Nikos Skalkotas, Spiridon Samaras, Manolis Kalomiris, Manos Loizos, Vangelis; pevači: Sotirija Belu, Nana Muskuri, Viki Leandros i Demis Rusos; poete: Kostis Palamas, pisac Himne slobode Dionisios Solomos, Marija Poliduri, Kostas Varnalis, Nikos Kavadias, Andreas Embirikos. Konstantin Kavafi i nobelovci Jorgos Seferis i Odiseas Elitis spadaju među najznačajnije pesnike 20. veka.

Među značajnim bioskopskim ili pozorišnim glumcima spadaju: Mihalis Kakogianis, Alekos Sakelarios, Melina Merkuri, Nikos Ciforos, Katina Paksinu, Nikos Kunduros, Elie Lambeti, Irena Papas itd.

Među najznačajnijim arhitektama modernog doba su Jaonis Despotopoulos, Dimitris Pikionis, Patroklos Karantinos i Takis Zenetos.

Nauka uredi

Vidi još: Starogrčka filozofija i Grčka matematika
 
Aristarh sa Samosa bio je prva poznata osoba koja je predložila heliocentrični sistem, u 3. veku p. n. e.

Grci klasične i helenističke ere dali su osnovni doprinos nauci i filozofiji, postavljajući temelje nekoliko zapadnih naučnih tradicija, poput astronomije, geografije, istoriografije, matematike, medicine, filozofije i politikologije. Naučna tradicija grčkih akademija održavala se tokom rimskog doba sa nekoliko akademskih institucija u Konstantinopolju, Antiohiji, Aleksandriji i drugim centrima grčkog učenja, dok je vizantijska nauka u osnovi bila nastavak klasične nauke.[209] Grci imaju dugu tradiciju vrednovanja i investiranja u obrazovanje.[60] Paideia je bila jedna od najviših društvenih vrednosti u grčkom i helenističkom svetu, dok je prva evropska institucija opisana kao univerzitet osnovana u Konstantinopolju u 5. veku i delovala je u raznim inkarnacijama sve do pada grada pod Osmanlijama 1453. godine.[210] Carigradski univerzitet je bio prva sekularna visokoškolska ustanova hrišćanske Evrope, jer se nisu učili teološki predmeti,[211] i uzimajući u obzir izvorno značenje svetskog univerziteta kao korporacije studenata, takođe se smatra prvim univerzitetom na svetu.[210]

U 2007. godini, Grčka je imala osmi najveći procenat tercijarnog upisa na svetu, dok su Grci iz dijaspore podjednako aktivni na polju obrazovanja.[157] Stotine hiljada grčkih studenata pohađaju zapadne univerzitete svake godine, dok fakultetske liste vodećih zapadnih univerziteta sadrže zapanjujući broj grčkih imena.[212] Među značajne grčke naučnike modernog doba spada i indolog Dimitrios Galanos, dr Jorgos Papanikolau (pronalazač Pap testa), matematičar Konstantin Karateodori, arheolozi Manolis Andronikos, Valerios Stais, Spiridon Marinatos i Joanis Svoronos, informatičari Mihalis Dertuzos, Joanis Argiris, Nikolas Negroponte, Žozef Sifakis (koji je 2007. godine dobio Tjuringovu nagradu), Hristos Papadimitriu (dobitnik Knutove nagrade 2002. i Gedelove nagrade 2012), astronom Ežen Mišel Antonijadi, biologičar Fotis Kafatos, istoričari Konstantin Paparigopoulos i Elen Arveler i politički sociolozi Nikos Pulancas i Kornelius Kastoriadis.

Među značajnim inženjerima i automobilskim dizajnerima su Nikolas Tombazis, Alek Isigonis i Andreas Zapatinas.

Simboli uredi

Vidi još: Zastava Grčke
 
Nacionalna zastava Grčke

Najrasprostranjeniji simbol je zastava Grčke, na kojoj se nalaze devet horizontalnih linija plave i bele boje naizmenično, a koje predstavljaju slogove grčke krilatice „Sloboda ili smrt“ (grč. Ελευθερία ή θάνατος), koja je bila krilatica tokom grčkog rata za nezavisnost.[213] Beli ravnokraki (tzv. grčki) krst na plavoj pozadini u gornjem levom uglu (kantonu) predstavlja grčko pravoslavlje. Kiparski Grci uveliko koriste grčku zastavu, iako je Kipar zvanično usvojio neutralnu zastavu kako bi ublažio etničke tenzije sa kiparskom turskom manjinom (vidi zastava Kipra).[214]

Grčka zastava pre 1978. godine (i prva) na kojoj se nalazi grčki krst (lat. crux immissa quadrata) na plavoj pozadini, široko se koristi kao alternativa službenoj zastavi i često se vijore zajedno. Na nacionalnom grbu Grčke nalazi se plavi štit sa belim krstom okružena dvema lovorovim grančicama.[215]

Još jedan vrlo prepoznatljiv i popularan grčki simbol je dvoglavi orao, carski amblem poslednje dinastije Istočnog rimskog carstva i uobičajeni simbol u Maloj Aziji i kasnije u istočnoj Evropi.[216] Nije deo moderne grčke zastave ili grba, iako je zvanična oznaka grčke vojske i nalazi se na zastavi grčke pravoslavne crkve. Nalazio se u grčkom grbu između 1925. i 1926. godine.[217]

Politika uredi

Antička Atina se smatra kolevkom demokratije. Termin se pojavio u 5. veku pre nove ere da označi političke sisteme koji su tada postojali u grčkim polisima, posebno Atini, u značenju „vladavina naroda“, za razliku od aristokratije (grč. ἀριστοκρατία), što znači „vladavina izvrsne elite“, i oligarhije. Iako su teoretski ove definicije u suprotnosti, u praksi je razlika bila zanemarljiva.[218] Predvođeni Klistenom, Atinjani su uspostavili ono što se generalno smatra prvom demokratijom 508–507. p. n. e,[219] koja je postepeno poprimala oblik neposredne demokratije. Demokratski oblik vladavine opao je tokom helenističkog i rimskog doba, da bi oživeo tokom ranog novog veka u Zapadnoj Evropi.

Evropsko prosvetiteljstvo i demokratske, liberalne i nacionalističke ideje Francuske revolucije bili su presudni faktor za izbijanje grčkog rata za nezavisnost i uspostavljanje moderne grčke države.[220][221]

Među značajnim modernim grčkim političarima su Joanis Kapodistrijas, osnivač Prve grčke republike, reformisti Harilaos Trikupis, Elefterios Venizelos, koji su predstavili oblik moderne Grčke, socijaldemokrate Jorgos Papandreu i Aleksandros Papanastasiu, Kostas Karamanlis, osnivač Treće grčke republike, i socijalista Andreas Papandreu.

Imena i prezimena uredi

Grčka prezimena počinju da se pojavljuju u 9. i 10. veku, prvobitno među vladarskim porodicama, da bi na kraju potisnuli drevnu tradiciju korišćenja imena oca pored ličnog imena.[222][223] Ipak, grčka prezimena najčešće su patronimi,[222] poput onih koja se završavaju sufiksom -opulos ili -ides, dok druga potiču iz trgovačkih zanimanja, fizičkih karakteristika ili mesta kao što je grad, selo ili manastir.[223] Najčešće se grčka muška prezimena završavaju na -s, što je uobičajeni završetak za vlastite imenice grčkog muškog roda u nominativu. Povremeno se (posebno na Kipru) neka prezimena završavaju na -u, što ukazuje na genitiv patronimskog imena.[224] Mnoga prezimena završavaju se sufiksima koji su povezani sa određenim regionom, kao što su -akis (Krit), -eas ili -akos (poluostrvo Mani), -atos (ostrvo Kefalonija), -elis (ostrvo Lezbos) i tako dalje.[223] Pored grčkog porekla, neka prezimena imaju i tursko ili latinsko / italijansko poreklo, posebno među Grcima iz Male Azije i Jonskih ostrva.[225] Ženska prezimena se završavaju samoglasnikom i obično su genitiv odgovarajućeg muškog prezimena, mada se njihova upotreba ne sreće u dijaspori, gde se uglavnom koristi muška verzija prezimena.

U pogledu ličnih imena, dva glavna uticaja su hrišćanstvo i klasični helenizam; drevne grčke nomenklature nikada nisu zaboravljene, već su se šire primenjivale od 18. veka nadalje.[223] Kao i u antici, deca obično dobijaju imena po bakama i dekama, s tim da prvorođeno muško dete dobija ime po dedi po ocu, drugo muško dete po dedi po majci.[226] Lična imena su često poznata po umanjenom sufiksu, kao što su -akis za muška imena i -ica ili -ula za ženska imena.[223] Grci uglavnom ne koriste srednja imena, već koriste genitiv očevog imena kao srednje ime. Ova upotreba preneta je na Ruse i druge Istočne Slovene (patronim).

More: istraživanje i trgovina uredi

Glavni članak: Brodogradnja u Grčkoj
 
Aristotel Onazis, najpoznatiji grčki brodarski magnat širom sveta.

Tradicionalne grčke domovine bili su grčko poluostrvo i Egejsko more, Južna Italija (Velika Grčka), Crno more, Jonijska obala Male Azije i ostrva Kipar i Sicilija. U Platonovom Fedonu, Sokrat primećuje: „mi (Grci) živimo oko mora poput žaba oko bare“ opisujući svojim prijateljima grčke egejske gradove.[227][228] O ovoj slici svedoči karta stare grčke dijaspore, koja je odgovarala grčkom svetu do stvaranja grčke države 1832. More i trgovina bili su prirodni izlazi za Grke, jer je grčko poluostrvo uglavnom kamenito i nije baš pogodno za poljoprivredu.[41]

Među značajne grčke pomorce ubrajaju se ljudi poput Piteja iz Masalije koji je doplovio do Velike Britanije, Evtimena koji je doplovio do Afrike, Skilaksa iz Karijande koji je doplovio do Indije, navarha Aleksandra Velikog Nearha, Megastena, istraživača Indije, kasnije trgovca iz 6. veka i monaha Kozme, i istraživač Severozapadnog prolaza Joanis Fokas poznat i kao Huan de Fuka.[229][230][231][232] U kasnijim vremenima, vizantijski Grci su se kretali morskim putevima Sredozemlja i kontrolisali trgovinu sve dok embargo koji je vizantijski car nametnuo u trgovini sa Kalifatom nije otvorio vrata za kasnije italijansko prvenstvo u trgovini.[233][234] Panajotis Potagos bio je još jedan istraživač modernog doba koji je prvi stigao do reke Mbomu i Uele sa severa.

Grčka tradicija brodarstva oporavila se tokom kasne osmanske vladavine (posebno nakon Kučukkainardžijskog mira i tokom Napoleonovih ratova), kada se razvila značajna trgovačka srednja klasa, koja je igrala važnu ulogu u grčkom ratu za nezavisnost.[90] Danas grčko brodarstvo nastavlja da napreduje do te mere da Grčka ima jednu od najvećih trgovačkih flota na svetu.[157] Najistaknutiji brodograditelj 20. veka bio je Aristotel Onazis, pored njega bili su Janis Lacis, Stavros Livanos i Stavros Niarhos.[235][236]

Genetika uredi

Genetske studije koje koriste višestruke genske markere, analizom haplogrupe Y hromozoma i markeri mitohondrijskih gena (mtDNA) pokazuju da Grci imaju slično poreklo kao i ostatak Evropljana, a posebno Italijani i i stanovnici južnog Balkana poput Albanaca, Makedonaca i Rumuna.[237] Studija iz 2008. godine pokazala je da su Grci genetski najbliži Italijanima i Rumunima[238] a druga studija iz 2008. godine pokazala je da su bliski Italijanima, Albancima, Rumunima i Slovenima sa južnog Balkana.[239]

Studija iz 2017. godine o genetskom poreklu Minojaca i Mikenaca pokazala je da moderni Grci podsećaju na Mikene, ali sa nekim dodatnim ublaženjima ranog neolitskog porekla. Rezultati studije podržavaju ideju genetskog kontinuiteta između ovih civilizacija i modernih Grka, ali ne i izolaciju u istoriji populacija na Egeju, pre i posle vremena najranijih civilizacija na tom prostoru.[240][241][242] U intervjuu je autor studije, genetičar sa Harvardskog univerziteta Josif Lazaridis, precizirao „da sve tri grupe bronzanog doba (Minojci, Mikenci i stanovnici jugozapadne Anadolije iz bronzanog doba) vode veći deo svog porekla od ranijih neolitskih populacija koje su bile vrlo slične u Grčkoj i zapadnoj Anadoliji. Ali, takođe su imali neko poreklo sa „istoka“, vezano za populacije Kavkaza i Irana, kao i„ neko poreklo sa „severa“, povezano sa lovcima-sakupljačima iz istočne Evrope i Sibira, kao i sa ljudima iz stepe iz bronzanog doba.[243]

Studija o genomskoj istoriji egejskih civilizacija iz 2021. godine pokazala je da su moderni Grci genetski slični Egejcima koji su živeli u severnoj Grčkoj oko 2.000. godine p. n. e.[244]

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Postoji čitav niz interpretacija: Karl Blegen datira dolazak Grka oko 1900. godine pre nove ere, Džon Kaskej veruje da su postojala dva imigrantska talasa, a Robert Drevs taj događaj smešta čak u 1600. godinu pre nove ere.[20][21] Podržane su i brojne druge teorije,[22] ali postoji opšti konsenzus da su grčka plemena stigla oko 2100. p. n. e.
  2. ^ Dok su grčke vlasti potpisale sporazum o legalizaciji razmene stanovništva, to je učinjeno na insistiranje Mustafe Kemala Ataturka i nakon što je milion Grka već proterano iz Male Azije (Gilbar 1997, str. 8).

Reference uredi

  1. ^ Gibney 2005, str. 273.
  2. ^ „2011 POPULATION AND HOUSING CENSUS” (PDF). HELLENIC STATISTICAL AUTHORITY. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 9. 2015. g. Pristupljeno 17. 8. 2015. 
  3. ^ „Information from the 2001 Census: The Census recorded 762.191 persons normally resident in Greece and without Greek citizenship, constituting around 7% of total population. Of these, 48.560 are EU or EFTA nationals; there are also 17.426 Cypriots with privileged status” (PDF). Aei.pitt.edu. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  4. ^ „American FactFinder”. Factfinder.census.gov. Arhivirano iz originala 12. 02. 2020. g. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  5. ^ „Greece (08/09)”. United States Department of State. avgust 2009. Pristupljeno 1. 11. 2009. 
  6. ^ Cole 2011, str. 92. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFCole2011 (help)
  7. ^ Where are the Greek communities of the world? | protothemanews.com
  8. ^ „Greek Cypriots”. Arhivirano iz originala 29. 06. 2017. g. Pristupljeno 17. 08. 2015. 
  9. ^ „Popis 2006 g”. Censusdata.abs.gov.au. Pristupljeno 15. 3. 2013. [mrtva veza]
  10. ^ „Popis 2008-04-13”. 2.statcan.ca. 8. 3. 2013. Arhivirano iz originala 06. 01. 2019. g. Pristupljeno 15. 3. 2013. 
  11. ^ NUPI — Centre for Russian Studies 2002 god. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. oktobar 2005), Pristupljeno 24. 4. 2013.
  12. ^ „Popis 2001 god”. 2001.ukrcensus.gov.ua. Pristupljeno 15. 3. 2013. 
  13. ^ „Popis 2002 g.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 30. 01. 2010. g. Pristupljeno 15. 3. 2013. 
  14. ^ Georgiev 1981, p. 156: "The Proto-Greek region included Epirus, approximately up to Αυλών in the north including Paravaia, Tymphaia, Athamania, Dolopia, Amphilochia, and Acarnania), west and north Thessaly (Hestiaiotis, Perrhaibia, Tripolis, and Pieria), i.e. more or less the territory of contemporary northwestern Greece)."
  15. ^ a b Sutton 1996
  16. ^ Guibernau & Hutchinson 2004, str. 23: "Indeed, Smith emphasizes that the myth of divine election sustains the continuity of cultural identity, and, in that regard, has enabled certain pre-modern communities such as the Jews, Armenians, and Greeks to survive and persist over centuries and millennia (Smith 1993: 15–20)."
  17. ^ Smith 1999, str. 21: "It emphasizes the role of myths, memories and symbols of ethnic chosenness, trauma, and the 'golden age' of saints, sages, and heroes in the rise of modern nationalism among the Jews, Armenians, and Greeks—the archetypal diaspora peoples."
  18. ^ Bryce 2006, str. 91
  19. ^ Cadogan 1986, str. 125
  20. ^ Bryce 2006, str. 92
  21. ^ Drews 1994, str. 21
  22. ^ Mallory & Adams 1997, str. 243
  23. ^ „The Greeks”. Encyclopædia Britannica. US: Encyclopædia Britannica Inc. 2008. Online Edition. 
  24. ^ Chadwick 1976, str. 2
  25. ^ Vladimir I. Georgiev, for example, placed Proto-Greek in northwestern Greece during the Late Neolithic period. (Georgiev 1981, p. 192: "Late Neolithic Period: in northwestern Greece the Proto-Greek language had already been formed: this is the original home of the Greeks.")
  26. ^ Gray & Atkinson 2003, str. 437–438
  27. ^ Atkinson & Gray 2006, str. 102
  28. ^ a b „Linear A and Linear B”. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. Pristupljeno 3. 3. 2016. 
  29. ^ Castleden 2005, str. 228
  30. ^ Tartaron 2013, str. 28
  31. ^ Schofield 2006, str. 71–72
  32. ^ Panayotou 2007, str. 417–426
  33. ^ Hall 2014, str. 43
  34. ^ Chadwick 1976, str. 176
  35. ^ a b Castleden 2005, str. 2
  36. ^ Hansen 2004, str. 7
  37. ^ Podzuweit 1982, str. 65–88
  38. ^ Castleden 2005, str. 235
  39. ^ Dietrich 1974, str. 156
  40. ^ Burckhardt 1999, p. 168: "The establishment of these Panhellenic sites, which yet remained exclusively Hellenic, was a very important element in the growth and self-consciousness of Hellenic nationalism; it was uniquely decisive in breaking down enmity between tribes, and remained the most powerful obstacle to fragmentation into mutually hostile poleis."
  41. ^ a b v g Roberts 2007, str. 171–172, 222
  42. ^ Zuwiyya 2011, str. 142–143
  43. ^ Budin 2009, str. 66–67
  44. ^ Morgan 1990, str. 1–25, 148–190
  45. ^ „Ancient Greek Civilization”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 18. 2. 2016. Online Edition. 
  46. ^ Konstan 2001, str. 29–50
  47. ^ Steinberger 2000, str. 17
  48. ^ Burger 2008, str. 57–58
  49. ^ Burger 2008, str. 57–58: "Poleis continued to go to war with each other. The Peloponnesian War (431–404 BC) made this painfully clear. The war (really two wars punctuated by a peace) was a duel between Greece's two leading cities, Athens and Sparta. Most other poleis, however, got sucked into the conflict as allies of one side or the other ... The fact that Greeks were willing to fight for their cities against other Greeks in conflicts like the Peloponnesian War showed the limits of the pull of Hellas compared with that of the polis."
  50. ^ Fox, Robin Lane (2004). „Riding with Alexander”. Archaeology. The Archaeological Institute of America. „Alexander inherited the idea of an invasion of the Persian Empire from his father Philip whose advance-force was already out in Asia in 336 BC. Philips campaign had the slogan of "freeing the Greeks" in Asia and "punishing the Persians" for their past sacrileges during their own invasion (a century and a half earlier) of Greece. No doubt, Philip wanted glory and plunder.” 
  51. ^ Brice 2012, str. 281–286
  52. ^ „Alexander the Great”. Columbia Encyclopedia. United States: Columbia University Press. 2008. Online Edition. 
  53. ^ Green 2008, str. xiii
  54. ^ Morris, Ian (decembar 2005). „Growth of the Greek Colonies in the First Millennium BC” (PDF). Princeton/Stanford Working Papers in Classics. Princeton/Stanford University. 
  55. ^ Wood 2001, str. 8
  56. ^ a b Boardman, Griffin & Murray 1991, str. 364
  57. ^ Arun, Neil (7. 8. 2007). „Alexander's Gulf outpost uncovered”. BBC News. 
  58. ^ Grant 1990, Introduction
  59. ^ a b „Hellenistic age”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 27. 5. 2015. Online Edition. 
  60. ^ a b v g Harris 1991, str. 137–138
  61. ^ Lucore 2009, str. 51: "The Hellenistic period is commonly portrayed as the great age of Greek scientific discovery, above all in mathematics and astronomy."
  62. ^ Foltz 2010, str. 43–46
  63. ^ Burton 1993, str. 244–245
  64. ^ Zoch 2000, str. 136
  65. ^ „Hellenistic religion”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 13. 5. 2015. Online Edition. 
  66. ^ Ferguson 2003, str. 617–618
  67. ^ Dunstan 2011, str. 500
  68. ^ Milburn 1988, str. 158
  69. ^ Makrides 2009, str. 206
  70. ^ Nicholas, Nick (2019). „A critical lexicostatistical examination of Ancient and Modern Greek and Tsakonian.”. Journal of Applied Linguistics and Lexicography. 1 (1): 19. doi:10.33910/2687-0215-2019-1-1-18-68  . 
  71. ^ Kaldellis 2007, str. 35–40
  72. ^ Howatson 1989, str. 264: "From the fourth century AD onwards the Greeks of the eastern Roman empire called themselves Rhomaioi ('Romans') ..."
  73. ^ a b Cameron 2009, str. 7
  74. ^ Harrison 2002, str. 268: "Roman, Greek (if not used in its sense of 'pagan') and Christian became synonymous terms, counterposed to 'foreigner', 'barbarian', 'infidel'. The citizens of the Empire, now predominantly of Greek ethnicity and language, were often called simply ό χριστώνυμος λαός ['the people who bear Christ's name']."
  75. ^ Earl 1968, str. 148
  76. ^ Paul the Silentiary. Descriptio S. Sophiae et Ambonis, 425, Line 12 ("χῶρος ὅδε Γραικοῖσι"); Theodore the Studite. Epistulae, 419, Line 30 ("ἐν Γραικοῖς").
  77. ^ Angelov 2007, str. 96 (including footnote #67)
  78. ^ Makrides 2009, Chapter 2: "Christian Monotheism, Orthodox Christianity, Greek Orthodoxy", p. 74
  79. ^ Magdalino 1991, Chapter XIV: "Hellenism and Nationalism in Byzantium", p. 10
  80. ^ „Byzantine Empire”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 23. 12. 2015. Online Edition. 
  81. ^ a b Haldon 1997, str. 50
  82. ^ Shahid 1972, str. 295–296, 305
  83. ^ Klein 2004, str. 290 (Note #39); Annales Fuldenses, 389: "Mense lanuario c. epiphaniam Basilii, Graecorum imperatoris, legati cum muneribus et epistolis ad Hludowicum regem Radasbonam venerunt ...".
  84. ^ Fouracre & Gerberding 1996, str. 345: "The Frankish court no longer regarded the Byzantine Empire as holding valid claims of universality; instead it was now termed the 'Empire of the Greeks'."
  85. ^ Page 2008, str. 66, 87, 256
  86. ^ Kaplanis 2014, str. 86–7
  87. ^ Stouraitis 2014, str. 176, 177
  88. ^ Finkelberg 2012, str. 20
  89. ^ a b Burstein 1988, str. 47–49
  90. ^ a b v g d đ „Greece during the Byzantine period (c. AD 300–c. 1453), Population and languages, Emerging Greek identity”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 2008. Online Edition. 
  91. ^ Angold 1975, str. 65, Page 2008, str. 127
  92. ^ Kaplanis 2014, str. 92
  93. ^ Vasiliev, Alexander A. (1964). History of the Byzantine Empire, 324–1453 (na jeziku: engleski). University of Wisconsin Press. str. 582. ISBN 9780299809256. 
  94. ^ Jane Perry Clark Carey; Andrew Galbraith Carey (1968). The Web of Modern Greek Politics. Columbia University Press. str. 33. ISBN 9780231031707. „By the end of the fourteenth century the Byzantine emperor was often called "Emperor of the Hellenes"” 
  95. ^ Mango 1965, str. 33
  96. ^ See for example Anthony Bryer, 'The Empire of Trebizond and the Pontus' (Variourum, 1980), and his 'Migration and Settlement in the Caucasus and Anatolia' (Variourum, 1988), and other works listed in Caucasian Greeks and Pontic Greeks.
  97. ^ Norwich 1998, str. xxi
  98. ^ Harris 1999, Part II Medieval Libraries: Chapter 6 Byzantine and Moslem Libraries, pp. 71–88
  99. ^ a b „Renaissance”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 30. 3. 2016. Online Edition. 
  100. ^ Robins 1993, str. 8
  101. ^ „Aristotelianism”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 2016. Online Edition. 
  102. ^ „Cyril and Methodius, Saints”. The Columbia Encyclopedia. United States: Columbia University Press. 2016. Online Edition. 
  103. ^ a b v g Mazower 2000, str. 105–107
  104. ^ „History of Europe, The Romans”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 2008. Online Edition. 
  105. ^ Mavrocordatos, Nicholaos (1800). Philotheou Parerga. Grēgorios Kōnstantas (Original from Harvard University Library). „Γένος μεν ημίν των άγαν Ελλήνων” 
  106. ^ „Phanariote”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 2016. Online Edition. 
  107. ^ a b v „History of Greece, Ottoman Empire, The merchant middle class”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 2008. Online Edition. 
  108. ^ „Greek Constitution of 1822 (Epidaurus)” (PDF) (na jeziku: grčki). 1822. 
  109. ^ Barutciski 2003, str. 28
  110. ^ Clark 2006, str. xi–xv
  111. ^ Hershlag 1980, str. 177
  112. ^ Özkırımlı & Sofos 2008, str. 116–117
  113. ^ Üngör 2008, str. 15–39
  114. ^ Broome 1996, "Greek Identity", pp. 22–27
  115. ^ ὅμαιμος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
  116. ^ ὁμόγλωσσος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
  117. ^ I. Polinskaya, "Shared sanctuaries and the gods of others: On the meaning Of 'common' in Herodotus 8.144", in: R. Rosen & I. Sluiter (eds.), Valuing others in Classical Antiquity (LEiden: Brill, 2010), 43–70.
  118. ^ ὁμότροπος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus)
  119. ^ Herodotus, 8.144.2: "The kinship of all Greeks in blood and speech, and the shrines of gods and the sacrifices that we have in common, and the likeness of our way of life."
  120. ^ Athena S. Leoussi, Steven Grosby, Nationalism and Ethnosymbolism: History, Culture and Ethnicity in the Formation of Nations, Edinburgh University Press, 2006, p. 115
  121. ^ Adrados 2005, str. xii
  122. ^ Finkelberg 2012, str. 20
  123. ^ Harrison 2002, str. 268
  124. ^ Kazhdan & Constable 1982, str. 12
  125. ^ Runciman 1970, str. 14
  126. ^ Ševčenko 2002, str. 284
  127. ^ Sphrantzes, George (1477). The Chronicle of the Fall. 
  128. ^ Feraios, Rigas. New Political Constitution of the Inhabitants of Rumeli, Asia Minor, the Islands of the Aegean, and the Principalities of Moldavia and Wallachia.
  129. ^ Koliopoulos & Veremis 2002, str. 277
  130. ^ Smith 2003, str. 98: "After the Ottoman conquest in 1453, recognition by the Turks of the Greek millet under its Patriarch and Church helped to ensure the persistence of a separate ethnic identity, which, even if it did not produce a "precocious nationalism" among the Greeks, provided the later Greek enlighteners and nationalists with a cultural constituency fed by political dreams and apocalyptic prophecies of the recapture of Constantinople and the restoration of Greek Byzantium and its Orthodox emperor in all his glory."
  131. ^ Tonkin, Chapman & McDonald 1989
  132. ^ Patterson 1998, str. 18–19
  133. ^ Psellos, Michael (1994). Michaelis Pselli Orationes Panegyricae. Stuttgart/Leipzig: Walter de Gruyter. str. 33. ISBN 978-0-297-82057-4. 
  134. ^ See Iliad, II.2.530 for "Panhellenes" and Iliad II.2.653 for "Hellenes".
  135. ^ Cartledge 2011, Chapter 4: Argos, p. 23: "The Late Bronze Age in Greece is also called conventionally 'Mycenaean', as we saw in the last chapter. But it might in principle have been called 'Argive', 'Achaean', or 'Danaan', since the three names that Homer does apply to Greeks collectively were 'Argives', 'Achaeans', and 'Danaans'."
  136. ^ Nagy 2014, Texts and Commentaries – Introduction #2: "Panhellenism is the least common denominator of ancient Greek civilization ... The impulse of Panhellenism is already at work in Homeric and Hesiodic poetry. In the Iliad, the names "Achaeans" and "Danaans" and "Argives" are used synonymously in the sense of Panhellenes = "all Hellenes" = "all Greeks.""
  137. ^ Herodotus. Histories, 7.94 and 8.73.
  138. ^ Homer. Iliad, 2.681–685
  139. ^ a b The Parian Marble, Entry #6 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. avgust 2017): "From when Hellen [son of] Deuc[alion] became king of [Phthi]otis and those previously called Graekoi were named Hellenes."
  140. ^ Pseudo-Apollodorus. Bibliotheca.
  141. ^ a b Aristotle. Meteorologica, 1.14 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. jun 2011): "The deluge in the time of Deucalion, for instance took place chiefly in the Greek world and in it especially about ancient Hellas, the country about Dodona and the Achelous."
  142. ^ Homer. Iliad, 16.233–16.235: "King Zeus, lord of Dodona ... you who hold wintry Dodona in your sway, where your prophets the Selloi dwell around you."
  143. ^ Hesiod. Catalogue of Women, Fragment 5.
  144. ^ a b v g Adrados 2005, str. xii, 3–5
  145. ^ Browning 1983, str. vii: "The Homeric poems were first written down in more or less their present form in the seventh century B.C. Since then Greek has enjoyed a continuous tradition down to the present day. Change there has certainly been. But there has been no break like that between Latin and Romance languages. Ancient Greek is not a foreign language to the Greek of today as Anglo-Saxon is to the modern Englishman. The only other language which enjoys comparable continuity of tradition is Chinese."
  146. ^ a b v g Smith 1991, str. 29–32
  147. ^ Isaac 2004, str. 504: "Autochthony, being an Athenian idea and represented in many Athenian texts, is likely to have influenced a broad public of readers, wherever Greek literature was read."
  148. ^ Anna Comnena. Alexiad, Books 1–15.
  149. ^ Papagrigorakis, Kousoulis & Synodinos 2014, str. 237: "Interpreted with caution, the craniofacial morphology in modern and ancient Greeks indicates elements of ethnic group continuation within the unavoidable multicultural mixtures."
  150. ^ Argyropoulos, Sassouni & Xeniotou 1989, str. 200: "An overall view of the finding obtained from these cephalometric analyses indicates that the Greek ethnic group has remained genetically stable in its cephalic and facial morphology for the last 4,000 years."
  151. ^ Gibbons, Ann (2. 8. 2017). „The Greeks really do have near-mythical origins, ancient DNA reveals”. Science. doi:10.1126/science.aan7200. 
  152. ^ Lazaridis, Iosif; Mittnik, Alissa; Patterson, Nick; Mallick, Swapan; Rohland, Nadin; Pfrengle, Saskia; Furtwängler, Anja; Peltzer, Alexander; Posth, Cosimo; Vasilakis, Andonis; McGeorge, P. J. P.; Konsolaki-Yannopoulou, Eleni; Korres, George; Martlew, Holley; Michalodimitrakis, Manolis; Özsait, Mehmet; Özsait, Nesrin; Papathanasiou, Anastasia; Richards, Michael; Roodenberg, Songül Alpaslan; Tzedakis, Yannis; Arnott, Robert; Fernandes, Daniel M.; Hughey, Jeffery R.; Lotakis, Dimitra M.; Navas, Patrick A.; Maniatis, Yannis; Stamatoyannopoulos, John A.; Stewardson, Kristin; Stockhammer, Philipp; Pinhasi, Ron; Reich, David; Krause, Johannes; Stamatoyannopoulos, George (avgust 2017). „Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans”. Nature. 548 (7666): 214—218. Bibcode:2017Natur.548..214L. PMC 5565772  . PMID 28783727. doi:10.1038/nature23310. 
  153. ^ Πίνακας 9. Πληθυσμός κατά υπηκοότητα και φύλο (PDF) (na jeziku: grčki). Hellenic Statistical Authority. 2001. Arhivirano iz originala (PDF) 6. 2. 2009. g. Pristupljeno 7. 1. 2009. 
  154. ^ „CIA Factbook”. Central Intelligence Agency. United States Government. 2007. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  155. ^ „Census of Population 2001”. Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Υπουργείο Εσωτερικών, Κυπριακή Δημοκρατία. Arhivirano iz originala 3. 2. 2017. g. Pristupljeno 11. 6. 2016. 
  156. ^ „Greece: Demographic trends”. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. 2016. Online Edition. 
  157. ^ a b v „Merchant Marine, Tertiary enrollment by age group”. Pocket World in Figures (Economist). London: Economist Books. 2006. str. 150. ISBN 978-1-86197-825-7. 
  158. ^ a b v „Cyprus: Demographic trends”. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc. 2016. Online Edition. 
  159. ^ Papadakis, Peristianis & Welz 2006, str. 2–3
  160. ^ Borowiec 2000, str. 2
  161. ^ Rezun 2001, str. 6
  162. ^ Brown 2004, str. 48
  163. ^ Yotopoulos-Marangopoulos 2001, str. 24: "In occupied Cyprus on the other hand, where heavy ethnic cleansing took place, only 300 Greek Cypriots remain from the original 200,000!"
  164. ^ Jeffries 2002, str. 69: "It is difficult to know how many ethnic Greeks there are in Albania. The Greek government, it is typically claimed, says there are around 300,000 ethnic Greeks in Albania, but most Western estimates are around the 200,000 mark ..."
  165. ^ Gilson, George (24. 6. 2005). „Destroying a minority: Turkey's attack on the Greeks”. Athens News. Arhivirano iz originala 17. 6. 2008. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  166. ^ Vryonis 2005, str. 1–10
  167. ^ Birand, Mehm; et al. (7. 9. 2005). „The shame of Sept. 6–7 is always with us”. Hürriyet Daily News. Arhivirano iz originala 9. 12. 2012. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  168. ^ a b v Prevelakis, George (2003). „Finis Greciae or the Return of the Greeks? State and Diaspora in the Context of Globalisation”. Oxford: Transnational Communities Programme (Working Paper Series). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 01. 2018. g. Pristupljeno 16. 5. 2016. 
  169. ^ „Speech by Vasilis Magdalinos”. SAE. 29. 12. 2006. Arhivirano iz originala 21. 7. 2011. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  170. ^ „Meeting on the exercise of voting rights by foreigners of Greek origin”. Greek Ministry of Foreign Affairs. 15. 7. 2008. Arhivirano iz originala 16. 2. 2012. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  171. ^ „Non-Greeks and diaspora lose out on voting rights”. Ekathimerini.com. 8. 2. 2014. Pristupljeno 13. 1. 2015. 
  172. ^ a b Boardman 1984, str. 199–289
  173. ^ Horden & Purcell 2000, str. 111, 128
  174. ^ „Grecia Salentina” (na jeziku: italijanski). Unione dei Comuni della Grecìa Salentina. 2016. Arhivirano iz originala 19. 08. 2014. g. Pristupljeno 30. 05. 2021. „"La popolazione complessiva dell'Unione è di 54278 residenti così distribuiti (Dati Istat al 31° dicembre 2005. Comune Popolazione Calimera 7351 Carpignano Salentino 3868 Castrignano dei Greci 4164 Corigliano d'Otranto 5762 Cutrofiano 9250 Martano 9588 Martignano 1784 Melpignano 2234 Soleto 5551 Sternatia 2583 Zollino 2143 Totale 54278)."” 
  175. ^ Bellinello 1998, str. 53: "Le attuali colonie Greche calabresi; La Grecìa calabrese si inscrive nel massiccio aspromontano e si concentra nell'ampia e frastagliata valle dell'Amendolea e nelle balze più a oriente, dove sorgono le fiumare dette di S. Pasquale, di Palizzi e Sidèroni e che costituiscono la Bovesia vera e propria. Compresa nei territori di cinque comuni (Bova Superiore, Bova Marina, Roccaforte del Greco, Roghudi, Condofuri), la Grecia si estende per circa 233 km (145 mi)q. La popolazione anagrafica complessiva è di circa 14.000 unità."
  176. ^ Calotychos 2003, str. 16
  177. ^ a b McCabe & Harlaftis 2005, str. 147–149
  178. ^ a b Kardasis 2001, str. xvii–xxi
  179. ^ Clogg 2000, "The Greeks in America"
  180. ^ Laliotou 2004, str. 85–92
  181. ^ Seiradaki, Emmanouela (11. 4. 2012). „As Crisis Deepens, Astoria Finds Its Greek Essence Again”. Greek Reporter. GreekReporter.com. Pristupljeno 21. 5. 2016. 
  182. ^ Papachristou, Harry; Elgood, Giles (20. 5. 2012). „Greece Already Close to Breaking Point”. The Fiscal Times. Reuters. Pristupljeno 22. 5. 2012. 
  183. ^ Hannon, Paul (27. 6. 2012). „OECD Says Euro-Zone Crisis Has Led to Some Emigration”. The Wall Street Journal. Pristupljeno 21. 5. 2016. 
  184. ^ a b van der Horst 1998, str. 9–11
  185. ^ Voegelin & Moulakis 1997, str. 175–179
  186. ^ „Genocide Scholars Association Officially Recognizes Assyrian, Greek Genocides” (PDF) (Saopštenje). International Association of Genocide Scholars. 16. 12. 2007. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 2. 2008. g. 
  187. ^ Bjørnlund 2008, str. 41–58
  188. ^ Schaller & Zimmerer 2008, str. 7–14
  189. ^ Levene 1998, str. 393
  190. ^ Tatz 2003, str. xiii, 178
  191. ^ „Greek literature”. Encyclopædia Britannica. United States: Encyclopædia Britannica Inc. 27. 8. 2014. Online Edition. 
  192. ^ „New Linear B tablet found at Iklaina”. Comité International Permanent des Études Mycéniennes, UNESCO. Arhivirano iz originala 15. 10. 2013. g. Pristupljeno 29. 4. 2012. 
  193. ^ Winford 2003, str. 71
  194. ^ Mackridge 1990, str. 25
  195. ^ Tomić 2006, str. 703
  196. ^ Fasold 1984, str. 160
  197. ^ „Greece”. PewForum. 4. 4. 2014. Pristupljeno 4. 4. 2014. 
  198. ^ Head, James (20. 3. 2007). „The ancient gods of Greece are not extinct”. New Statesman. str. The Faith Column. Pristupljeno 12. 5. 2016. 
  199. ^ de Quetteville, Harry (8. 5. 2004). „Modern Athenians fight for the right to worship the ancient Greek gods”. The Telegraph. Pristupljeno 12. 5. 2016. 
  200. ^ „Freedom of Religion in Greece”. International Religious Freedom Report. United States Department of State. 2006. Pristupljeno 12. 5. 2016. 
  201. ^ Tsokalidou, Roula (2002). „Greek-Speaking Enclaves of Lebanon and Syria” (PDF). Actas/Proceedings II Simposio Internacional Bilingüismo. Roula Tsokalidou (Primary School Education Department, University of Thessaly, Greece). str. 1245—1255. 
  202. ^ a b Osborne 1998, str. 1–3
  203. ^ Pollitt 1972, str. xii–xv
  204. ^ Puri 1987, str. 28–29
  205. ^ a b Mango 1986, str. ix–xiv, 183
  206. ^ „The Byzantine empire, The lasting glory of its art”. The Economist. 4. 10. 2007. Pristupljeno 10. 5. 2016. 
  207. ^ Stansbury-O'Donnell 2015
  208. ^ Tarbell 1907
  209. ^ „Byzantine Medicine — Vienna Dioscurides”. Antiqua Medicina. University of Virginia. 2007. Arhivirano iz originala 10. 10. 2018. g. Pristupljeno 10. 5. 2016. 
  210. ^ a b Bump, Jerome. „The Origin of Universities (University of Magnaura in Constantinople)”. The Origin of Universities. University of Texas at Austin. Arhivirano iz originala 20. 2. 2009. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  211. ^ Tatakes & Moutafakis 2003, str. 189
  212. ^ „University reforms in Greece face student protests”. The Economist. 6. 7. 2006. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  213. ^ Papadakis 1995, str. 55
  214. ^ „The Flag”. Law 851, Gov. Gazette 233, issue A, dated 21/22.12.1978. Presidency of the Hellenic Republic. Arhivirano iz originala 15. 10. 2008. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  215. ^ „Older Flags: 19 December 2008”. Flags of the Greeks. Skafidas Zacharias.  [Note: Website contains image of the 1665 original for the current Greek flag.]
  216. ^ Grierson & Bellinger 1999, "Eagles", pp. 85–86
  217. ^ „Byzantine Flags”. Byzantine Heraldry. François Velde. 1997. Pristupljeno 13. 5. 2016. 
  218. ^ Wilson, N. G. (2006). Encyclopedia of ancient Greece. New York: Routledge. str. 511. ISBN 0-415-97334-1. 
  219. ^ R. Po-chia Hsia, Lynn Hunt, Thomas R. Martin, Barbara H. Rosenwein, and Bonnie G. Smith, The Making of the West, Peoples and Cultures, A Concise History, Volume I: To 1740 (Boston and New York: Bedford/St. Martin's, 2007), 44.
  220. ^ Clogg, A Concise History of Greece , pp. 25–26
  221. ^ Goldstein, Wars and Peace Treaties, p. 20
  222. ^ a b Wickham 2005, str. 237
  223. ^ a b v g d „The Transition of Modern Greek Names”. Lexicon of Greek Personal Names. Oxford University. Arhivirano iz originala 22. 07. 2018. g. Pristupljeno 10. 5. 2016. 
  224. ^ Fong 2004, str. 39
  225. ^ Koliopoulos 1987, str. xii
  226. ^ „Naming practices”. Lexicon of Greek Personal Names. Oxford University. Arhivirano iz originala 16. 08. 2018. g. Pristupljeno 16. 10. 2016. 
  227. ^ Plato. Phaidon, 109c: "ὥσπερ περὶ τέλμα μύρμηκας ἢ βατράχους περὶ τὴν θάλατταν οἰκοῦντας."
  228. ^ Harl 1996, str. 260: "Cities employed the coins of an empire that formed a community of cities encircling the Mediterranean Sea, which Romans audaciously called "Our Sea" (mare nostrum). "We live around a sea like frogs around a pond" was how Socrates, so Plato tells us, described to his friends the Hellenic cities of the Aegean in the late fifth century B.C."
  229. ^ Pletcher 2013
  230. ^ Casson 1991, str. 124
  231. ^ Winstedt 1909, str. 1–3
  232. ^ Withey 1989, str. 42
  233. ^ Brown 2001, str. 30–32
  234. ^ Postan, Miller & Postan 1987, str. 132–166
  235. ^ Blyth, Myrna (12. 8. 2004). „Greek Tragedy: The life of Aristotle Onassis”. National Review. Arhivirano iz originala 7. 12. 2008. g. Pristupljeno 19. 12. 2008. 
  236. ^ Smith, Helena (6. 10. 2006). „Callas takes centre stage again as exhibition recalls Onassis's life”. The Guardian. Pristupljeno 13. 5. 2016. 
  237. ^ Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1996). The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press. str. 255–301. ISBN 978-0691029054. 
  238. ^ Lao, Oscar; et al. (2008). „Correlation between genetic and geographic structure in Europe”. Current Biology. 18 (16): 1241—1248. PMID 18691889. S2CID 16945780. doi:10.1016/j.cub.2008.07.049. 
  239. ^ Novembre, John; et al. (2008). „Genes mirror geography within Europe”. Nature. 456 (7218): 98—101. Bibcode:2008Natur.456...98N. PMC 2735096  . PMID 18758442. doi:10.1038/nature07331. 
  240. ^ Lazaridis, Iosif; et al. (2017). „Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans”. Nature. 548 (7666): 214—218. Bibcode:2017Natur.548..214L. PMC 5565772  . PMID 28783727. doi:10.1038/nature23310. 
  241. ^ Science Magazine, 2 August 2017, "The Greeks really do have near-mythical origins, ancient DNA reveals".
  242. ^ Live Science, 3 August 2017, More than Myth: Ancient DNA Reveals Roots of 1st Greek Civilizations
  243. ^ Katherine Lindemann, DNA analysis traces origins of Minoans and Mycenaeans, ResearchGate, 2 August 2017
  244. ^ Clemente, Florian; et al. (2021). „The genomic history of the Aegean palatial civilizations”. Cell. 184 (10): 2565—2586.e21. PMC 8127963  . PMID 33930288. doi:10.1016/j.cell.2021.03.039. 

Literatura uredi

Dodatna literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Grci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грци&oldid=27548932”