Википедија

Drakensberg

Drakensberg (na afrikansu: Drakensberge, holandski: Drakensbergen, zulu: uKhahlamba) je najviši planinski masiv na jugu Afrike. Najveći deo masiva leži u Južnoafričkoj Republici, ali najviši vrh Thabana Ntlenyana od 3.475 m. [1] nalazi se u državi Lesoto.

Drakensberg
Pogled na vrhove planine
Geografske karakteristike
Najviša tačkaThabana Ntlenyana
Ndm. visina3.475 [1] m
Koordinate29° 28′ 07″ J; 29° 16′ 09″ I / 29.468611° J; 29.269167° I / -29.468611; 29.269167
29° 28′ 07″ J; 29° 16′ 09″ I / 29.468611° J; 29.269167° I / -29.468611; 29.269167
Dimenzije
Dužina1 125 [1] km
Geografija
Drakensberg na karti Južnoafričke Republike
Drakensberg
Drakensberg
Države Južnoafrička republika
 Lesoto
Mapa Južne Afrike pokazuje centralni plato oivičen velikim tektonskim uzdignućem. Crvenom bojom su obeležene Zmajeve planine

Drakensberg masiv se proteže na preko 1000 km od provincije Istočni Kejp na jugu, zatim sukcesivno formira, u pravcu od juga do severa, granicu između Lesota i Istočnog Kejpa, i granice između Lesota i provincije Kvazulu-Natal. Nakon toga formira granicu između Kvazulu-Natala i Fri Stejta, a zatim granicu između Kvazulu-Natala i provincije Mpumalanga. Masiv kruvuda ka severu, kroz Mpumalangu, gde poprima svojstva kao što su kanjon reke Blajd, Tri Rondavels i Božji prozor. On nastavlja da se pruža ka severu do Hudspruita u jugoistočnom Limpopu, gde je poznat kao Klajnov Drakensberg među Afrikanerima. Od Hudspruita se pruža na zapad do Canena, takođe u provinciji Limpopo, gde je poznat kao Volkberške planine i planine Gvozdene krune. Sa 2.200 m (7.200 ft) iznad nivoa mora, Volkberg je najviši planinski lanac u Limpopu. On se pruža dalje na zapad, i u Mokopani je poznat kao Strajdpurtove planine.[2][3]

Etimologija uredi

Afrikansko ime Drakensberge potiče od imena koje su najraniji holandski doseljenici dali strmini, naime Drakensbergen, ili Zmajeve planine. Najviši deo Velike strmine poznat je na zulu jeziku kao uKhahlamba i kao Maloti u sotou („Barijera uperenih kopalja“).[4]

Geološko poreklo uredi

Pre oko 180 miliona godina, podizanje mantla ispod južne Gondvane uzrokovalo je formiranje izbočine na kontinentalnoj kori u području koje će kasnije postati jug Afrike.[5] Tokom 10–20 miliona godina su se formirale procepne doline na stranama centralne izbočine, koje su postale poplavljene, čime su formirani proto Atlantski i proto Indijski okean.[5][6] Stepeničasti strmi zidovi ovih pukotina formirali su obale koje su okruživale novoformirani južnoafrički potkontinent.[5] Sa širenjem Atlantskog, Indijskog i Južnog okeana, Južna Afrika je postala tektonski mirna. Zemljotresi su se retko dešavali, i nije bilo vulkanske ili orogene aktivnosti tokom oko 50 miliona godina.[7] Na to se nadovezao gotovo neprekidan period erozije do danas, što je rezultiralo gubljenjem slojeva debljine nekoliko kilometara sa površine platoa.[5] Debeli sloj morskih sedimenata je na taj način bio odložen na kontinentalni pojas (donje stubove prvobitnih zidova pukotine) koji okružuju potkontinent.[6]

Izgled uredi

 
Ovaj približni poprečni presek u pravcu jugozapad-severoistok kroz Južnu Afriku sa poluostrvom Kejp (sa Stonom planinom) na krajnjoj levoj strani i severoistočnim Kvazulu-Natalom na desnoj, je dijagramski i u samo grubim razmerama. On pokazuje kako je Drakensbergova strmina povezana sa glavnim geografskim karakteristikama koje dominiraju južnim i istočnim delovima zemlje, posebno Centralnom visoravni, čija se jugozapadna ivica (na dijagramu) naziva Rogebergova strmina (nije označena). Glavni geološki slojevi koji oblikuju ovu geografiju označeni su različitim bojama čiji su značaj i poreklo objašnjeni pod naslovima „Karu Supergrupa“ i „Supergrupa rta“. Sloj tvrdog bazalta (lave) otpornog na eroziju debljine 1600 m, koji predstavlja visinu i strminu Drakensbergove strmine na granici Kvazulu Natal-Lesoto, označen je plavom bojom. Neposredno ispod nje je Stormberška grupa prikazana zelenom bojom. Formacija Klarens sa svojim brojnim pećinama i San stenskim slikama, čini deo ove druge grupe.

Obronak gledan odozdo podseća na niz planina. Limpopo, Mpumalanga i Lesoto Drakensberg imaju čvrste gornje površine otporne na eroziju i stoga imaju veoma hrapav izgled, kombinujući blokove sa strmim stranama i vrhove (što je dovelo do zulu naziva „Barijera uperenih kopalja“). Ko je prvi dao ovim planinama njihovo afrikansko ili holandsko ime Drakensberg, i zašto, nije poznato.[4] Kvazulu-Natal – Slobodna država Drakensberg se sastoji od mekših stena i stoga imaju zaobljeniji, mekši izgled odozdo. Generalno, vrh strmine je skoro ravan i gladak, čak i u Lesotu. „Planine Lesoto“ su formirane dalje od strmine Drakensberg erozijskim jarugama koje se pretvaraju u duboke doline koje sadrže pritoke reke Oranje. Veliki broj ovakvih pritoka daje visoravni Lesoto veoma neravan planinski izgled, kako sa zemlje tako i iz vazduha.

Viši delovi Drakensberga imaju blago periglacijalno okruženje.[8][9][10][11] Moguće je da su nedavne klimatske promene umanjile intenzitet periglacijacije.[12]

Najt i Grab su mapirali distribuciju udara groma u Drakensburgu i otkrili da munje značajno kontroliše evoluciju planinskih predela, jer pomažu da se oblikuju vrhovi – najviši delovi – sa ovim efektom miniranja. Prethodno se pretpostavljalo da su ugaoni ostaci nastali promenama tipičnim za hladno, periglacijalno okruženje, kao što je pucanje usled mraza.[13]

Geografija uredi

Zmajeve planine se protežu od jugozapada ka severoistoku u dužini od 1.125 km. paralelno sa jugoistočnom obalom Južne Afrike [1] i one su deo velikog tektonskog uzdignuća koji razdvaja južnoafričku visoravan u unutrašnjosti od nizina koje se protežu uz obale Indijskog okeana. Masiv se počinje uzdizati na severoistoku u južnoafričkim pokrajinama Limpopo i Mpumalanga, zatim se proteže kroz Lesoto do pokrajine Istočni Kejp. Zmajeve planine razdvajaju južnoafričke pokrajine Mpumalanga, Istočni Kejp i državu Lesoto na platou od nižih suseda Svazilend i pokrajine Kvazulu-Natal pored okeana. Zmajeve planine su vododelnica Južne Afrike i izvor brojnih reka. Oranje i Val izviru na severnoj strani planine, a Tugela i Umgeni na južnoj. Najviši delovi Zmajevih planina nalazi se na jugoistoku Lesota, to su bazalitni nazubljeni vrhovi koji leže na peščarskim stenama.[1] To su šiljati slomljeni kameni blokovi na istočnoj strani planina duž granica između Lesota i pokrajine Kvazulu-Natal, koji se uzdižu od 3.000 do 3.300 m nadmorske visine. Vrhovi južne strane masiva uzdižu se od 2.400 do 3.000 m nadmorske visine, duž granice Lesoto - Istočni Kejp. Lokalni Zulu naziv za istočnu stranu planina je uKhahlamba, što znači barijera od koplja ili nazubljene stene što je tačan opis ovog dela Zmajevih planina. Odmah ispod stena na jugoistoku su peščarske terase sa bazalitnim temeljima i dubokim dolinama koje se protežu do okeana, to je područje brojnih parkova prirode i nacionalnih parkova.[1] Severoistočno od tromeđe između pokrajina Fri Stejt, Kvazulu-Natal i Lesota, Zmajeve planine postaju nešto niže, tu nema strmih stena, već su to planine sa blagim padinama. Ali severno od grada Belfast u pokrajini Mpumalanga, planine ponovo postaju robusne, i uzdižu se do visine od 2.300 m. Zapadne i severne strane masiva spuštaju se blago do južnoafričke visoravni, ali se kod Lesota masiv spušta naglo preko bazalitnih stena, zbog toga su slapovi i duboki kanjoni reka uobičajeni u tom delu.[1]

Turizam uredi

U pećinama i po stenama masiva pronađeni su praistorijski crteži stari nekoliko hiljasa godina.[1] Unutar planinskog masiva postoje brojni Nacionalni parkovi, park prirode uKhahlamba-Drakensberg u Južnoafričkoj republici je od 2000 godine uvršten u UNESCO-v Spisak mesta Svetske baštine u Africi.[1] U delu Zmajevih planina koji leži u Lesotu i pokrajini Kvazulu-Natal zimi može pasti sneg, tu je 1993. izgrađeno i prvo afričko skijalište na visini od 2.720 m. Po masivu ima puno planinara i alpinista, ali neki od njegovih vrhova ostali su do danas neosvojebi zbog teškog pristupa. Stepski travnjaci i doline po masivu, nisu obrađeni i naseljeni, ali u čitavom tom kraju ima brojnih planinskih naselja i kampova.[1]

 
Parnorama regiona Džinovog dvorca

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž z i „Drakensberg” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 15. 2. 2012. 
  2. ^ Reader's Digest Atlas of Southern Africa. Cape Town: Reader's Digest Association South Africa. 1984. str. 13, 190—192. 
  3. ^ Encyclopædia Britannica (1975); Micropaedia Vol. III, p. 655. Helen Hemingway Benton Publishers, Chicago.
  4. ^ a b Pearse, Reg O. (1973). Barrier of Spears: Drama of the Drakensberg. H. Timmins. str. i. ISBN 978-0-86978-050-3. 
  5. ^ a b v g McCarthy, Terence; Rubidge, Bruce (2005). The Story of Earth & Life: A Southern Africa Perspective on a 4.6 Billion-year Journey. Cape Town: Penguin Random House South Africa. str. 16-7, 192–195, 245–248, 263, 267–269. ISBN 978-1-77007-148-3. 
  6. ^ a b Truswell, J. F. (1977). The Geological Evolution of South Africa. Cape Town: Alice Kelly Purnell. str. 151—153, 157—159, 184—188, 190. 
  7. ^ Encyclopædia Britannica (1975); Macropaedia, Vol. 17. p. 60. Helen Hemingway Benton Publishers, Chicago.
  8. ^ Murck, Barbara (2001). Geology; A Self-teaching Guide. New York, New York: John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0-471-38590-5. 
  9. ^ Slaymaker, O. (2011). „Criteria to Distinguish Between Periglacial, Proglacial and Paraglacial Environments”. Quaestiones Geographicae. 30 (1): 85—94. doi:10.2478/v10117-011-0008-y  . 
  10. ^ Zhang, Ting; Li, Dongfeng; East, Amy E.; Walling, Desmond E.; Lane, Stuart; Overeem, Irina; Beylich, Achim A.; Koppes, Michèle; Lu, Xixi (1. 11. 2022). „Warming-driven erosion and sediment transport in cold regions”. Nature Reviews Earth & Environment. 3 (12): 832—851. doi:10.1038/s43017-022-00362-0. 
  11. ^ Pidwirny, M (2006). „Periglacial Processes and Landforms”. Fundamentals of Physical Geography. 
  12. ^ Knight, Jasper; Grab, Stefan W.; Carbutt, Clinton (2018). „Influence of mountain geomorphology on alpine ecosystems in the Drakensberg Alpine Centre, Southern Africa”. Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography. 100 (2): 140—162. S2CID 134848291. doi:10.1080/04353676.2017.1418628. 
  13. ^ Foss, Kanina (15. 10. 2013). „New evidence on lightning strikes: Mountains a lot less stable than we think”. phys.org. Pristupljeno 3. 5. 2019. 

Literatura uredi

  • Truswell, J. F. (1977). The Geological Evolution of South Africa. Cape Town: Alice Kelly Purnell. str. 151—153, 157—159, 184—188, 190. 
  • McCarthy, Terence; Rubidge, Bruce (2005). The Story of Earth & Life: A Southern Africa Perspective on a 4.6 Billion-year Journey. Cape Town: Penguin Random House South Africa. str. 16-7, 192–195, 245–248, 263, 267–269. ISBN 978-1-77007-148-3. 
  • Reader's Digest Atlas of Southern Africa. Cape Town: Reader's Digest Association South Africa. 1984. str. 13, 190—192. 
  • Rosen, Deborah; Lewis, Colin; Illgner, Peter (1999). „Palaeoclimatic And Archaeological Implications of Organic- Rich Sediments at Tifftidell Ski Resort, Near Rhodes, Eastern Cape Province, South Africa”. Transactions of the Royal Society of South Africa. 54 (2): 311—321. doi:10.1080/00359199909520630. 
  • Atlas of Southern Africa. (1984). p. 13. Reader's Digest Association, Cape Town
  • McCarthy, T. & Rubidge, B. (2005). The Story of Earth and Life. pp. 16–7,192–195, 202–205, 245–248, 263, 267–269. Struik Publishers, Cape Town.
  • Truswell, J.F. (1977). The Geological Evolution of South Africa. pp. 151–153,157–159,184–188, 190. Purnell, Cape Town.
  • „Great Escarpment”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 2010-12-18. 
  • Encyclopædia Britannica (1975); Macropaedia, Vol. 17. p. 60. Helen Hemingway Benton Publishers, Chicago.
  • McCarthy, T. S. (2013). „The Okavango delta and its place in the geomorphological evolution of Southern Africa”. South African Journal of Geology. 116: 1—54. doi:10.2113/gssajg.116.1.1. 
  • Norman, N.; Whitfield, G. (2006). Geological Journeys. Cape Town: Struik Publishers. str. 290—300. 
  • Geological map of South Africa, Lesotho and Swaziland (1970). Council for Geoscience, Geological Survey of South Africa.
  • Sycholt, August (2002). Roxanne Reid, ur. A Guide to the Drakensberg. Cape Town: Struik Publishers. str. 9. ISBN 1-86872-593-6. 
  • Tankard, A.J., Jackson, M.P.A., Eriksson, K.A., Hobday, D.K., Hunter, D.R. & Minter, W.E.L. (1982). Crustal Evolution of Southern Africa. p. 352-364, 407. Springer-Verlag, New York.
  • Encyclopædia Britannica (1975); Micropaedia Vol. III, p. 655. Helen Hemingway Benton Publishers, Chicago.
  • The Times comprehensive Atlas of the World. (1999) p. 90. Times Books Group, London.

Spoljašnje veze uredi

 
Drakensberg na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дракенсберг&oldid=27673168”