Žiju
Žiju (rum. Jiu) je reka u jugozapadnoj Rumuniji koja nastaje spajanjem reka Zapadni i Istočni Žiju u blizini grada Petrošani. Teče kroz rumunske okruge Hunedoara, Gorž i Dolž, nakon čega se uliva u Dunav zapadno od Beketa. Njena dužina iznosi 339 km, uključujući i njen izvorišni krak Zapadni Žiju, a površina sliva 10.080 km².[1]
| Žiju rum. Jiu | |
|---|---|
 Žiju kod Krajove | |
 Položaj reke u Rumuniji | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 339[1] km |
| Basen | 10.080 km2 |
| Pr. protok | 94,7 m3⁄s |
| Sliv | Dunav → Crno more |
| Vodotok | |
| Ušće | Dunav |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Rumunija |
| Oblast | Transilvanija, Oltenija |
| Naselja | Bumbešti-Žiju, Targu Žiju, Rovinari, Turčeni, Filijaši, Krajova |
| Pritoke | Zapadni Žiju, Istočni Žiju, Đilort, Motru, Amaradija |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Gornja dolina reke Žiju, oko Petrošanija i Lupenija, glavni je region za rudarstvo uglja u Rumuniji.
Ime uredi
Prve zapise vezane za reku Žiju dao je Herodot. Prvi naziv reke bio je Rabon (Rhabon) koji se navodi u zapisima istoričara Strabona i Plinija Starijeg, a tok reke je prvi put ucrtao Klaudije Ptolomej iz Aleksandrije. Prilikom formiranje dačke države, ime reke je upisano kao Gilpil ili Gilfil. Sadašnje ime reke prvi put se pojavljuje 1700. godine na karti koju je izradio Konstantin Kantakuzino.[2]
Po ovoj reci okruzi Dolž i Gorž su dobili svoje ime. Dolž ili Dolžiju (Donji Žiju) u prevodu znači Žiju u dolini od slovenske reči dolina (Dol-žiju), dok Gorž ili Goržiju (Gornji Žiju) u prevodu znači Žiju na planini od slovenske reči gora (Gor-žiju).[3]
Geografija uredi
Žiju nastaje spajanjem reka Istočni Žiju i Zapadni Žiju kod Livezenija, južnog dela grada Petrošani u Petrošanskoj depresiji. Zapadni Žiju (rum. Jiul de Vest) izvire na planini Retezat i naziva se još Rumunski Žiju, dok Istočni Žiju (rum. Jiul de Est) izvire između planina Sureanu i Parang i naziva se još Transilvanijski Žiju. Od Livezenija, gde reka Žiju nastaje, pa do Bumbešti-Žijua ona se useca između planina Valkan i Parang formirajući impresivni kanjon zaštićen kao nacionalni park kroz koju prolazi železnička pruga i put koji povezuje Olteniju sa Petrošanskom depresijom i Transilvanijom. Nakon kanjona, reka do svog ušća protiče kroz istorijsku pokrajinu Olteniju. Dalje, u potkarpatskoj depresiji Targu Žiju, prima nekoliko pritoka kao što su Šušica, Žaleš, Bistrica i Tismana koje dreniraju južne padine Valkana formirajući klisure. Od Rovinarija do Krajove, Žiju preseca Getski plato gde prima svoje najvažnije pritoke pritoke, Motru sa desne i Đilort i Amaradiju sa leve strane. Od Krajove do svog ušća, Žiju teče kroz Vlašku niziju gde ne prima veće pritoke. U Dunav se uliva zapadno od varoši Beket, nekoliko kilometara uzvodno od bugarskog grada Orjahova.
Gradovi koji se nalaze duž reke Žiju, od izvora do ušća su Petrila, Petrošani (na Istočnom Žijuu), Urikani, Lupeni, Vulkan (na Zapadnom Žijuu), Bumbešti-Žiju, Targu Žiju, Turčeni, Filijaši i Krajova.
Vodostaj reke je veliki u proleće i rano leto zbog obilnih padavina i otapanja snega, pa često dolazi do poplava. Prosečan protok u mestu Podari, nizvodno od Krajove, iznosi 94,7 m³/s. Najveći protok iznosi 2.000 m³/s koji je zabeležen u oktobru 1972. godine, a najmanji 7,4 m³/s koji je zabeležen oktobra 1950. godine.
Voda iz Žijua se u Petrošanskoj kotlini koristi za pranje uglja u proizvodnji koksa, a u Rogoželuu, Turčenima i Išalnici za potrebe termoelektrane i hemijske industrije. Kod Rovinarija pregrađivanjem reke stvoreno je veštačko jezero Čauru u svrhu zaštite od poplava i akumulacije vode za potrebe rudnika lignita.[4]
Reference uredi
- ^ a b „2020 Romanian Statistical Yearbook” (PDF). insse.ro. Romania National Institute of Statistics. 2020. str. 13. Pristupljeno 29. 01. 2024.
- ^ Ion, Alin (13. 04. 2013). „Care a fost primul nume al râului Jiu”. adevarul.ro (na jeziku: rumunski). Pristupljeno 29. 01. 2024.
- ^ „Definiții: Jiu”. dexonline.ro (na jeziku: rumunski). Pristupljeno 29. 01. 2024.
- ^ „Referat Jiu”. scribd.com (na jeziku: rumunski). Pristupljeno 29. 01. 2024.