Википедија

Zemlja (geopolitika)

Za druge upotrebe, pogledajte Zemlja (višeznačna odrednica).

Zemlja je teritorijalna oblast pravno identifikovana kao poseban entitet u političkoj geografiji.[1] U kolokvijalnom srpskom jeziku, ovaj termin se često koristi kao sinonim za državu, mada riječ zemlja (kao teritorijalna oblast) ima mnogo šire značenje od riječi država. Pod pojmom zemlja se najčešće, ali ne i uvijek, podrazumijeva suverena teritorija jedne države, koja se povezuje sa tom državom, narodom ili vladom.[2]

Etimologija pojma i relacije sa drugim sličnim pojmovima uredi

 
Topografska karta Evrope
 
Politička karta Evrope

U srpskom jeziku, riječ zemlja ima više značenja: planeta Zemlja, zemlja kao država, zemlja kao kopno, zemlja kao tlo itd. U političkoj geografiji, termin zemlja se koristi za posebno definisane teritorijalne oblasti.

Teritorijalna oblast uredi

Teritorijalna oblast je geografski pojam koji (geografski) obuhvata zemljište većeg prostranstva koje čini izvjesnu cjelinu u pogledu reljefa, klime, hidrografije, tla, biljnog pokrivača, kao i elemenata društveno-geografske sredine.[3] Oblast može biti i administrativno-teritorijalni pojam. U takvoj podjeli državne teritorije, oblast predstavlja upravnu ili samoupravnu jedinicu koja obuhvata teritoriju znatno veću od opštine, sreza i okruga.[3]

Zemlja je teritorijalna oblast sa posebnim geografskim, klimatskim, nacionalnim, kulturnim, istorijskim ili političkim granicama, koje je odvajaju od ostatka regiona. To je dio Zemljine površine (površine planete Zemlje) sa posebnim karakteristikama u odnosu na bilo koju drugu određenu oblast na planeti.

Zemlja nije isto što i sama teritorija. Teritorija je dio površine sa definisanim granicama. Teritorijom se prvenstveno naziva zemljišni prostor u nadležnosti neke države[3] ili druge administrativno-teritorijalne jedinice koja istu ima u svom sastavu. Državna teritorija ili teritorija države (kao jedno od obilježja države) je jedan dio svijeta pod jurisdikcijom neke države.

Država uredi

Zemlja može imati i nacionalni suverenitet ili biti pod suverenitetom druge države (kolonija, teritorija pod starateljstvom, okupirana teritorija i drugo).[4] Zbog ove činjenice, u mnogim jezicima, pa i kod nas, riječi zemlja i država imaju slično značenje, pa se često riječ zemlja koristi kao sinonim za državu.[5][6][7] Naravno, razlika postoji. Pojam država se uglavnom koristi da označi politički karakter zemlje.

Međutim, pojam zemlja ima šire geografsko, kulturno-istorijsko, društveno-ekonomsko značenje, a ne samo ono u političkom smislu. Samim tim, zemlja obuhvata koncepte koji definišu karakteristike lokalne nacionalne zajednice (mentalitet, običaje, jezik itd.), tako da se pod pojmom zemlja — osim suverenih država — obuhvataju i „sporne” države, nesuverene države, istorijske (bivše) države, nacionalne teritorije i dr.

Korišćenje pojma uredi

Zemlja je geografski i politički termin, koji se odnosi na teritorijalnu oblast. To je oblast pravno identifikovana kao poseban entitet u političkoj geografiji.[1] Po svom pravno-političkom obliku zemlja može biti:

  1. nezavisna suverena država,
  2. okupirana ili samoproglašena sporna država,
  3. nesuverena teritorija,
  4. konstitutivni entitet i
  5. geografski, istorijski ili kulturološki entitet.[4][8][9][10]

Moderne međunarodno prihvaćene pravne definicije potiču još od Lige naroda iz 1937. godine, koju su kasnije potvrdile i Ujedinjene nacije (1945).

Zemlja kao suverena država uredi

Glavni članci: Suverena država i Spisak suverenih država

Ponekad, riječ zemlja se koristi isključivo da označi suverenu državu.[11][12] U tom slučaju, pod pojmom zemlja se podrazumijeva suverena teritorija jedne države, koja se poistovjećuje sa tom državom, narodom ili vladom. Međutim, iako u političkoj geografiji i uopšteno u svjetskoj geopolitici postoje kriterijumi za utvrđivanje država i zavisnih teritorija, ipak ne postoji i politička usaglašenost oko broja istih. Ono oko čega se slažu svi geografi i politolozi je da sve zemlje članice Ujedinjenih nacija[13][14][15] možemo svrstati u ovu grupu; njih je trenutno 193 (npr. Srbija, Austrija, Brazil, Rusija itd.). Uz njih, u ovu grupu se najčešće ubrajaju i zemlje posmatrači Ujedinjenih nacija, a to su Vatikan i Država Palestina.

Zemlja kao sporna (nepriznata) država uredi

Glavni članci: Nepriznata država i Spisak nepriznatih država

Osim za suverene i međunarodno priznate države, pojam zemlja ponekad se koristi i za druge teritorije koje su okupirane od strane druge države (npr. Pojas Gaze, Ostrva Spretli)[16] ili je njihova teritorija dijelom ili u potpunosti pod kontrolom neke samoproglašene nepriznate (ili djelimično priznate) države (npr. Jugoslavija (1941—1945), Kosovo i Metohija, Sjeverni Kipar, Tajvan[17] itd.). U svijetu trenutno ima 13 spornih država.

Zemlja kao nesuverena teritorija uredi

Glavni članci: Nesuverena teritorija i Spisak nesuverenih teritorija

Pojam zemlja se ponekad koristi i za nesuvereni politički ili geografski region. Na primer, CIA — The World Factbook[8] englesku riječ country (koja ima slično značenje našoj riječi zemlja) koristi za razna zavisna područja, područja od posebnog suvereniteta, nenaseljena ostrva, te druge subjekte, pored onih tradicionalnih zemalja ili nezavisnih država. Ne samo zbog prevoda, često se i u srpskom jeziku kolokvijalno suverene države zajedno sa nesuverenim teritorijama nazivaju zemljama (npr. zemlje učesnice olimpijskih igara[18][19] zemlje potpisnice određene deklaracije i sl.).

U nesuverene teritorije najčešće se ubrajaju:

Prema ISO 3166-1 standardu u svijetu danas postoje 54 nesuverene teritorije.[23][24]

Zemlja kao konstitutivni entitet suverene države uredi

Glavni članci: Konstitutivna država, Federacija i Spisak federalnih država

Republika Srpska je zemlja (što se potvrđuje i u njenoj himni), ali ona je konstitutivni entitet Bosne i Hercegovine, koju takođe nazivamo zemljom.

Engleska[26], Škotska, Vels i Sjeverna Irska su takođe zemlje.[27][28]

Ove zemlje nisu suverene države, već kolektivno čine suverenu državu Ujedinjeno Kraljevstvo, koja je takođe zemlja. Isto važi i za Federaciju BiH, ali i za Flamaniju i Valoniju u Belgiji i tako redom.

Zemljom se nazivaju i neki konstitutivni autonomni regioni (Sardinija, Sicilija, Karelija, Čečenija, Tibet, Aćeh, Zanzibar itd.). Primjer je zvanični sajt BBC-news-a.

Zemlja kao geografski, istorijski ili kulturološki entitet uredi

Osim svih prethodno pobrojanih tumačenja pojma zemlja, postoje i drugi geografski, istorijski i kulturološki entiteti („Zemlja kao simbol etniciteta”, Projekat Rastko), koje obično kolokvijalno nazivamo zemlje.[29][30]

Mnogi geografski pojmovi (koji nisu u potpunosti politički definisani), kao što su Antarktik i antarktičke teritorije (npr. Francuske južne i antarktičke zemlje), pusta prekookeanska ostrva (npr. Ostrva Ašmor i Kartije, Vejk, Midvej, Ostrvo Kliperton itd.)[8], te spoljni prekomorski posjedi suverenih država (npr. Sokotra[31], Kurilska ostrva, Galapagos, Uskršnje ostrvo, Čatamska ostrva), vojne baze i slično, nerijetko nazivamo zemljama.

Takođe, geografski regioni koji se dovode u vezu sa nekom istorijskom zemljom (npr. Hercegovina[32], Transilvanija, Persija, Šlezija), ili geografski pojam koji se povezuje za neki narod sa izraženim političkim, kulturnim ili mentalnim karakteristikama nazivamo zemlja (npr. Laponija[33][34], Kurdistan, Zemlja Sijuksa[35], Zemlja Sekelja itd.).

Stanovnici zemlje uredi

Svaki stanovnik sa rađanjem u nekoj zemlji, prihvata tradicionalne kulturološke vrijednosti vezane za tu zemlju i narod u njoj. Osim kulturoloških vrijednosti, stanovnika neke zemlje obavezuju i propisane pravne norme ponašanja koja važe za tu zemlju (zakoni). Bez obzira na fizičku geografiju, u modernim međunarodno prihvaćenim pravnim definicijama (definicije Lige naroda iz 1937. i Ujedinjenih nacija iz 1945. godine), stanovnik neke zemlje je nezavisan u odnosu na onoga ko trenutno vrši pravnu nadležnost nad tom zemljom (tj. da li je zemlja nezavisna ili pod nečijom zaštitom). To praktično znači da stanovnici neke zemlje sebe identifikuju sa tom zemljom, bez obzira da li je njihova zemlja nezavisna, zavisna ili nešto treće. Stanovnici neke zemlje koji imaju kolektivni osjećaj pripadnosti toj zemlji, međusobno se kolokvijalno nazivaju zemljaci.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b Rosenberg, Matt. „Geography: Country, State, and Nation”. Arhivirano iz originala 06. 12. 2008. g. Pristupljeno 12. 11. 2008. 
  2. ^ „Set of basic principles and associated guidelines, formulated and enforced by the governing body of an organization, to direct and limit its actions in pursuit of long-term goals (Policy)” (na jeziku: engleski). Business Dictionary. 27. 8. 2010.  Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć)
  3. ^ a b v Mala enciklopedija „Prosveta”. Četvrto izdanje. Beograd, 1986
  4. ^ a b I. K. Lapina (2003). Bolʹshoĭ ėnt︠s︡iklopedicheskiĭ slovarʹ : bolee 100000 stateĭ svyshe 4000 illi︠u︡strat︠s︡iĭ. Moskva: AST. ISBN 5-17-015808-4. OCLC 57191265. 
  5. ^ „Acts Interpretation Act 1901 — Sect 22: Meaning of certain words” (na jeziku: engleski). Australasian Legal Information Institute. 12. 11. 2008. ISBN 978-5-17-015808-9.  Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć)
  6. ^ „The Kwet Koe v Minister for Immigration & Ethnic Affairs & Ors [1997] FCA 912 (8. 9. 1997)”. Australasian Legal Information Institute. Pristupljeno 12. 11. 2008. 
  7. ^ „U.S. Department of State Foreign Affairs Manual Volume 2—General” (PDF). United States Department of State. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 11. 2008. g. Pristupljeno 12. 11. 2008. 
  8. ^ a b v „CIA — The World Factbook”. Arhivirano iz originala 26. 12. 2018. g. Pristupljeno 16. 2. 2012. 
  9. ^ „Country Studies, The Library of Congess”. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  10. ^ The Oxford English Dictionary. Second Edition (with online updates as of September 2008). Entry "1. country"
  11. ^ „Republika Srbija u Pokretu nesvrstanih zemalja”. Ministarstvo spoljnih poslova Srbije. Arhivirano iz originala 29. 07. 2014. g. Pristupljeno 4. 4. 2014. 
  12. ^ „Konačna lista zemalja za Ženevu 2”. B92. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  13. ^ „Republika Srbija i Ujedinjene nacije (UN)”. Zvanični sajt MIP-a Srbije. Arhivirano iz originala 13. 05. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  14. ^ „Restriktivne mjere (sankcije) UN, OEBS, EU”. Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija. Arhivirano iz originala 29. 04. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  15. ^ „BiH i UN”. Zvanični sajt MIP-a Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 23. 06. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  16. ^ „Koliko država ima u svetu”. virtualnigrad.com. Arhivirano iz originala 01. 07. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  17. ^ „Tajvan je zemlja sa najnižom stopom nataliteta”. B92. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  18. ^ „V Igrah-2014 primut učastie sportsmenы iz 88 stran” (na jeziku: ruski). sports.ru. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  19. ^ „Otvorene ZOI u Sočiju”. rtv.rs. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  20. ^ „Američka Samoa — najgori na svijetu, šampioni duha”. Pobjeda. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  21. ^ „Greenland Country Information”. countryreports.org. Arhivirano iz originala 21. 12. 2007. g. Pristupljeno 28. 5. 2008.  „The World Factbook — Rank Order — Exports”. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 27. 04. 2019. g. Pristupljeno 12. 11. 2008. 
  22. ^ „Najotvorenija zemlja prema globalizaciji — Hong Kong”. blic.rs. Arhivirano iz originala 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  23. ^ „Country Codes — ISO 3166”. ISO 3166. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  24. ^ „Countries or areas, codes and abbreviations”. unstats.un.org. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  25. ^ „Moja republika”. republikasrpska.net. Arhivirano iz originala 07. 04. 2014. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  26. ^ „Engleska zemlja rasista”. kurir.rs. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  27. ^ „Legal Research Guide: United Kingdom” (na jeziku: engleski). Law Library of Congress. 23. 7. 2009. Pristupljeno 29. 3. 2013. „The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland is the collective name of four countries, England, Wales, Scotland and Northern Ireland. The four separate countries were united under a single Parliament through a series of Acts of Union.” 
  28. ^ „Countries within a country”. 10 Downing Street website (na jeziku: engleski). number10.gov.uk. 10. 1. 2003. Arhivirano iz originala 09. 09. 2008. g. Pristupljeno 22. 9. 2009. „The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland.” 
  29. ^ Pereйti k: 1 2. Politologiя: Эnciklopedičeskiй slovarь (na ruskom). Pod obщ. red. Ю. I. Averьяnova. Moskva. komerc. un-ta. 1993. M. pp. 366
  30. ^ „Countries of the world” (na jeziku: engleski). theodora.com. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  31. ^ „Ostrvo Sokotra — davno izgubljeni svet”. virtualnigrad.com. Arhivirano iz originala 03. 07. 2015. g. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  32. ^ „Hercegovina zemlja vina u Parizu”. vinarija.com. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  33. ^ „Zemlja bez granica — Laponija”. Politika. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  34. ^ „Laponija — zemlja zimskih bajki”. B92. Pristupljeno 2. 7. 2015. 
  35. ^ „Izgubljena zemlja Sijuksa”. nationalgeographic.rs. Pristupljeno 2. 7. 2015. 

Spoljašnje veze uredi

 
Zemlja na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Земља_(геополитика)&oldid=26115413”