Dvanaest sanadskih humki
Serija od dvanaest prepoznatljivih humki (kurgana) nalazi se u opštini Čoka u severnom Banatu, na potezu između Sanada i Čoke. Ove humke predstavljaju relativno izolovanu celinu, kompleks koji bez ikakve sumnje pripada istom graditelju iz iste vremenske epohe. Ne razlikuju se mnogo od ostalih humki u regiji, izuzev nekih većih koje su služile kao utvrda. Međutim u nedostatku arheološke informacije nije poznato kojoj epohi su pripadale, to jest kada su napravljene i ko ih je zapravo gradio.
 Humke kod Sanada
|
|
.jpg) | |
  |
|
| Naziv humke ili grupe: | 12 humki kod Sanada |
|---|---|
| Kodni naziv: | BAN076-BAN089 |
| Tip: | Humka-stražara |
| Lokacija (opština): | Čoka |
| Tradicionalni naziv: | Ne postoji |
| Poreklo naziva: | Nepoznato |
| Istorijski period: | III-I.vek p. n. e.—III.vek |
| Epoha: | Neolit, ili kasnije? |
| Poreklo (kultura): | Skiti ili kumani |
| Dimenzije (približno): | 5×10 m |
| Visina (približno): | 2-4 m |
| Materijal: | Zemlja |
| Stanje: | Relativno loše |
| Arheološki istraženo: | Zapaženo sondiranje |
Istorijat i vremenski okvir
urediOvaj deo Banata u staro i antičko doba naseljavali su Indoevropski narodi tračkog (Agatirzi, Geti, Dačani) i keltskog (Boji, Eravisci) porekla, a od prvih vekova naše ere germanski Goti i iranski Sarmati (Jazigi, Roksolani i Limiganti). Jedno vreme se tu zadržavaju Huni i do Atiline smrti uspostavljaju svoju državu, a nakon njih na ove prostore upadaju Avari koji takođe uspevaju da se tu održe, o čemu svedoče njihove brojne nekropole.[1]
Od naroda koji su u ranom srednjem veku pod Karpate stizali sa istoka, osim Mađara sa velikom sigurnošću se može reći da na ovaj prostor prodiru i Kumani, a tu su i Mongoli i Tatari, koji ih u svom kratkotrajnom pohodu potiskuju prema zapadu.
Iako u nedostatku arheoloških istraživanja, o stvarnim graditeljima ovih humki imamo samo pretpostavke, znamo da su mnogi od ovih naroda tradicionalno poznavali kurgansku kulturu, odnosno i sahranjivali u zemljane tumule, stoga dolaze u obzir kao potencijalni graditelji.
Ako se traži odgovor na poreklo humki, treba uzeti u obzir da je svaki od navedenih naroda donosio deo svojih običaja i stoga mogao imati uticaja na nastanak kulture humki na ravnim, stepskim prostorima Banata i Bačke.
Položaj i tip humki
urediHumke su postavljene na područje leve obale Tise, u relativno pravilnoj lučnoj liniji koja prati priobalje bivšeg meandra (mrtvaje ili pra-toka) reke. Identifikovan je simboličan broj od dvanaest humki, sličnog izgleda i gradnje. Pošto nemaju tradicionalnog narodnog imena ili neki zaseban pojedinačni toponim, mogu se nominovati samo u vidu celine. Humke Sanada spadaju u anonimne humke, koje provizorno možemo obeležavati brojem redosleda u kojem su prostorno postavljene (humka br. 1, broj 2 itd.). Na priloženim slikama je predstavljeno samo nekoliko reprezentativnijih, pošto je jedan deo njih delimično ili potpuno uništen.
_put_in_landcape_setting.jpg)
Po tipu svaka predstavlja humku-stražaru koje su služile iznad svega za osmatranje. To je jasno iz njihovog položaja u ovom izuzetno ravnom području. Mesta podizanja su očigledno sa pažnjom odabirana, tako da se obezbedi međusobna vidljivost (iskorišćene su i uzdužne elevacije uz izohipse). Ove humke su podizane u karakterističnom nizu tako da se sa vrha jedne dobro vidi na druge. U cilju taktičke odbrane od nadolazećeg neprijatelja sa humki su danju signalizovali dimom, a noću vatrom. Sa humke je toliko dobra vidljivost, da je po nekom predanju već to moglo biti dovoljno da se na nju konjanik-izviđač popne, i sa konjem stane u određenom smeru pokazujući na pravac iz kojeg dolazi opasnost.[a] Taj signal bi registrovao posmatrač sa udaljene humke i na vreme obavestio zajednicu.
Stanje i perspektive
uredi
Sanadske humke igrom novijih okolnosti spadaju među najnarušenije u Srbiji. Preživele su vekove i varvarska vremena, kako-tako i ratove (za vreme II. svetskog rata nemačka vojska je u njih ugrađivala bunkere), ali ne i vandalizam nekih koji su pokušali sa pljačkom njihovog sadržaja. Nepoznati počinioci su u organizovanoj kriminalnoj aktivnosti koja je uključivala upotrebu teške mehanizacije iskopali sredinu humki, i to tako da se izdaleka ta radnja ne otkriva odmah. Za površnog posmatrača humke i dalje stoje, ali kada se priđe postaje jasno da je učinjeno namerno narušavanje ovih kulturno-istorijskih spomenika. Ova nemila intervencija – nad mnogim humkama u Banatu – odigravala se u skorijoj prošlosti, pre jedne- ili dve decenije, na šta ukazuje sadržaj vrsta i faza razvoja biljnog pokrivača — visoki korov bodljikavog karaktera, pretežno stričak (Carduus acanthoides).[b] Niko iz zvaničnih institucija zaduženih za zaštitu istorijskog nasleđa (muzeji, ministarstva, samouprave) nije reagovao, ali čak i da postoji pravilan zakonski okvir i sistem sankcionisanja, to ne bi sprečilo vandalsko razaranje ovako izdvojenih objekata. Tako da humke Sanada dele tužnu sudbinu mnogih nečuvanih i narušenih arheoloških lokaliteta u Srbiji i na Balkanu.
Galerija
uredi
|
_is_devastated_the_most,_Banat,_Serbia.jpg)
.jpg)
,_Banat,_Serbia.JPG)
Vidi još
urediLiteratura
uredi- Milan Tutorov (2001): Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata; Aurora, Novi Sad
- Nikola Tasić (1983): Jugoslovensko Podunavlje od indoevropske seobe do prodora Skita - Posebna izdanja Balkanološkog instituta (Srpska akademija nauka i umetnosti) knj. 17.; Matica srpska, Odeljenje društvenih nauka, Novi Sad – Balkanološki institut SANU, Beograd
- Bogdan Brukner, Borislav Jovanović, Nikola Tasić (1974): Praistorija Vojvodine – Monumenta archaeologica Vol. I (knjiga 3 Monografije Instituta); Institut za izučavanje istorije Vojvodine - Savez Arheoloških Društava Jugoslavije. Novi Sad (English summary/text at pages 425-484)
- Milutin Garašanin, Đuro Basler, Nikola Tasić, Stojan Dimitrijević, Borislav Jovanović i drugi (1979): Praistorija jugoslavenskih zemalja (1979—1987) Vol. III. Eneolitsko doba; Akademija nauka i umjetnosti BiH - Centar za balkanološka ispitivanja, Sarajevo
Beleške
uredi- ^ Istoričar Zoltan Nađerđ (mađ. Nagygyörgy Zoltán), viva voce
- ^ Kao i mnoge druge korovske vrste ova biljka voli uznemiravano zemljište lošeg kvaliteta. Česta je i masovna na primer na smetlištima, na mestima ruševina, kao i tamo gde se glineni sloj zemljišta izmešao sa plodnim - tipično za mesta kopanja)
Izvori
uredi- ^ Filip Krčmar (2011): Banat kroz vekove, u knjizi: Banat je kao priča (Zoran Slavić, ured.), Istorijski arhiv Zrenjanin - NIP Zrenjanin, Zrenjanin
