Žumberak (planina)
Žumberak (sloven. Gorjanci) je planina u severozapadnoj Hrvatskoj i jugoistočnoj Sloveniji. Najviši vrh Žumberka je Sveta Gera na hrvatskoj strani planine, visok 1181 m. Mada je Žumberak niska planina, zbog okolnih predela ravničarskog tipa čini se veći i viši nego šta stvarno jeste. Žumberak je pod bukovom šumom, a u nižim delovima pod šumom bukve i hrasta. Planina je slabo nastanjena. Na hrvatskoj strani se nalaze velegrad Zagreb, Samobor i Karlovac, a na slovenačkoj gradovi Novo Mesto, Brežice i Metlika. Iako teritorijalno polovina pripada Hrvatskoj, a polovina Sloveniji, Slovenci smatraju svojim i deo Žumberka oko Svete Gere koji se nalazi u Hrvatskoj. Glavni put koji prolazi po Žumberku je hrvatski državni put D505 koji vodi od Samobora do Karlovca, a prolazi čitavim hrvatskim delom Žumberka. Žumberak se u Hrvatskoj takođe naziva „Alpska Hrvatska“. Na Žumberku se nalazi nekoliko zatvorenih rudnika u kojima su se vadili bakar, zlato i gvožđe.
| Žumberak (Gorjanci) | |
|---|---|
 Gorjanci sa slovenačke strane | |
| Geografske karakteristike | |
| Ndm. visina | 1181 m |
| Koordinate | 45° 45′ 00″ S; 15° 20′ 00″ I / 45.7500° S; 15.3333° I |
| Geografija | |
  Žumberak | |
| Države |  Slovenija  Hrvatska |
Srbi u Žumberku uredi
Žumberak su naselili srpski pravoslavni uskoci i izbeglice iz Senja, poreklom Srbi iz Bosne, Stare Hercegovine i Srbije, koji su govorili štokavksim dijalektom i bili pod juridiksciojom Srpske pravoslavne crkve i Pećke patrijaršije. U zvaničnim dokumentima katoličke crkve i Habzburškog carstva ovi pravoslavni Srbi nazivani su „Rašani ili uskoci“ po Raškoj, „Srbi (Serviani) ili Rašani (Rasciani)“, „Vlasi ili uskoci“, „Vlasi ili Rašani“, samo Vlasi, kako su pravoslavne Srbe nazivali Turci i „šizmatici“ po raskolu crkava iz 1054. godine. U izvorima, najčešće su nazivani „Vlasima ili uskocima“, a ređe „Servianima ili Rascianima“[1].
Turska vojska je 1529. pretrpela poraz prilikom opsade Beča. Hrišćani iz tadašnje Turske ponadali u bolju budućnost. Preko austrijskih obaveštajaca i doušnika stupili su narodni prvaci iz okoline Srba, Unca i Glamoča sa austrijskim vojnim vlastima i odlučili da pređu na austrijsku stranu. Oko 50 uskočkih porodica je prebeglo sa teritorije turske države 1530. godine. Oni su naselili luku Kupe, Žumberak (danas u Hrvatskoj), Metliku, Černomelj (danas Slovenija), Poljan i Lož, sela i krajeve koje su Turci prilično opustošili. Sredinom 1531. godine stigla je još jedna grupa od oko 1000 uskoka iz doline Cetine.
Kralj Ferdinand je 5. juna 1535. darovao uskocima (oko 7000) zemljište u Žumberku i na 20 godina ih oslobodio bilo kakvog poreza i rada, uz obavezu da se o svom trošku odazovu na kraljev pozivu vojsku. To je ujedno bio i početak Vojne krajine na području današnje Hrvatske.
Do trećeg naseljavanja Žumberka došlo je 1538. i četvrto 1538. iz okoline Srba i Cetine.
Unijaćenje, pokatoličavanje i kroatizacija Srba u Žumberku uredi
Pod pritiskom katoličke crkve, a kasnije i austrijske države srpski pravoslavna eparhija sa sedštem u Marči postepeno je prevođena u uniju, odnosno pokatoličena je, što je konačno dovršeno u drugoj polovini 18. veka. Jedan deo pravoslavnih Srba je pounijaćen i ostao je u uniji u okviru Grkokatoličke crkve u Žumberku, gde se u Križevcima, danas nalazi sedište grko-katolika za ceo prostor Hrvatske i Srbije. Jedan deo njih postepeno je potpuno preveden u katoličku crkvu. Pored unijaćenja i pokatoličavanja, obavljena je i temeljno pohrvaćivanje srpskih uskoka u Žumberku, tako da se tamo dana većina izjašnjavaju kao Hrvati. Zanimljivo je da se u susednoj Sloveniji u Beloj Krajini, području koje se oslanja na Žumberak, doseljenici istog porekla i grupe, većim delom izjašnjavaju kao Srbi.[1]
Popis naseljenih srpskih uskoka u Žumberku iz 1551. uredi
Vrhovni kraljevski zapovednik u Ugarskoj, grof Nikola Salm postavio je 12. maja 1546. godine žumberačkog kapetana Ivana Lenkovića. Ivan se zauzimao za uskoke i za obnovu grada Žumberka.[2]. Godine 1951. načinjen je popis Uskoka pod njegovom komandom. U popisu su navedena imena i prezimena uskoka, podaci o njihovom statusu u krajiškoj službi, broj jedinice kojoj pripadaju, plati, kao i nazivi mesta u kojima borave.[3] Ovaj popis spada među najvažnije krajiške popise iz 16. veka. Iz spiska se može primetiti da je naveći broj imena srpskog porekla, kao i to da je najveći broj s korenom "vuk“. Osim toga, popis pokazuje da je romanskih uticaja bilo vrlo malo, ali čak se i takvi nalaze u slovensko-romanskoj simbiozi.[4].
Reference uredi
- ^ a b Hrčak: „Prvi marčanski grkokatolički biskup Simeon (1611-1630)“, Z. Kudelić, Hrvatski institut za istoriju, Zagreb (2002), naučni rad UDK 262.12(497.5 Mrača) 16
- ^ Moj Žumberak: Kapetan Ivan Lenković Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Pristupljeno 8. 3. 2013.
- ^ Moj Žumberak: 311 žumberačkih uskoka iz 75 sela Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2014), Pristupljeno 8. 3. 2013.
- ^ Moj Žumberak: „Popis žumberačkih Uskoka iz 1551“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2014), Pristupljeno 8. 3. 2013.
Lteratura uredi
- Vukšić, Dragan (2015). Žumberački uskoci: Unijaćenje i odnarođivanje. Zagreb: Srpsko narodno vijeće.
- Gavrilović, Slavko (1995). „O unijaćenju i pokatoličavanju Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XIII-XIX vek)”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 3: 7—44.
- Gavrilović, Slavko (1996a). „Unijaćenje Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Baranji (XVI-XVIII vek)”. Srpski narod van granica današnje SR Jugoslavije od kraja XV veka do 1914. godine. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 37—47.
- Gavrilović, Slavko (1996b). „Problem unijaćenja i kroatizacije Srba”. Republika Srpska Krajina. Topusko-Knin-Beograd: Srpsko kulturno društvo "Sava Mrkalj", Srpsko kulturno društvo "Zora", Radnička štampa. str. 111—126.
