Drugi burski rat
Drugi burski rat (afrikans: Tweede Vryheidsoorlog, prevedeno Drugi rat za nezavisnost) zvan i Drugi anglo - burski rat, bio je ratni sukob između burskih republika Južnoafričke Republike Transval i Slobodne Države Oranje protiv Britanskog carstva odnosno njegovih krunskih kolonija Kolonije Rt dobre nade i Kolonije Natal, koji se vodio od 21. oktobra 1899. do 31. maja 1902. godine.[1]
| Drugi burski rat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Burski komandosi kod Spion Kopa | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Ujedinjeno Kraljevstvo *  Kolonija Rt dobre nade*  Kolonija Natal*  Britanska Indija*  Australija*  Kanada*  Novi Zeland |
 Južnoafrička Republika Slobodna Država OranjeDobrovoljci iz: Holandije, Nemačke, Skandinavije, Rusije, Francuske, Amerike, Irske, Poljske, Portugalije, Flandrije, Italije i Australije | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Alfred Milner Redvers Buler Herbert Kičener Fredrik Slejg Roberts |
Pol Kruger Luis Bota Šalk Burger Kus de la Rej Pje Kronže Martinus Stejn Kristijan de Vet | ||||||
| Jačina | |||||||
| 450.000–500.000 [1] | 88 000 (od toga 25 000 iz Transvala i 15 000 iz Slobodne Države Oranje) zajedno sa stranim dobrovoljcima i Burima iz Kolonije Rt dobre nade[1] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
|
7 894 poginulih 13 250 pomrlih od bolesti 934 nestalih 22 828 ranjenih ukupno žrtava 44 906 |
9 098 poginulih (od toga 4 000 u borbi) 24 000 zarobljenih civilne žrtve 27 927 žena i djece pomrlo u koncentracionim logorima i nepoznat broj crnaca (107 000 je internisano) | ||||||
Nakon britanske pobede u tom ratu, prestale su da postoje poslednje burske republike u Južnoj Africi, koje su postale britanske krunske kolonije, a 1910. ušle su u Južnoafričku uniju (kasnije Južnoafrička Republika), britanski dominion.
Istorija uredi
To je bio najveći i najskuplji rat u kom je učestvovala Britanija, između napoleonskih ratova i Prvoga svetskog rata koji je koštao više od 200 miliona funti. To je bila borba između potpuno neravnopravnih protagonista. Na vrhuncu rata, ukupan broj britanskih snaga angažovanih na frontovima Južne Afrike dosegao je gotovo 500.000 ljudi, dok su Buri uspeli da mobilizuju armiju od 88 000 boraca. Rat se otegao jer su se Britanci borili u neprijateljskoj zemlji, na teškom terenu, s dugim linijama komunikacije, dok su se Buri uglavnom branili i koristili prednosti modernih pušaka, otvarajući ubitačnu vatru na napadače, tako da su oni morali da koncentrišu velike snage da nadvladaju malobrojne branioce. Drugi burski rat bio je po mnogo čemu, naročito po oružju koje je prvi put tamo upotrebljeno (puške i mitraljezi) uvertira za Prvi svetski rat.[1]
Pozadina sukoba uredi
Drugi burski rat bio je na neki način samo nastavak prethodnog Prvog burskog rata, tako da su i uzroci bili manje više isti, a to je generalno rečeno bila britanska ekspanzionistička politika na čitav prostor Južne Afrike.
Tadašnji britanski političari tvrdili su da Britanija ima pravo na suverenitet nad čitavim prostorom Južne Afrike, pa prema tome i nad Transvalom, kojem su na prethodnim Mirovnim konvencijama iz 1881. i 1884. priznali pravo na nezavisnost. Većina istoričara slaže se da je stvarni uzrok rata bila borba za kontrolu nad bogatim nalazištima zlata koje je tad otkriveno u Vitvatersrandu u Južnoafričkoj Republici Transval. To je tad bio najveći rudarski kompleks zlata na svetu, a zlato je tada bilo podloga svetskog monetarnog sistema, koji se tada bazirao na britanskoj funti. Britanci su kao razlog za širenje svoje vlasti na Transval naveli odbijanje burskih vlasti da da građanska prava takozvanim uitlendersima (britanskim imigrantima u Republiku Transval).
Britanci su se bojali da će naglo bogaćenje Transvala, nakon otkrića zlata u Vitvatersrandu 1886. omogućiti Transvalu ubrzanu modernizaciju i napredak, koji kasnije Britanija neće moći da sledi, a to bi uzdrmalo njene pozicije po Južnoj Africi.[1]
Britanci su prvo pokušali srušiti bursku republiku Transval u takozvanoj Džejmsonovoj pobuni u decembru 1895. uz pomoć policajaca iz Rodezije i Bečuanalenda i britanskih građana na radu u Transvalu zvanih uitlanders, koja nije uspela.[2]
Nakon 1897. Britanija je preko svog visokog komesara za Južnu Afriku, Alfreda Milnera, pokušala brojnim političko-diplomatskim pritiscima da destabilizuje Južnoafričku Republiku Transval, tražeći promenu njenog ustava i davanje većih političkih prava prvenstveno britanskim uitlendersima, preko kojih bi Britanija stekla dominantnu ulogu u formulisanju državne politike koja bi išla njima u prilog.
Zbog toga je predsednik Slobodne Države Oranje, Martinus Stejn, u nastojanju da se spreči sukob između Britanije i Južnoafričke Republike Transval, organizovao Konferenciju u Blumfontejnu u maju i junu 1899. između Alfreda Milnera i predsednika Transvala Pola Krugera. Kruger je ponudio brojne ustupke Velikoj Britaniji, koje je Milner odbio, smatrajući ih nedovoljnima. Nakon te neuspele konferencije, Milner je zatražio da britanska vlada pošalje dodatne trupe da ojača britanski garnizon u Južnoj Africi, koje su počele da stižu u avgustu i septembru. Gomilanje trupa na granicama burskih republika, uzbunile su Krugera koji je ponudio komesaru Milneru dodatne ustupke vezane uz pitanje uitlendersa, koje je on ponovno odbio kao nedovoljne.[1]
Nakon toga su Buri, shvativši da je rat neizbežan, preduzeli ofanzivu 9. oktobra 1899, objavivši ultimatum. britanskoj vladi, tražeći da povuče svoje trupe sa granica burskih republika. Kad je ultimatum istekao bez britanske reakcije ratne operacije su počele 11. oktobra 1899. godine.[1][2]
Rat uredi
Tok rata može da se podeli u tri razdoblja;
- Burska ofanziva i početni uspesi
- Britanska konsolidacija i kontraofanziva
- Gerilska faza rata i slamanje burskog otpora
Burska ofanziva i početni uspesi uredi
U prvoj fazi, britanske snage po Južnoj Africi bile su nepripremljene i vojnički slabije. Burske snage napale su Britance na dva fronta: iz Transvala na snage u Koloniji Natal, a iz Slobodne Države Oranje na severne delove Kolonije Rt dobre nade. Severni delovi Kolonije Rt dobre nade, naseljeni većinskim burskim stanovništvom, pobunili su se protiv Britanaca i pridružili burskim jedinicama. Krajem 1899. i početkom 1900, Buri su uspeli da pobede Britance u nekoliko velikih sukoba i opkolili ključne britanske garnizone po gradovima Lejdismit, Mafikeng i Kimberli. Osobito značajne burske pobede, te faze rata su one kod Magersfontejna, Kolesberga i Planine Stormberg, koje su Britanci nazvali Crna nedelja (10-15. decembar 1899).[1]
Britanska konsolidacija i kontraofanziva uredi
Krugerova ofanziva pri kraju 1899. iznenadila je Britance, zbog čega su oni ispočetka pobeđivali, međutim kad su počeli da dolaze brodovi sa velikim brojem svežih britanskih vojnika početkom 1900. burski poraz bio je na vidiku. U toj fazi rata britanski komandanti Kičener i Roberts, uspeli su da oslobode opkoljene britanske garnizone i razbiti burske jedinice. Nakon toga su brzo prebacivali brojne jedinice železničkim linijama u srce burskih republika, tako da su već u februaru 1900. zauzeli Blumfontejn (glavni grad Slobodne Države Oranje), zatim u maju Johanezburg, te u junu Pretoriju (glavni grad Južnoafričke Republike Transval). Predsednik Kruger izbegao je hapšenje i pobegao u Evropu, tražeći pomoć za nastavak borbi. Uprkos tome što je po brojnim prestonicama primljen sa puno simpatija za nevolje Bura, nije uspeo u svojim nastojanjima da dobije neku značajniju pomoć za borbu protiv Britanaca.[1]
Gerilska faza rata i slamanje burskog otpora uredi
Pri kraju 1900. rat je ušao u svoju rušilačku fazu. Čitavih 15 meseci, burski gerilski komandosi, pod vođstvom svojih generala Kristijana Rudolfa de Veta i Jakobusa Herkulesa de la Reja, uspeli su da prikuju britanske trupe uz obale Indijskog okeana, koristeći se ubitačnom gerilskom taktikom velikih manevara, nagle koncentracije snaga i snažnim udarima po britanskim bazama i linijama opskrbe i veza, na ogromnim nenaseljenim prostranstvima burskih republika.[1]
Kičenerov odgovor na bursku taktiku bila je izgradnja bezbrojnih ograda od bodljikave žice i bunkera duž železničkih pruga. Kad ni te mere nisu urodile plodom i dovele do smirivanja, on je počeo da provodi brutalnu taktiku spaljene zemlje, rušeći farme Bura i lokalnih domorodaca, internišući svo zatečeno stanovništvo u koncentracione logore. Ti logori po kojima je više hiljada civila držano u strašnim uslovima, zbog čega su brojni zarobljenici pomrli od gladi i bolesti, naročito sudbina burskih žena i dece, navukli su bes međunarodne javnosti. Protiv takve politike ustali su i neki britanski intelektualci, kao socijalog Emili Hobhaus.[1]
Uspostava mira uredi
Burski komandosi nastavili su svoje napade, neki od njih izvedeni su u dubini Kolonije Rt dobre nade. Njihov general Jan Smats izveo je napad na svega 80 km od Kejptauna. No Kičenerovi drastični i brutalni metodi polako ali sigurno pokazali su svoje rezultate. Burski otpor polako je malaksao i doveo do podele među njihovim borcima na bittereinderse (one koji su bili odlučni da se bore do gorkoga kraja), i hensopperse (ruke-uvis koji su bili za predaju i uspostavu primirja). Brojni od njih počeli su da sarađuju s Britancima na uspostavi mira. Do kraja rata čak 20.000 Bura se predalo, a njih 5 400 zajedno s generalom Pit de Vetom prešlo na britansku stranu.[2]
U martu 1901. Buri su odbili britansku ponudu za uspostavu mira, jer se od njih tražilo da prihvate britansku aneksiju svojih republika. Borbe su trajale sve do maja 1902. kad su iscrpljeni Buri konačno prihvatili gubitak svoje samostalnosti potpisavši s Britancima Mirovni sporazum u Verinigingu. To su izvršili pragmatični burski lideri Luis Bota i Jan Smats, koji su uspeli da skrše otpor bittereindersa i odlučili pregovarati o miru na temelju britanskih obećanja da će se Burima dozvoliti lokalna samouprava, porušeno ubrzano obnoviti, efikasno upravljati rudnicima zlata i ono što je za njih bilo najvažnije, da će Britanci zajednički sa Burima dejstvovati protiv otpora lokalnih crnačkih domorodaca.[1]
Žrtve i posledice rata uredi
Drugi burski rat odneo je gotovo 100.000 ljudskih života, poginulo je 20.000 britanskih 14 000 burskih vojnika, a rat nije štedio ni civile. Tako se procenjuje da je oko 26 000 burskih žena i dece umrlo po koncentracionim logorima od pothranjenosti i bolesti. Ne zna se koliko je lokalnih crnaca pomrlo po koncentracionim logorima, ali se njihov broj procenjuje u rasponu od 13 000 do 20.000 ljudi.[1]
Na obe strane rat je proizveo provalu otvorenog nacionalizma, frenetičnog slavljenja sopstvenih pobjeda i provalu divljačkog besa na uspehe suprotne strane. Nakon razbijanja blokade u kojoj se našao garnizon u Mafikengu pod komandom pukovnika Roberta Bejden-Pouela 17. maja 1900, izbila je prava provala oduševljenja po Engleskoj i veliko slavlje u Londonu. Tada je iskovana nova engleska reč maffick za frenetično slavlje.[3] Uprkos pokušajima da se ratne rane brzo zacele nakon 1902. i deklarativne spremnosti na saradnju u svrhu ujedinjavanja protiv crnih Afrikanaca, odnosi između Bura (ili Afrikanera, kako su kasnije nazvani) i Britanaca ostali su zategnuti i hladni brojne decenije nakon toga. Na međunarodnom nivou, Drugi burski rat zatrovao je atmosferu između evropskih velikih sila, jer se većina zemalja solidarizovala s Burima i zamerila Britaniji njen otvoreni imperijalizam i gramzivost.[1]
Rasna diskriminacija kojom je Južna Afrika bila prožeta od samog svog nastanka, osetila se i za tog rata, iako u nešto ublaženoj varijanti. Pojedini crnački poljoprivrednici okoristili su se ratnim zbivanjima, zbog povećane potražnje za hranom, s druge strane brojni rudari izgubili su posao, jer rudnici nisu radili. U nekim regijama, kao što je zapadni Transval, crni domorodci iskoristili su ratne prilike i ponovno zauzeli zemlje koje su im zaplenili beli kolonisti. Bantustan Svazilend, kojim je ranije upravljala Južnoafrička Republika Transval, preuzeli su Britanci za vreme rata kao svoj protektorat, zbog čega on nije postao deo Južnoafričke Unije 1910. godine.[1]
Zapanjujući aspekt tog rata je to da je to bio sukob između dva belačka naroda na crnom potkontinentu s većinskih crnačkim stanovništvom na obe strane. Njih su obe zaraćene strane nastojale isključiti iz borbi, iako najnovija istraživanja od kraja zadnjih decenija 20. veka pokazuju da su crni Afrikanci bili ipak dosta uključeni u rat, i to kao vojnici, koje su obje strane regrutovale po potrebi, ali i kao civilne žrtve ratnih aktivnosti. Tokom rata Britanci su stalno najavljivali i obećavali da će u zamenu za podršku, ili neutralnost, crni Afrikanci biti nagrađeni političkim pravima nakon rata. Na kraju su Mirovnim sporazumom iz Vereniginga crni stanovnici Južnoafričke Unije potpuno isključeni iz političkog života zemlje, a Britanci i Buri sarađivali da obezbede vlast bele manjine.[1]
Izvori uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n „South African War” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ a b v „Second Boer War” (na jeziku: engleski). BBC. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ „maffick [mæfɪk]” (na jeziku: engleski). Free dictionary - Farlex inc. Pristupljeno 19. 3. 2013.
Spoljašnje veze uredi
- „Južnoafrički rat“ na portalu Encyclopædia Britannica (jezik: engleski)
- Drugi burski rat na portalu BBC (jezik: engleski)