Википедија

Dijalektički materijalizam

Dijalektički materijalizam je filozofija nauke i prirode, velikim delom razvijena u delu Karla Marksa i Fridriha Engelsa.[1][2] Uprkos nominalnom materijalizmu, umesto pokušaja da se svet objasni u terminima osnovne supstancije zajedničke različitim stvarima, dijalektički materijalizam pokušava da objasni prirodu i ponašanje stvari u skladu sa načinom na koji su one organizovane i kako se razvijaju; filozof otuda zauzima istorijski pristup proučavanju stvari ili materije. Materija je jednostavno apstraktni pojam koji obuhvata raznovrsne oblike postojanja koja postoje objektivno, nezavisno od nas.

Glavni pravac dijalektičkog materijalizma leži u konceptu evolucije prirodnog sveta i pojavi novih kvaliteta bića u okviru novih faza evolucije. Kao što Z. A. Džordan primećuje, „Engels se stalno služio metafizičkim uvidom, da viši nivoi postojanja proizlaze iz nižih i imaju svoje korene u nižim oblicima postojanja, da viši nivo predstavlja novi poredak sa svojim neuništivim zakonima i da je ovaj proces evolucioni napredak, regulisan zakonima razvoja koji odražavaju osnovne karakteristike „materije u pokretu kao celine“.[3] Ljudska društva treba da se shvate kao komponente hijerarhije sistema koji procesuiraju energiju i razvijaju se u skladu sa zakonima prirode.

Sovjetska filozofska enciklopedija iz 1960. govori o evoluciji kompleksnosti u prirodi na sledeći način:. „Ovaj čitav niz oblika (mehanički, fizički, hemijski, biološki i socijalni) je distribuiran prema složenosti od nižeg do višeg. Ova serijacija izražava njihovu međusobnu vezu u pogledu strukture i u domenu istorije. Opšti zakoni kretanja materije u okviru nižih oblika, zadržavaju svoju valjanost i za sve više oblike, ali su podložni višim zakonima i nemaju istaknutu ulogu. Oni menjaju svoje aktivnost zbog promenjenih okolnosti. Zakoni mogu biti opšti ili specifični, u zavisnosti od njihovog opsega primenljivosti“.[4] Svaki nivo materije postoji kao tip organizacije, u kojoj su elementi koji čine celinu, ili sistem, obeleženi određenim tipom interkonekcije.

Pojam uredi

Termin dijalektički materijalizam je skovao u 1887, Jozef Dicgen, socijalista koji se dopisivao sa Karl Marksom za vreme i posle neuspele nemačke revolucije 1848. Kao filozof, Dicgen je izgradio teoriju dijalektičkog materijalizma nezavisno od Marksa i Engelsa [5] Usputno spominjanje pojma se takođe može naći u biografiji Fridriha Engelsa autora Karla Kauckog, napisanoj iste godine[6]. Marks je govorio o „materijalističkom shvatanju istorije“, kasnije označenom kao „istorijskom materijalizmu“ od strane Engelsa. Engels je dalje izložio koncept „materijalističke dijalektike“ – a ne „dijalektičkog materijalizma“ — u njegovom delu dijalektika prirode iz 1883. Georgij Plehanov, otac ruskog marksizma, tek kasnije je uveo termin dijalektički materijalizam u okvire marksističke literature [7] Josif Staljin dalje razradio i definisano dijalektički i istorijski materijalizam kao pogled na svet iz perspektive marksizma-lenjinizma i kao metod za proučavanje društva i njegove istorije. [8]

Tačan termin nije bio korišćen od strane Marksa ni u jednom od njegovih radova, a kontroverze postoje u pogledu odnosa između dijalektke, ontologije i prirode. Džozef Nidam, uticajni istoričar nauke koji je bio pristalica dijalektičkog materijalizma, sugerisao je da bi prikladniji termin mogao biti „dijalektički organicizam“ [9]

Istorijska pozadina materijalizma uredi

Dijalektički materijalizam aspekt je šireg predmeta materijalizma. Marksova doktorska teza bavila se Epikurovim i Demokritovim atomizmom, koji se smatra temeljom materijalističke filozofije.

Materijalizam utvrđuje primat materijalnog sveta: ukratko, materija prethodi misli. Materijalizam je realistična filozofija nauke,[10] koji smatra da je svet materijalan, da se svi fenomeni u svemiru sastoje od „materije u pokretu“, u čemu su sve stvari međusobno zavisne i povezane i razvijaju se u skladu sa prirodnim zakonima, da svet postoji izvan nas i nezavisno od naše percepcije, ta misao odraz je materijalnog sveta u mozgu, i u principu sztvaran svet je dostupan ljudskoj spoznaji.

Marks je predstavio svoju materijalističku filozofiju kao alternativu Hegelovom idealizmu. Međutim, Marks je takođe kritikovao klasični materijalizam kao drugi oblik idealističke filozofije – koja je idealistična zbog transistorijskog razumevanja materijalnih konteksta. Prema poznatim tezama o Fojerbahu (1845), filozofija je morala da zaustavi „tumačenja“ sveta na temelju beskrajnih metafizičkih rasprava, kako bi počela da „menja“ svet, na način na koji je to urađeno od strane rastućih i razvijajućih radničkih pokreta, zapaženih od strane Engelsa u Engleskoj (čartizam) i Marksa u Francuskoj i Nemačkoj. Marksistički materijalisti pokazali su tendenciju ka dodeljivanju primata klasnoj borbi. Krajnji smisao Marksove materijalističke filozofije je da filozofija mora sama da zauzme stav u okviru klasne borbe na osnovu objektivne analize fizičkih i društvenih odnosa. U suprotnom, ona će biti svedena na spiritualistički idealizam, kao što je slučaj sa filozofijom Kanta ili Hegela.

Marksova dijalektika uredi

Koncept dijalektičkog materijalizma proizlazi iz izjave Marksa u predgovoru njegovog najznačajnijeg dela "Kapital". Tu Marks kaže da namerava da koristi hegelijanske dijalektiku ali u prerađenom obliku. On brani Hegela protiv onih koji su ga videli kao „mrtvo pseto“ i onda kaže: „Ja sam otvoreno i javno priznavao sebe kao učenika tog moćnog mislioca." [11] Marks priznaje Hegelu da je „bio prvi koji je predstavaio način na koji funkcioniše dijalektika na sveobuhvatan i savestan način ". Međutim potom kritikuje Hegela za okretanje dijalektike naopako: „.. Sa njim (dijalektika) stoji na glavi. Neophodno je ponovo je okrenuti je na pravu stranu, ukoliko se želi otkriti racionalno jezgro unutar mistične školjke“.[12] Marksova kritika Hegela ističe da je Hegelova dijalektika skrenula sa puta baveći se idejama, ljudskim umom. Hegelova dijalektika, Marks navodi, neprimereno se bavi „procesima ljudskog mozga“, ona se fokusira na ideje. Hegelova misao se, u stvari, ponekad naziva „dijalektički idealizam“, varljivim terminom koji bi bio više deskriptivan ukoliko bi bio promenjen u „dijalektički ideizam“ (napisano bez l). Marks je verovao da dijalektika ne bi trebalo da se bavi mentalnim svetom ideja već „materijalnim svetom“, svetom proizvodnje i drugih ekonomskih aktivnosti.[12]

Za Marksa, ljudska istorija se ne može uklopiti u bilo koje a priori šeme. On izričito odbacuje ideju Hegelovih sledbenika prema kojima se istorija može razumeti kao „metafizički subjekt čiji su nosioci pravi ljudski pojedinci“.[13] Tumačiti istoriju kao da su prethodne društvene formacije nekako same težile sadašnjem stanju stvari, znači „pogrešno razumeti istorijski pokret putem kojeg sukcesivne generacije transformišu rezultate nasleđene od generacija koje su im prethodile.

Marksovo odbacivanje ove vrste teleologije bio je jedan od razloga za njegov entuzijastički (mada ne u potpunosti nekritički) prijem Darvinove teorije prirodne selekcije.[14].

Za Marksa, dijalektika nije formula za generisanje unapred određenih rezultata, ali je metod za empirijska istraživanja društvenih procesa u pogledu međusobnih odnosa, razvoja i transformacije. U uvodu za „Pingvin“ izdanje Marksovog Kapitala, Ernest Mendel piše, „Kada se dijalektički metod primenjuje na proučavanje ekonomskih problema, ekonomski fenomeni ne posmatraju se odvojeno jedni od drugih, kao parčići, već u svojoj unutrašnjoj međupovezanosti kao integrisani totalitet, strukturiran oko, i od strane osnovnog dominantnog načina proizvodnje“.[15]

Marksovi spisi se gotovo isključivo bave razumevanjem ljudske istorije u okvirima sistemskih procesa, zasnovanih na bazi načina proizvodnje (Uopšteno govoreći, načinima na koji društva organizuju i angažuju svoje tehnološke moći u interakciji sa svojim materijalnim okruženjem). Ovo se zove istorijski materijalizam. Uže govoreći, u okviru ove opšte teorije istorije, većina Marksovog pisanja je posvećena analizi specifične strukture i razvoja kapitalističke privrede.

Sa svoje strane, Engels primenjuje „dijalektički“ pristup u proučavanju prirodnog sveta generalno, tvrdeći da savremena nauka sve više prepoznaje neophodnost posmatranja prirodnih procesa u pogledu njihove međusobne povezanosti, razvoja i transformacije. Neki naučnici sumnjali su da je Engelsova „Dijalektika prirode“ legitiman nastavak Marksovog pristupa društvenim procesima. [16][17][18][19] Drugi autori su pak tvrdili da uprkos insistiranju Marksa na činjenici da su ljudi prirodna bića koja se nalaze u evoluirajućem, međusobnom odnosu sa ostatkom prirode, Marks u vlastitim spisima nije poklonio adekvatnu pažnju načinima na koje je ljudska agencija ograničena prirodnim faktorima poput biologije, geografije, ekologije i sl [20] [21]

Vit tvrdi da se Marksov dijalektički materijalizam odnosi na veoma mali segment njegove misli, naime, na njegov opis ljudske istorije. Bober (1927) i Vit (2012) opisuju Marksovu osnovnu dijalektiku (jednu od nekoliko) kao istorijski napredak od primitivnog komunizma kroz tri faze „porobljavanja“ (ropstvo, feudalizam, i kapitalizam) do konačnog komunizma - odvajanje od i vraćanje u komunizam. Filozof-teolog Pol Tilik identifikuje ovu temu separacije-i-povratka kao osnovnu karakteristiku Hegelove dijalektike: „Očito — što je i bila Hegelova namera — njegova dijalektika, religijski simbol otuđenosti [odvajanja] i pomirenja [povratka] je konceptualizovana i svedena na empirijske opise“[21] Marks kopira hegelijanski format (ali ne i supstancu) u priloženoj istorijskoj dijalektici (i u nekoliko drugih):

  1. Teza: komunalno vlasništvo + siromaštvo (primitivni komunizam, ili „Gens“)
  2. Antiteza: privatno vlasništvo + bogatstvo (ropstvo, feudalizam, kapitalizam i)
  3. Sinteza: komunalno vlasništvo + bogatstvo (konačni komunizam, koji leži u budućnosti)

Prema Vitu, ovakva dijalektika sadrži dve istaknute osobine Hegelove dijalektike. Prvo, ona koristi format dva koncepta-po-fazi u kojoj sinteza pozajmljuje jedan koncept iz teze i jedan iz antiteze. Drugo, ona otelotvoruje i koncept odvajanja-i-povratka koji je identifikovao Tilik.

Engelsovi zakoni dijalektike uredi

Engels je postulirao tri zakona dijalektike iz njegovog čitanja Hegelove „Nauke logike“ [22] Engels je razjasnio ove zakone u svom radu „Dijalektika prirode":

  1. Zakon jedinstva i sukoba suprotnosti
  2. Zakon transformisanja kvantitativnih promena u kvalitativne
  3. Zakon negacije negacije

Prvi zakon su podjednako i Hegel a kasnije i Lenjin videli kao centralnu karakteristiku u dijalektičkom shvatanju stvari [23] [24] a potiče od drevnog Jonskog filozofa Heraklita. [25]

Drugi zakon je Hegel preuzeo od Aristotela, i on se izjednačava sa onim što naučnici nazivaju faznim prelazima. Može se pratiti do drevnih Jonskih filozofa, od kojih Aristotel, Hegel, i Engels nasleđuju koncept. Za sve ove autore, jedna od glavnih ilustracija je fazna tranzicija vode. Postojali su i napori da se ovakav mehanizam primeni i u proučavanju socijalnih fenomena- npr, kako povećavanje broja stanovnika (kvantitativna promena) dovodi do promena u društvenoj strukturi (kvalitativna promena). Zakon prelaza kvantitativnih promena u kvalitativne promene može se takođe primeniti i na proces društvene promene i klasnog sukoba. [26]

Treći zakon, „negacija negacije“, potiče od Hegela. Ali to nije zaista zakon. „Negacija negacije“ je jednostavno sinonim za „sintezu“. koji je Hegel skovao kako bi izbegao govoriti: „sinteza“, te da bi na taj način prikrio svoju dijalektiku. Sva tri dijalektička filozofa-Hegel, Mark, i Tilik-koriste ovaj izraz. [27] Antiteza je prva negacija: ona negira tezu. Sinteza negira prvu negaciju, pa je „negacija negacije."

Iako je Hegel je skovao termin „negaciju negacije“, ona je stekla slavu preko Marksa koji ga je upotrebljavao u „Kapitalu“. Tu je Marks napisao sledeće... „[Posmrtno] zvono kapitalističkog privatnog vlasništva se oglasilo. Eksproprijatori (kapitalisti) su eksproprijatisani. Kapitalistički način prisvajanja, rezultat kapitalističkog načina proizvodnje, proizvodi kapitalistički privatnu imovinu. Ovo je prva negacija [antiteza] individualne privatne svojine. [„Prvi negacija“, ili antiteza, negira tezu, koja u ovom slučaju feudalizam, ekonomski sistem koji prethodi kapitalizmu.] ... Ali kapitalistička proizvodnja rađa, neumoljivošću prirodnog zakona, sopstvenu negaciju. Ona [finalni komunizam, sinteza] je negacija [prve] negacije“.[28]

Lenjinovi doprinosi uredi

Nakon čitanja Hegelove „Nauke logike“ 1914, Lenjin je načinio nekoliko kratkih napomena kojima je ocrtao tri „elemenata“ logike [29] :

  1. Određivanje koncepta na bazi njega samog [sama stvar se mora posmatrati u kontekstu svojih odnosa i razvoja];
  2. Kontradiktorna priroda same stvari jesu kontradiktorne snage i tendencije u okviru svakog fenomena;
  3. Unija analize i sinteze.

„To su evidentno sve elementi dijalektike“ Lenjin, Rezime dijalektike. [30]

Lenjin razvija ove koncepte u daljim beleškama, i čine se da tvrdi da „tranzicija kvantiteta u kvalitet i obrnuto“ jeste primer jedinstva i opozicije suprotnosti, uslovno izražen kao „ne samo jedinstvo suprotnosti, već kao tranzticija svakog kvaliteta, funkcije, osobine, imovine u svaki drugi [u svoju suprotnost]“.

Takođe, u svom eseju „po pitanju dijalektike“, Lenjin je izjavio je da je „razvoj“ borba „suprotnosti“. On je naveo da je „jedinstvo (slučajnost, identitet, jednaka akcija) suprotnosti uslovna, privremena, prolazna, relativna faza. Borba međusobno isključivih suprotnosti je apsolutna, kao što su i razvoj i kretanje apsolutni“. [31]

U „Materijalizmu i empirokriticizmu“ (1908), Lenjin je objasnio dijalektički materijalizam kao tri ose:

  1. Materijalistička inverzija Hegelove dijalektike,
  2. Istoričnost etičkih principa klasne borbe, i
  3. Konvergencija „zakona evolucije“ u fizici (Helmholc), biologiji (Darvin), a u političkoj ekonomiji (Marks).

Dakle, Lenjin je filozofski pozicioniran između istoricističkog marksizma (Labriola) i determinističkog marksizma-političkog položaja bliskog „socijalnom darvinizmu“ (Kaucki). Štaviše, otkrića kasnijeg datuma u fizici (iks-zraci, elektroni), začetak kvantne mehanike, filozofski osporava dosadašnje koncepcije materije i materijalizma, tako da se činilo da Materija polako iščezava. Lenjin se naravno sa takvim pogledima nije složio:

„Materija nestaje - znači da granice do kojih smo do sada poznavali materiju nestaju, i da naše znanje prodire dublje; svojstva materije koja su se nekada činila apsolutnima, nepromennjivima i primarnima sada nestaju; sada se otkriva da su relativna i karakteristična samo za određena stanja materije. Jedinstveno „svojstvo“ materije, uz čije prepoznavanje je filozofski materijalizam vezan, jeste njena osobina da postoji u objektivnoj realnosti, dakle egzistira van našeg uma“.

Lenjin je razvijao rad Fridriha Engelsa, koji je rekao da „sa svakim epohalnim otkrićem, čak i u sferi prirodnih nauka, materijalizam mora da promeni svoju formu“. [32] Jedan od Lenjinovih izazova bio je distanciranje materijalizma, kao održivog filozofskog stanovišta, od „vulgarnog materijalizma“ izraženog u izjavi „mozak luči misao na isti način kao što i jetra luči žuč“ (pripisuje se lekaru iz 18. veka Pjer Žan Žorž Kabanisu, 1757-1808); zatim od „metafizičkog materijalizma“ ( materija je sastavljena od nepromenljivih čestica); i 19. vekovnog „mehaničkog materijalizma“ (materija se poput naszumičnih molekula nalazi u stanju interakcije vođenom zakonima mehanike). Filozofsko rešenje koje je Lenjin (i Engels) predložio je „dijalektički materijalizam“, pri čemu se materija definiše kao „objektivna realnost“, što je teoretski u skladu sa (novim) pomacima do kojih je došlo u nauci.

Lukačeve dopune uredi

Đerđ Lukač, ministar kulture u kratkom periodu vladavine Kunove vlade Mađarske Sovjetske Republike (1919), objavio je „Istorija i klasna svest“ (1923), koja definiše dijalektički materijalizam kao znanja o društvu u celini, znanje koje su, sama po sebi, klasna svest proletarijata.

Prvo poglavlje „Šta je ortodoksni marksizam?“, definiše ortodoksiju kao vernost i odanost „marksističkoj metodi“, a ne vernosti „dogmi“:

„Ortodoksni marksizam, dakle, ne podrazumeva nekritičko prihvatanje rezultata Marksovih istraga. To nije „verovanje“ ovoj ili onoj tezi, niti egzegeza „svete“ knjige. Naprotiv, ortodoksija se odnosi isključivo na metod. To je naučno uverenje da je dijalektički materijalizam put ka istini i da se njegove metode mogu, proširiti i produbiti samo na liniji postavljenoj od strane njegovih osnivača“.

Lukačeva filozofska kritika marksističkog revizionizma predlaže intelektualni povratak marksističkoj metodi. Kao i Luj Altiser, koji je kasnije definisao marksizam i psihoanalizu kao „konfliktne nauke“; [33] smatrao je da su političke frakcije i revizionizmi svojstveni marksističkoj teoriji i političkoj praksi, jer je dijalektički materijalizam filozofski proizvod klasne borbe:

„Iz tog razloga, zadatak ortodoksnog marksizma, njegova pobeda nad revizionizmom i utopizmom nikada ne može značiti poraz, jednom za svagda, svih lažnih tendencija. To je neprekidna borba protiv podmuklih uticaja buržoaske ideologije na misao proletarijata. Marksistička ortodoksija nije čuvar tradicije, to je večno budan prorok koji proglašava odnos između zadataka neposredne sadašnjosti i totaliteta istorijskog procesa“.

Štaviše, „premisa dijalektičkog materijalizma je, podsećamo: ‘Nije ljudska svest ono što utvrđuje njihovo postojanje, već naprotiv, njihova socijalna egzistencija određuje njihovu svest’. ... Tek kada je jezgro postojanja otkriveno kao društveni proces egzistencija se može videti kao proizvod, mada nesvesni proizvod, ljudske aktivnosti“.

Filozofski je usklađen sa Marksovom kritikom individualističke, buržoaske filozofije subjekta, koja je zasnovana na dobrovoljnom i svesnom subjektu. Protiv pomenute ideologije stoji primat društvenih odnosa. Postojanje - i na taj način svet - je proizvod ljudske delatnosti, ali to može da se vidi samo prihvatanjem primata društvenih procesa u oblikovanju individualnih svesti. Ovaj tip svesti je efekat ideološke mistifikacije.

Ipak, na 5. kongresu Komunističke internacionale (juli 1924), Grigorij Zinovjev formalno je osudio G. Lukača za inovernu definiciju ortodoksnog marksizma jer isključivo proizilazi iz vernosti „marksističkoj metodi“, a ne i dogmama komunističke partije.

Dijalektički materijalizam kao heuristika u biologiji i drugim naukama uredi

Znameniti istoričar nauke Loren Grejem je pružio detaljni uvid u značaj uloge koju je dijalektički materijalizam imao u Sovjetskom Savezu, u raznolikim disciplinama poput biologije, psihologije, hemije, kibernetike, kvantne mehanike i kosmologije. On je zaključio da je, uprkos Lisenkovom periodu u genetici i ograničenju slobodnog istraživanja nametnutom od strane političke vlasti, dijalektički materijalizam imao pozitivan uticaj na rad mnogih sovjetskih naučnika [34].

Neki evolucioni biolozi, kao što su Ričard Levontin i pokojni S. Dž. Guld, pokušali su da upotrebe dijalektički materijalizam u svom pristupu. Za njih dijalektika igra heurističku ulogu u njihovom radu. Iz Levontinove perspektive, mi smo dobili ovu ideju:

„Dijalektički materijalizam nije, i nikada nije bio, programski metod za rešavanje određenih fizičkih problema. Umesto toga, dijalektička analiza daje pregled i skup znakova upozorenja protiv određenih oblika dogmatizma i ograničenosnja misli. Govori nam , „Zapamtite da istorija može ostaviti važan trag. Zapamtite da su postojanje i postajanje dva dualna aspekta prirode. Zapamtite da se uslovi menjaju i da uslovi neophodni za pokretanje nekog procesa mogu biti uništeni od strane samog procesa. Ne zaboravite da obratite pažnju na realne objekte u vremenu i prostoru, a ne da ih izgubite u potpuno idealizovanim apstrakcija. Zapamtite da se kvalitativni efekti konteksta i interakcije mogu izgubiti kada su fenomeni izolovani“. I iznad svega, „Ne zaboravite da su sva ostala upozorenja samo podsetnici i znaci upozorenja čija primena je moguća u različitim okolnostima stvarnog sveta“ [35]

Stiven Džej Guld deli slične poglede u vezi sa heurističkom ulogom dijalektičkog materijalizma. On je napisao „Zapadni naučnici bi trebalo ozbiljnije da uzmu u obzir dijalektičko mišljenje, a ne da ga odbacuju samo zato što su neki narodi drugog sveta izgradili njegovu kartonsku verziju kao svoju zvaničnu političku doktrinu“. [36]

Pored toga, kada se predstavi kao smernica za filozofiju promene, a ne kao dogmatsko tumačenje istine, tri klasična zakona dijalektike oličavaju holističku perspektivu, putem koje se promena vidi kao interakcija između komponenti celine sistema, a same komponente ne kao apriori entiteti, već istovremeno i kao proizvodi i inputi sistema. Dakle, zakon o „prožimajućim suprotnostima“ označava neraskidivu međuzavisnost komponenti: „transformacija kvantiteta u kvalitet“ podržava sistematski pogled na promene koji prevodi inkrementalne inpute u promene stanja, a „negacija negacije“ opisuje pravac istorije jer se složeni sistemi ne mogu tačno vratiti na prethodne stanja.[traži se izvor]

Ova heuristika je takođe primenjena i u teoriji isprekidanog ekvilibrijuma koju su predložili Najls Eldredž i Guld. Oni beleže „Istorija se, kao što je Hegel tvrdio, pomera naviše u spirali negacija," a „isprekidan ekvilibrijum je model za diskontinuiran tempo promena u procesu specijacije i raspoređivanju vrsta u geološkom vremenu“. [37] Oni su primetili da „zakon o transformaciji kvantiteta u kvalitet“, „podrazumeva da novi kvalitet nastaje u u skokovima, jer spora akumulacija kvantitativnih promena dugotrajno nailazi na otpor stabilnog sistema, te u određenbom momentu naglo dolazi do prelaska iz jednog stanja u drugo, „fenomen koji je opisan u nekim disciplinama kao promena paradigme“.

Levontin, Guld i Eldredž su tako više zainteresovani za dijalektički materijalizam kao heuristiku, nego kao dogmatski oblik „istine“ ili izjave političkih režima.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Z. A. Jordan, The Evolution of Dialectical Materialism (London: Macmillan, 1967)
  2. ^ Paul Thomas, Marxism and Scientific Socialism: From Engels to Althusser (London: Routledge, 2008)
  3. ^ ,Z. A. Jordan, The Evolution of Dialectical Materialism (London: Macmillan, 1967)
  4. ^ T. J. Blakeley (ed.), Themes in Soviet Marxist Philosophy (Dordrecht: Reidel, 1975). str. 29.
  5. ^ Pascal Charbonnat, Histoire des philosophies matérialistes, Syllepse, (2007). str. 477.
  6. ^ http://www.marxists.org/archive/kautsky/1887/xx/engels.htm. Marxists.org. 2003-11-23. Pristupljeno 2012-08-09.
  7. ^ For instance, Plekhanov, The development of the monist view of history (1895)
  8. ^ „Dialectical and Historical Materialism[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 28. 11. 2020. g. Pristupljeno 30. 12. 2013.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  9. ^ Joseph Needham, Moulds of Understanding (London: George Allen & Unwin, 1976). str. 278.
  10. ^ Bhaskar 1979
  11. ^ Karl Marx, Capital: A Critique of Political Economy, ed. Frederick Engels (New York: Modern Library, no date, first published 1906). str. 25.
  12. ^ a b Marx, str. 25
  13. ^ K. Marx and F. Engels, The Holy Family (Moscow: Foreign Languages Publishing House, 1956). str. 107.
  14. ^ Angus Taylor, “The Significance of Darwinian Theory for Marx and Engels”, Philosophy of the Social Sciences 19 (1989). str. 409.–423.
  15. ^ Ernest Mandel, Introduction to Karl Marx, Capital, Vol. 1 (Harmondsworth, U.K.: Penguin, 1976). str. 18.
  16. ^ Jordan 1967
  17. ^ Alfred Schmidt, The Concept of Nature in Marx (London: NLB, 1971).
  18. ^ Paul Thomas, “Marx and Science”, Political Studies 24 (1976). str. 1.–23
  19. ^ Terrell Carver, Engels: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2003).
  20. ^ Sebastiano Timpanaro, On Materialism (London: NLB, 1975).
  21. ^ a b Ted Benton, ed., The Greening of Marxism (New York: Guilford Press, 1996)
  22. ^ Robert Tucker, Philosophy and Myth in Karl Marx (Cambridge: Cambridge University Press, 1961). str. 23.
  23. ^ Bober, str. 386.
  24. ^ Wheat, str. 263.
  25. ^ Wheat, str. 261.
  26. ^ Engels, F. (7th ed., 1973). Dialectics of nature (Translator, Clements Dutt). New York: International Publishers. (Original work published 1940)
  27. ^ It is in this dialectic as it is here understood, that is, in the grasping of oppositions in their unity, or of the positive in the negative, that speculative thought consists. It is the most important aspect of dialectic." Hegel, Science of Logic, § 69, (p 56 in the Miller edition)
  28. ^ "The splitting of a single whole and the cognition of its contradictory parts is the essence (one of the "essentials", one of the principal, if not the principal, characteristics or features) of dialectics. That is precisely how Hegel, too, puts the matter." Lenin's Collected Works VOLUME 38. str. 359: On the question of dialectics.
  29. ^ Carneiro, R.L. (2000). The transition from quantity to quality: A neglected causal mechanism in accounting for social evolution. Proceedings of The National Academy of Sciences. Vol 97, No.23. str. 12926—12931. http://www.pnas.org/content/97/23/12926.full
  30. ^ Hegel, Phenomenology, trans. A. V. Miller, para. 107; Hegel, The Science of Logic, trans. Miller (Atlantic Highlands, NJ: Humanities Press International, 1989). str. 115, 116, 137, 178, 500, 603; Marx, Capital, chap. 32, para. 3; Tillich, Systematic Theology, v. 3 (Chicago: University of Chicago Press, 1963). str. 403, 406; Tillich, The Courage to Be (New Haven and London: Yale University Press, 1952). str. 179.
  31. ^ Marx, Capital, ch. 32, 837.
  32. ^ Biel, R. and Mu-Jeong Kho (2009) "The Issue of Energy within a Dialectical Approach to the Regulationist Problematique," Recherches & Régulation Working Papers, RR Série ID 2009-1, Association Recherche & Régulation: 1-21. The discovery that heat was actually the movement of atoms or molecules was the very latest science of the period in which Engels was writing. (Today we would describe heat in terms of "energy," a concept that was just beginning to be grasped.
  33. ^ Lenin's Summary of Hegel's Dialectics
  34. ^ Lenin's Collected Works. 38. str. 221—222. 
  35. ^ On the Question of Dialectics
  36. ^ Ludwig Feuerbach and the End of Classical German Philosophy - Part 2: Materialism
  37. ^ Graham 1987

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дијалектички_материјализам&oldid=27614254”