Evropski imperijalizam
Evropski imperijalizam je proistekao kao želja velikih evropskih sila da svojom kontrolom imaju što veći broj teritorija kako bi došle do novih izvora sirovine, jeftine radne snage i tržišta. Intenzivnije uspostavljanje evropske kontrole nad ostalim narodima i kontinentima počelo je u 19. veku, a u nekoj meri se primećuje i danas u procesu globalizacije.
Težnja za stvaranjem imperije naziva se imperijalizam. Države i teritorije pod vlašću imperije nazivane su kolonije. Najžešće borbe za kolonijalne posede vođene su na azijskom i afričkom kontinentu, u drugoj polovini 19. veka. Kada bi odlučile da pokore neku teritoriju one bi najpre narod koji živi na toj teritoriji proglasile nezrelim za samostalan kulturni život, proglasivši ga često kao opasnost za svetski mir. Zatim bi se isticala dužnost Evropljana da pomognu „nekulturnima“ u dostizanju evropske kulture i civilizacije. Prvi uslov za to bilo je uspostavljanje pune evropske prevlasti. Ovakva politika velikih sila nazvana je „civilizatorska misija“. Imperijalizam, kao najviši stadijum kapitalizma Amerike i Evrope, a zatim i Azije, potpuno se formirao u godinama 1898—1914. Špansko-američki rat (1898), englesko-burski rat (1900—1902), rusko-japanski rat (1904—1905) i ekonomska kriza u Evropi 1900 godine su glavni istorijski međaši nove epohe svetske istorije.
Stari i novi imperijalizam uredi
Imperijalizam je počeo još davne 1500. godine kada su tadašnje vodeće sile Engleska, Francuska, Holandija, Portugalija i Španija povele rat za kolonije koji je trajao sve do 1700. godine. Potom je usledila pauza do kasne 1800. godine jer su Evropljani bili preokupirani događajima na evropskom kontinentu i u postojećim kolonijama (Američka revolucija, Francuska revolucija, Napoleonovi ratovi, Industrijska revolucija itd.).[1]
Novi imperijalizam počinje od 1875. godine kada se obnavlja trka za kolonije. Izazvan je potrebama nastalim industrijskom revolucijom, a to su, pre svega, nova tržišta za proizvode i novi izvori sirovina. Naime, napredak je zahtevao nove izvore, nacije nisu imale dovoljno izvora sirovina u svojim državama i bile su primorane da ih traže da drugim mestima. Sa druge strane, razvijene države su toliko proizvodile da su im bila potrebna nova tržišta, što sve zajedno dovodi do toga da se države takmiče za kolonije.[2]
Uzroci uredi
Prvi i osnovni uzrok za širenje imperijalizma bio je nacionalizam - da bi povećale svoju moć, države su počele da se takmiče za kolonije i teritoriju, Evropljani su smatrali da su svi ostali bili 'zaostali', a oni jedini iznad svih (arijevska rasa) i da samim tim zaslužuju tuđe teritorije. Potom slede ekonomske potrebe za novim izvorima sirovina i novim tržištima, i na kraju misionarski razlozi - težili su da nametnu Hrišćanstvo kao veroispovest i radili na njegovom širenju. Posledica svega ovoga jeste nametanje evropskog uticaja na ekonomiju, politiku i društveni život ljudima u kolonijama.[3]
Posledice evropskog imperijalizma uredi
Veliki broj Evropljana, krajem 19. veka je verovao u rasnu teoriju, po kojoj je bela rasa (Arijevci) apsolutno dominantna u odnosu na druge. Jedan od poznatih diplomata i filozofa onog vremena Žozef Artur Gobino napisao je rad „Esej o nejednakosti ljudskih vrsta“ gde je detaljno razradio rasnu teoriju. Njegovo učenje prihvatili su mnogi učeni ljudi onog vremena, a takođe njegov rad je imao uticaj i na buduće generacije Evropljana. Početkom 20. veka, ovo dominantno učenje u Evropi s kraja 19. veka, preuzeo je Adolf Hitler koji je rasnu mržnju razvio i pretvorio u zvaničnu državnu ideologiju najjače evropske zemlje, Nemačke. Koliku je nesreću po narode koji su živeli u evropskim kolonijama donelo ovo „širenje evropske civilizacije i kulture“ najbolje se vidi na primeru severno-američkih Indijanaca koji su gotovo u potpunosti nestali povlačeći se pred britanskim doseljenicima. Država belih doseljenika nastala na tlu Severne Amerike je nešto kasnije i južno američki kontinent proglasila za svoju interesnu zonu nastavljajući da eksploatiše prirodna bogatstva i ljude koji su tamo živeli. Čuveni američki pisac Mark Tven je jednom prilikom izjavio, zgrožen imperijalnom politkom Sjedinjenih američkih država, da bi Amerikanci umesto zvezdica koje im stoje na zastavi, trebalo da stave lobanje kako bi pokazali pravo lice njihove politike.[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Srpskohrvatska biblioteka[mrtva veza]
- ^ a b Učionica istorije
- ^ „Mi volimo istoriju”. Arhivirano iz originala 25. 01. 2016. g. Pristupljeno 04. 01. 2016.