Demokratska partija socijalista Crne Gore
Demokratska partija socijalista Crne Gore (DPS) jeste najveća opoziciona politička stranka u Crnoj Gori. Nastala je sredinom 1991. godine, transformacijom dotadašnjeg Saveza komunista Crne Gore. Tokom svoje istorije, prolazila je kroz nekoliko razvojnih faza. Prvi predsjednik DPS bio je Momir Bulatović, a bivši predsjednik stranke je Milo Đukanović, koji je tu funkciju obavljao od 1998. do 2023. godine.[1] Predsednik stranke je Danijel Živković.
Demokratska partija socijalista Crne Gore | |
|---|---|
 | |
| Predsednik | Danijel Živković |
| Osnivači | Momir Bulatović Milo Đukanović Svetozar Marović |
| Potpredsjednik | Ivan Vuković, Jevto Eraković, Aleksandra Kuč Vuković, Abaz Dizdarević |
| Generalni sekretar | Aleksandar Obradović |
| Slogan | Sigurnim korakom! |
| Osnovana | 22. jun 1991. |
| Prethodnik | Savez komunista Crne Gore |
| Sedište | Jovana Tomaševića bb, Podgorica Crna Gora |
| Mladi ogranak | Savjet mladih DPS |
| Ideologija | populizam crnogorski nacionalizam neoliberalizam atlantizam. |
| Politička pozicija | veliki šator |
| Religija | ateizam, crnogorsko pravoslavlje |
| Međunarodno članstvo | Progresivna alijansa i Socijalistička internacionala |
| Evropska stranka | Partija evropskog socijalizma |
| Skupština Crne Gore | 17 / 81
|
| Lokalne skupštine | 246 / 786
|
| Zastava stranke | |
 | |
| Veb-sajt | |
| www | |
Iako je prvobitno bila definisana kao građanska stranka ljevičarskog usmjerenja, koja se nakon stranačkog raskola iz 1997. godine i formalno zalagala za pluralističku varijantu crnogorskog građanskog nacionalizma, tokom narednih godina se u praksi pokazalo da politika DPS sve više skreće ka afirmaciji crnogorskog etničkog nacionalizma, što je do punog izražaja došlo nakon proglašenja državne nezavisnosti Crne Gore (2006). DPS-ova politika praktičnog favorizovanja etničkih Crnogoraca i promovisanja njihovih interesa pokazala se već prilikom usvajanja novog Ustava Crne Gore (2007), čime je označen početak intenzivne crnogorizacije u svim oblastima društvenog života. [2]
Sa takvom nacionalističkom preorijentacijom stranke nije se slagala građanska struja, koju je unutar DPS predvodio Filip Vujanović, ali to nije imalo većeg uticaja na vođenje stranačke politike.[3][4] Konačna pobjeda nacionalističke struje najavljena je prijedlogom novog stranačkog programa, koji je predstavljen u oktobru 2019. godine, a kojim se odustalo od održavanja dotadašnjeg privida o građanskom usmjerenju DPS. Ta pojava je došla do posebnog izražaja u novim programskim odredbama o zalaganju za stvaranje autokefalne pravoslavne crkve u Crnoj Gori, čime je i formalno prekoračena granica između politike i religije.[5][6] Nakon parlamentarnih izbora u Crnoj Gori 2020. odlaze u opoziciju nakon skoro 30 godina neprestane vladavine tom zemljom.
Istorija uredi
DPS je nastala sredinom 1991. godine, transformacijom dotadašnjeg Saveza komunista Crne Gore. Na prvom (osnivačkom) kongresu DPS, koji je održan 22. juna 1991. godine u Podgorici, za prvog predsjednika DPS izabran je Momir Bulatović, dotadašnji predsjednik Centralnog komiteta SKCG, koji je u to vrijeme bio i predsjednik Predsjedništva Crne Gore. Pošto je većina poslanika u tadašnjoj Skupštini Crne Gore učestvovala u transformaciji SKCG u DPS, stranka je od svog nastanka bila vladajuća, a u najužem rukovodstvu stranke nalazio se i Milo Đukanović, tadašnji predsjednik Vlade Crne Gore.
Nedugo po osnivanju, DPS se suočila sa prvim velikim iskušenjem, pošto je veći dio stranačkog rukovodstva u oktobru 1991. godine odustao od dotadašnjeg zalaganja za očuvanje Jugoslavije, prihvativši prijedlog Evropske zajednice o priznavanju punog državnog suvereniteta i nezavisnosti svih jugoslovenskih federalnih jedinica. Usljed negodovanja i podjela u stranačkoj bazi, rukovodstvo DPS se vratilo na prethodne pozicije, ali manji dio stranačkih funkcionera je i nakon toga nastavio da se zalaže za suverenističku opciju.[7][8][9][10][11]
Pošto se znatna većina građana Crne Gore u to vrijeme zalagala za opstanak zajedničke države, rukovodstvo DPS je početkom 1992. godine podržalo ideju o preuređenju preostalog dijela Jugoslavije, što se u praksi svelo na Crnu Goru i Srbiju. Na referendumu o državnom statusu Crne Gore koji je održan 1. marta 1992. godine, DPS je podržala ostanak Crne Gore u zajedničkoj državi sa Srbijom, što je 27. aprila iste godine dovelo do stvaranja Savezne Republike Jugoslavije. Međutim, u vrijeme pregovora o ustavnom uređenju zajedničke države, rukovodstvo DPS se zalagao za što snažniju poziciju Crne Gore, a jedan od glavnih zagovornika takve politike je bio Milo Đukanović, tadašnji predsjednik Vlade Crne Gore, oko koga je već u to vrijeme počela da se okuplja suverenistička struja u okviru DPS.
Na prvim predsjedničkim izborima, koji su održani krajem 1992. godine, DPS je kandidovala svog predsjednika Momira Bulatovića, koji je nakon izborne pojede postao postao prvi Predsjednik Republike Crne Gore, a na tu dužnost je stupio početkom 1993. godine.[12] Početkom 1994. godine, za potpredsjednika DPS izabran je Milo Đukanović, čime je njegova pozicija u stranci dodatno ojačana.
Stranački raskol (1997) uredi
.jpg)
Najveći potres u istoriji DPS dogodio se tokom 1997. godine, usljed izbijanja otvorenog sukoba između dvije grupacije, od kojih je prva stajala uz Momira Bulatovića, a druga uz Mila Đukanovića. Ovaj sukob se iz rukovodstva prenio na cijelu stranku, što je dovelo do njene podjele na dva suprotstavljena krila: Bulatovićevo i Đukanovićevo.[13][14] Na predsjedničkim izborima, koji su u Crnoj Gori održani u oktobru 1997. godine, oba krila DPS istakla su svoje posebne kandidate: Bulatovića i Đukanovića.[15] Iako je odnio pobjedu u prvom krugu, Bulatović je izgubio u drugom krugu, tako da je za novog Predsjednika Crne Gore izabran Đukanović, koji je na tu dužnost stupio početkom 1998. godine.[16]
Pošto je Đukanovićevo krilo, na čijem se čelu formalno nalazila Milica Pejanović-Đurišić (1997-1998), uspjelo da se izbori za pravo na zadržavanje stranačkog imena, Bulatovićevo krilo se u proljeće 1998. godine transformisalo u novu stranku pod nazivom Socijalistička narodna partija Crne Gore (SNP). Na skupštinskim izborima koji su u Crnoj Gori održani krajem maja 1998. godine, DPS je nastupila u okviru koalicije Da živimo bolje (DPS-NS-SDP), koja je odnijela pobjedu na izborima. Nedugo potom, krajem 1998. godine, za predsjednika DPS izabran je Milo Đukanović, koji je na toj funkciji ostao do danas.
DPS kao suverenistička stranka uredi
Neposredno po okončanju NATO agresije na SRJ (1999), u vrijeme teške unutrašnje krize, DPS je istupila sa zahtjevom da se SRJ transformiše u uniju konfederalnog tipa, najavivši donošenje posebne političke deklaracije. Nakon dogovora između stranaka koje su činile tadašnju vladajuću koaliciju u Crnoj Gori (DPS, NS, SDP),[17] Vlada Crne Gore je 5. avgusta 1999. godine usvojila političku deklaraciju pod nazivom Osnovi novih odnosa Crne Gore i Srbije, čime je označen početak novog razdoblja u političkoj djelatnosti DPS, koja se od tog vremena otvoreno deklarisala kao suverenistička stranka.[18][19]
Krajem 2000. godine, rukovodstvo DPS je odlučilo da odustane od dotadašnjeg zalaganja za konfederalni model odnosa između Crne Gore i Srbije, nakon čega su DPS i SDP predložile da Vlada Crne Gore usvoji novu programsku deklaraciju, zasnovanu na konceptu državne nezavisnosti Crne Gore, ali sa tim se u okviru vladajuće koalicije nije slagalo rukovodstvo NS, koje se i dalje zalagalo za ranije definisani model.[20][21] Pošto se ispostavilo da kompromis o tom pitanju nije moguć, Vlada Crne Gore je 28. decembra 2000. godine većinom glasova usvojila novu političku deklaraciju, zasnovanu na konceptu državne nezavisnosti Crne Gore. Za usvajanje tog dokumenta glasali su ministri iz redova DPS i SDP, dok su ministri iz redova NS najavili napuštanje vladajuće koalicije. Ta odluka je realizovana početkom januara 2001. godine, kada je NS i zvanično raskinula koaliciju sa DPS i SDP, što je potom dovelo do prijevremenih izbora.[22][23]
Na skupštinskim izborima koji su u Crnoj Gori održani u proljeće 2001. godine, DPS je zajedno sa SDP nastupila u okviru koalicije pod nazivom "Pobjeda je Crne Gore", koja je osvojila najviše glasova, ali ne i apsolutnu većinu poslaničkih mandata, nakon čega je usljedio period političke nestabilnosti, tokom koga je Crnu Goru vodila manjinska vlada DPS i SNP. Upravo u to vrijeme, u rješavanje pitanja o preuređenju odnosa u tadašnjoj SRJ uključila se i Evropska unija, pod čijim je pokroviteljstvom bio postignut Beogradski sporazum, koji je potpisan 14. marta 2002. godine od strane najviših predstavnika vlasti u Crnoj Gori i Srbiji. Ovaj sporazum je predviđao transformaciju SRJ u labavu državnu zajednicu Crne Gore i Srbije, tako da je DPS podržala njegovo usvajanje u Skupštini Crne Gore, dok je koaliciona SDP glasala protiv, tako da je sporazum na kraju bio usvojen glasovima poslanika DPS i Koalicije za Jugoslaviju (SNP, NS, SNS).[24]
Na novim skupštinskim izborima koji su u Crnoj Gori održani u oktobru 2002. godine, DPS je učestvovala u okviru koalicije pod nazivom "Demokratska lista za evropsku Crnu Goru", koja je uspjela da osvoji većinu poslaničkih mandata. Nakon konstituisanja novoizabranog saziva Skupštine Crne Gore, Milo Đukanović je 25. novembra 2002. godine podnio ostavku na funkciju Predsjednika Crne Gore, radi prelaska na funkciju predsjednika Vlade Crne Gore, na koju je izabran 8. januara 2003. godine. Na predsjedničkim izborima, koji su u Crnoj Gori održani u maju 2003. godine, DPS je zajedno sa svojim koalicionim partnerima kandidovala Filipa Vujanovića, koji je odnio pobjedu, postavši novi Predsjednik Crne Gore.[25]
Djelatnost nakon 2006. godine uredi
Kandidat ove partije na predsedničkim izborima 2008. godine bio je Filip Vujanović, koji je tada po drugi put pobedio. Njihov slogan glasi: „Bez dileme“.
Na izborima za predsjednika Crne Gore 2013. godine, Filip Vujanović osvaja svoj treći zaredom mandat predsjednika Crne Gore.
Na poslednjim parlamentarnim izborima u Crnoj Gori (održanim 16.10.2016), samostalno je osvojila 35 od 81 mandata, dok jedan mandat pripada Liberalnoj Partiji kako se kandidat te partije našao na njihovoj izbornoj listi, te je formirala vladu sa dotadašnjim koalicionim partnerima — manjinskim strankama Bošnjačkom strankom, Hrvatskom Građanskom Inicijativom i koalicijom Albanci Odlučno ali i Socijaldemokratama.
Osmi kongres uredi
Na VIII kongresu Demokratske partije socijalista, koji je održan 30. novembra 2019. godine u Podgorici, najavio je da će ta partija sa pozicija vlasti, nastaviti sa procedurom donošenja Zakona o slobodi vjeroispovijesti, čiji je glavni cilj da uspostavi Crnogorsku pravoslavnu crkvu.[26]
Demokratska partija socijalista, vođena doslednim opredjeljenjem za zaštitu i afirmaciju prava i sloboda svakog građanina, dakle i vjerskih sloboda, ima razumijevanje za očekivanje jednog dijela naše javnosti da u procedurama utemeljenim u građanskim i kanonskim propisima i pravilima obnovi istorijski neupitnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu
— Milo Đukanović
Gosti na kongresu su bili premijer Severne Makedonije Zoran Zaev, predsednik Srpskog pokreta obnove Vuk Drašković i predsednik Lige socijaldemokrata Vojvodine Nenad Čanak.[27]
Kao reakciju na partijsko mešanje u crkvena pitanja, episkop budimljansko-nikšićki Joanikije je 2. decembra najavio Svepravoslavni sabor u Nikšiću za 21. decembar.
Deveti kongres uredi
Na IX kongresu DPS-a, potvrđen je partijski kurs i za predsednika je ponovo izabran Milo Đukanović. U svom govoru, Đukanović je optužio Srpsku pravoslavnu crkvu da je podstrekač genocida[28]:
Na politički teren u Crnoj Gori, brutalno je uvedena i Srpska pravoslavna crkva, kao dokazano najopakiji instrument velikosrpskog nacionalizma. Podstrekač, jatak i advokat najmonstruoznijeg genocida u Evropi novoga doba. (...) Srpska pravoslavna crkva je navodno branila ugrožene svetinje, iako je zapravo providno pokušavala da zadrži nezakonito prisvojenu imovinu koju su gradili crnogorska država i građani, a koja je uz to i kulturno-istorijska baština Crne Gore. Dakle, naš identitet, naše ime i prezime.
— Milo Đukanović
Učesnike kongresa je putem video linka pozdravila i Latinka Perović[28]:
Udaljili ste se od velikosrpske politike koju je simbolizovao Slobodan Milošević, obnovili državnosti, ali znali ste zašto vam je potrebna obnova. Izgubili ste ubistvom Zorana Đinđića partnera u Srbiji, ali vaši su odnosi sa svim zemljama u regionu dobri, uspešni, na istom tragu modernizacije društava. Postavili ste obnovu državnosti kao cilj, ušli ste u obnovu suverenizma, ali sa orijentacijom da se očuva antifašistički, multinacionalni, multiverski karakter Crne Gore i mislim da ste to u najvećoj meri uspevali. Okrenuli ste se Evropi, ušli u NATO…
— Latinka Perović
Odlazak u ppoziciju uredi
Tokom 2022. godine, DSP je bio u opozicija u 20 od 25 opština Crne Gore. Bijelo Polje, Bar, Plav, Gusinje i Petnica bil esu opštine u kojima je stranka ostala na vlasti.[29]
Kao predsjednik Skupštine Crne Gore, Andrija Mandić je u svoj kabinet pored zastave Crne Gore postavio i zastavu Knjaževine odnosno Kraljevine Crne Gore. Demokratska partija socijalista, Socijaldemokrate, Hrvatska građanska inicijativa i Demokratska unija Albanaca su tvrdili da je postavio „zastavu Srbije” i podnijeli su krivičnu prijavu protiv njega.[30]
Izborni rezultati uredi
Parlamentarni izbori uredi
| Izbori | Vođa stranke | Rezultat | Koalicija | Mesto | Stanje | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Glasovi | % | Mandati | +/– | |||||
| 1990. | Momir Bulatović | 171.316 | 56,18% |
83 / 125
|
/ | / | 1. | Vlast |
| 1992. | 126.083 | 42,66% |
46 / 85
|
 37
|
/ | 1. | Vlast | |
| 1996. | 150.237 | 49,92% |
45 / 71
|
1
|
/ | 1. | Vlast | |
| 1998. | Milica Pejanović | 170.080 | 48,87% |
32 / 78
|
13
|
ECG | 1. | Vlast |
| 2001. | Milo Đukanović | 153,946 | 42,04% |
30 / 77
|
2
|
ECG | 1. | Vlast |
| 2002. | 167.166 | 48,00% |
31 / 75
|
 1
|
ECG | 1. | Vlast | |
| 2006. | 164.737 | 48,62% |
32 / 81
|
1
|
ECG | 1. | Vlast | |
| 2009. | 168.290 | 51,94% |
35 / 81
|
3
|
ECG | 1. | Vlast | |
| 2012. | 165.380 | 45,60% |
32 / 81
|
3
|
ECG | 1. | Vlast | |
| 2016. | 158.490 | 41,41% |
35 / 81
|
3
|
/ | 1. | Vlast | |
| 2020. | 143.548 | 35,06% |
29 / 81
|
6
|
/ | 1. | Opozicija (2020—2022) | |
| Podrška vlasti (2022) | ||||||||
| Opozicija (2022—2023) | ||||||||
| 2023. | Danijel Živković | 70.292 | 23,26% |
17 / 81
|
12
|
Zajedno | 1. | Opozicija |
Predsednički izbori uredi
| Godina | Kandidat | 1. krug — glasovi | Procenat od važećih | 2. krug — glasovi | Procenat od važećih | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1990. | Momir Bulatović | 1. | 170.092 | 42,22% | 1. | 203.616 | 76,1% |
| 1992. | Momir Bulatović | 1. | 123.183 | 42,8% | 1. | 158.722 | 63,4% |
| 1997. | Milo Đukanović | 2. | 145.348 | 46,71% | 1. | 174.745 | 50,79 |
| 2003. | Filip Vujanović | 1. | 139.574 | 64,2% | N/D | / | / |
| 2008. | Filip Vujanović | 1. | 171.118 | 51,89% | N/D | / | / |
| 2013. | Filip Vujanović | 1. | 161.940 | 51,21% | N/D | / | / |
| 2018. | Milo Đukanović | 1. | 180.274 | 53,90% | N/D | / | / |
| 2023. | Milo Đukanović | 1. | 119.693 | 35.37% | 2. | 154.769 | 41.12% |
Dosadašnji predsednici uredi
| Br. | Ime i prezime | Početak mandata | Završetak mandata | Trajanje mandata | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Momir Bulatović | |
22. jun 1991. | 19. oktobar 1997. | 6 godina, 119 dana |
| 2 | Milica Pejanović | |
19. oktobar 1997. | 31. oktobar 1998. | 1 godina, 12 dana |
| 3 | Milo Đukanović | .jpg) |
31. oktobar 1998. | 5. april 2023. | 24 godine, 156 dana |
| - | Danijel Živković (v.d) |
|
5. april 2023. | Trenutno | 1 godina, 19 dana |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Predsjednik Demokratske partije socijalista Crne Gore: Milo Đukanović
- ^ Raković 2019, str. 135.
- ^ Politika (2011): Vujanović: Napadaju me crnogorski nacionalisti
- ^ Slobodna Evropa (2011): Ima li crnogorskog nacionalizma u Crnoj Gori
- ^ Večernje novosti (2019): Novi program DPS: Milova partijska crkva
- ^ Večernje novosti (2019): Predlog novog Statuta DPS-a: Radićemo na obnovi Crnogorske pravoslavne crkve
- ^ Jović 1995.
- ^ Bulatović 2004.
- ^ Morrison 2009.
- ^ Vijesti (2018): Vlast u CG i Mirovna konferencija u Hagu
- ^ Vijesti (2019): Momir "Haški" i medijska haranga
- ^ Vijesti (2019): Predsjednički izbori u Crnoj Gori 1992/93. godine: Prve pukotine u vlasti i biranje manjeg zla
- ^ NIN (1997): Crnogorski rulet: Razlaz Mila i Momira
- ^ Naša borba (1997): Kraj prve faze raskola Demokratske partije socijalista Crne Gore
- ^ Naša borba (1997): Predsednički izbori u Crnoj Gori
- ^ Vijesti (2019): Dani optimizma i propuštenih šansi
- ^ Glas javnosti (1999): Drecun: Platforma za novu državu uglavnom spremna
- ^ Osnovi novih odnosa Crne Gore i Srbije (1999)
- ^ B92 (1999): Platforma stigla u crnogorski parlament
- ^ „AIM (2000): Dogovora ni na vidiku”. Arhivirano iz originala 28. 07. 2019. g. Pristupljeno 06. 09. 2019.
- ^ B92 (2000): GO Narodne stranke u nedelju odlučuje o predlozima DPS
- ^ B92 (2001): Šoć: Ministri iz NS podneli pismene ostavke
- ^ „AIM (2001): Povratak narodnjaka u prazninu”. Arhivirano iz originala 28. 07. 2019. g. Pristupljeno 06. 09. 2019.
- ^ B92 (2002): Skupština Crne Gore usvojila polazne osnove
- ^ B92 (2003): Nezvanični rezultati: Vujanović predsednik Crne Gore
- ^ „Govor predsjednika DPS-a Mila Đukanovića na VIII Kongresu partije”. Demokratska partija socijalista. 30. novembar 2019.
- ^ „Đukanović najavio provjeru vlasništva crkvenih objekata i obnovu CPC”. Mondo. 30. novembar 2019.
- ^ a b „Đukanović: Zamro je živi kontakt sa biračima, bilo je nedovoljno sluha za pritužbe na korupciju”. Vijesti. 23. 1. 2021.
- ^ P.O. „DPS je opozicija u 20 od 25 crnogorskih opština”. Politika Online. Pristupljeno 2024-02-15.
- ^ „Četiri opozicione stranke podnele krivičnu prijavu protiv Andrije Mandića”. Politika Online. Pristupljeno 2024-02-15.
Literatura uredi
- Bulatović, Momir (2004). Pravila ćutanja: Istiniti politički triler sa poznatim završetkom (1. izd.). Beograd: Narodna knjiga.
- Jović, Borisav (1995). Poslednji dani SFRJ: Izvodi iz dnevnika (1 izd.). Beograd: Politika.
- Markuš, Jovan B., ur. (2007). Bijela knjiga: Referendum u Crnoj Gori 2006: Zbornik dokumenata. Podgorica: Narodna misao.
- Morrison, Kenneth (2009). Montenegro: A Modern History. London-New York: I.B.Tauris.
- Radišić, Dragan (2002). Hronologija događaja na prostoru prethodne Jugoslavije 1990-1995. Banja Luka: Glas srpski.
- Raković, Aleksandar (2019). Crnogorski separatizam (PDF). Beograd: Catena mundi. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 08. 2020. g. Pristupljeno 15. 10. 2019.
