Edmund Glez fon Horstenau
Edmund Glez fon Hostenau (nem. Edmund Glaise von Horstenau; Braunau na Inu, 27. februar 1882 — Nirnberg, 20. jul 1946) bio je austrijski oficir, političar i general Vermahta.[traži se izvor]
| Edmund Glez fon Horstenau | |
|---|---|
 Edmund Glez fon Horstenau (desno) sa šefom Abvera Vilhelmom Kanarisom (levo) i mađarskim ministrom odbrane Karoljom Bartom (u sredini) | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 27. februar 1882. |
| Mesto rođenja | Braunau na Inu, Austrougarska |
| Datum smrti | 20. jul 1946. (64 god.) |
| Mesto smrti | Nirnberg, Nemačka |
| Narodnost | Nemac |
| Religija | rimokatolik |
| Politička karijera | |
| Politička stranka | Nacionalsocijalistička njemačka radnička partija |
Predratna biografija uredi
Odrastao je u oficirskoj porodici i školovao se Terezijanskoj vojnoj akademiji. U Prvom svjetskom ratu je služio kao oficir austrougarske vojske, a 1915. je službovao u Generalštabu gdje je pod njegovom nadležnošću bila služba za štampu. Poslije rata je studirao istoriju na bečkom univerzitetu i služio u obavještajnoj službi, a od 1925. do 1938. je bio direktor Austrijskog ratnog arhiva.[traži se izvor]
Glajze-Horstenau je na početku bio monarhist koji se u novostvorenoj Republici Austriji zalagao za povratak Habsburgovaca. Međutim, do 1930-ih se približio austrijskim nacistima okupljenima oko dr. Artura Zajs-Inkvarta, te s vremenom postao drugi čovjek te stranke. Iako je ona formalno bila zabranjena, postao je član državnog parlamenta 1934. godine. Od 1936. do 1938. bio je ministar unutrašnjih poslova u vladi Kurta Šušniga. Tu dužnost je obavljao jer je Adolf Hitler prisilio Šušniga da ga postavi na to mesto. Na sastanku u Berhtesgadenu 12. februara 1938. između Hitlera i austrijskog kancelara Šušniga pod njemačkim pritiskom Horstenau je postavljen za austrijskog ministra rata. Nova pro-nacistička vlada u Austriji dopuštala je asimilaciju njemačke vojske nad austrijskom i asimilacije dvaju naroda. Nakon dugog diplomatskog „mučenja“ između Austrije i Njemačke, austrijski kancelar ipak se odlučio na neujedinjenje između Austrije i Njemačke, što je izazvalo oštre reakcije u Berlinu. Horstenau je otišao u Berlin, i vratio se u Beč s Hitlerovim uputama i sastao se sa Zajs-Inkvartom. Njihovi zahtjevi, odnosno Hitlerovi zahtjevi su predstavljeni Šušnigu, koji je bio upozoren na to da ne može računati ni na vojsku ni na policiju da će braniti austrijske granice jer je i vojska i policija bila pod nacističkim uticajem iz Njemačke. Na 13. marta 1938. usljedio je Anšlus. Austrija je postala njemačka pokrajina pod nazivom Ostmark.[traži se izvor]
Od 11. marta do 13. marta 1938. Horstenau je bio vicekancelar vlade Austrije, dok je dužnost kancelara imao Artur Zajs-Inkvart.
Drugi svjetski rat uredi
Kada je za vrijeme Aprilskog rata osnovana NDH, poslan je u Zagreb kako bi služio kao njemački vojni izaslanik kod novih vlasti. Već od samog početka je iskazivao antipatije prema Paveliću i ustaškom pokretu, i u svojim službenim izveštajima u Berlin žestoko je kritikovao njegovu politiku progona i ubijanja srpskog stanovništva, smatrajući da se njome izaziva ustanak koji će zahtijevati inače nepotrebnu intervenciju njemačkih okupacijskih snaga. Već od kraja juna 1941. Horstenau je utvrdio da ustaški režim ima slabu podršku naroda.[1]
Tokom ljeta 1942. godine Glez fon Horstenau je zatrpavao nemačkog poslanika u Zagrebu Zigfrida Kašea izveštajima o ustaškim zločinima nad Srbima.[2] U jednom od njih izveštava:
„Kod Slavonske Požege nalazi se jedan koncentracioni logor, koji nosi ime 'ustaški iseljenički logor'. Upravnik ovog k. l. je bivši katolički sveštenik, a sada čuveni ustaša Klajić...[traži se izvor] Tokom jednog uobičajenog mučenja, pokušao je jedan zarobljenik da od svog mučitelja otme pušku. Kad je ovo dojavljeno komandantu logora Klajiću, on je naredio da se svi logoraši pobiju vatrom iz mitraljeza sa dum-dum mecima. Čitav sat je trajala paljba sa ulaza u barake. Izgled baraka posle ovoga ne može se opisati. Zidovi su bili krvlju pošpricani i sa njih su visili komadi mesa i prosutih mozgova, dok su podovi bili prekriveni unakaženim leševima. Barake su ostale u ovom stanju puna dva dana, sve dok nije pristigao novi transport zarobljenika, koji su ih onda očistili."[2]
Glezovo nezadovoljstvo stiglo je i do nemačke vrhovne komande, ali njegove savete nisu poslušali:
Po mišljenju Gleza fon Horstenaua, Nemačka je propustila priliku da ovaj prostor smiri, jer Hitler nije prihvatio njegov plan, nego je Paveliću i dalje ostavio razrešene ruke u pogledu uništavanja pravoslavnog stanovništva u Bosni i Hercegovini.[3]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Kratak pregled vojne i političke situacije od 1. januara 1942. do 31. decembra 1942)
Glez fon Horstenau je bio posebno frustriran time što su, po njegovom mišljenju, italijanske snage imale više uspjeha u pacifikaciji svoje okupacijske zone, i tako što su kao zaštitnici srpskog stanovništva „sponzorisali“ četnike. Glez fon Horstenau je, prema navodima u svojim memoarima, ozbiljno razmišljao o tome da njemačke vlasti sličan model predlože partizanima. Njegove napore u tom smjeru je žestoko priječio njemački veleposlanik Zigfrid Kaše, koji se zalagao za punu podršku Rajha ustaškom pokretu.[traži se izvor]
Horstenau je bio na čelu njemačke delegacije na martovskim pregovorima sa partizanskim delegatima Vladimirom Velebitom i Milovanom Đilasom.[traži se izvor]
Nemački general u Hrvatskoj, Glez fon Horstenau, podneo je 30. septembra 1943. izveštaj o teškoćama prilikom stvaranja hrvatske vojske, kao i o činjenici, da njena borbena vrednost iz dana u dan slabi.[3]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 4. oktobra 1943.
Njemački opunomoćeni general u Zagrebu Edmund Glez fon Horstenau žalio se komandantu Jugoistoka na partizane: {{citat|»U jeku operacije »Švarc« zauzeli su Požešku kotlinu, sem Pleternice i Slavonske Požege gdje živi 7.000 folksdojčera. Partizani su zauzeli važno privredno područje koje je od velikog značaja za njemačku ratnu privredu... U poređenju sa partizanima, njemački vojnik je slabije obučen za vođenje borbe u planinama i često nije dorastao fanatično borbenim partizanima, koji su se potpuno srodili sa zemljištem, a pored toga imaju podršku stanovništva. Teškoće na jugoslovenskom ratištu naročito u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Slavoniji, ravne su teškoćama na istočnom i afričkom frontu, a veliko prostranstvo i pošumljenost terena predstavlja izuzetne teškoće«.[4]
Do godine 1944. njegovo neprijateljstvo prema Paveliću je naraslo do te mjere da je u ljeto 1944. bio umiješan u zaveru Lorković-Vokić kojom je dio ustaških zvaničnika nastojao svrgnuti Pavelića i okrenuti NDH na stranu Saveznika. Horstenau je nakon sloma zavere, na Pavelićev zahtjev i uz Kašeov blagoslov, 25. septembra smijenjen sa svog položaja. Imenovan je na opskurno mjesto „vojnog istoričara za Jugoistoku“, na kome je ostao do kraja rata. Krajem 1944. godine, Glez fon Horstenau je predlagao Saveznicima da austrijski oficiri Vermahta otvore liniju fronta i dozvole američkim i britanskim trupama da okupiraju Austriju prije Sovjeta.[5]
Horstenaua su 5. maja 1945. zarobili američki vojnici. Nakon više od godina dana zarobljeništva, bojeći se da će biti izručen Jugoslaviji radi suđenja za ratne zločine, izvršio je je samoubistvo u vojnom logoru Langvaser u blizini Nirnberga u Njemačkoj 20. jula 1946.[traži se izvor]
Za vrijeme službe u Zagrebu je počeo pisati svoju autobiografiju, koju je dovršio nedugo prije smrti. Ona je kasnije dva puta objavljena na području bivše Jugoslavije, posljednji put 2007. u izdanju Nolita pod naslovom Između Hitlera i Pavelića.[traži se izvor]
Reference uredi
- ^ Tomasevich 2002, str. 352.
- ^ a b „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 12. 05. 2013. g. Pristupljeno 07. 04. 2013.
- ^ a b Živković, Nikola. Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta.
- ^ „Kokot, Jovan; slavonska, Dvanaesta”. Arhivirano iz originala 06. 05. 2013. g. Pristupljeno 24. 03. 2021.
- ^ Smith & Rossi 1979, str. 55–56.
Literatura uredi
- Edmund Glaise von Horstenau, v. Peter Broucek. Ein General im Zwielicht : die Erinnerungen Edmund Glaises von Horstenau. Wien; Koln; Graz: Bohlau. . 1980. ISBN 978-3-205-08740-3. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Bd. 1: K.u.K. Generalstabsoffizier und Historiker, 1980.
- Bd. 2: Minister im Ständestaat und General im OKW, 1983.
- Bd. 3: Deutscher Bevollmächtigter General in Kroatien und Zeuge des Untergangs des "Tausendjährigen Reiches" 2005.
- Smith, Bradley F.; Rossi, Elena Aga (1979). Operation Sunrise: the secret surrender. Basic Books. ISBN 978-0-465-05290-5.
- Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.