Zoran Markuš

Zoran Markuš (Zemun, 19. januar 1925 — Beograd, 25. maj 1996) bio je srpski istoričar umetnosti i likovni kritičar.

Zoran Markuš
Lični podaci
Datum rođenja	(1925-01-19)19. januar 1925.
Mesto rođenja	Zemun, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
Datum smrti	25. maj 1996.(1996-05-25) (71 god.)
Mesto smrti	Beograd, SR Jugoslavija

Biografija

Diplomirao je Istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1952. godine. Bavio se istraživanjima iz novije istorije umetnosti, posebno avangardama i zenitizmom, i likovnom kritikom u dnevnim novinama Borba (1974 — 1984) i Politika (1984 — 1995). Od 1950. godine objavljivao je tekstove u brojnim jugoslovenskim i inostranim časopisima: Mladost, Letopis Matice srpske, Savremenik, Odjek, Delo, Književnost, Književna kritika, Književne novine, Književna reč, Umetnost danas, NIN, Polja, Les Beaux Arts, Syntheses, dr. Pisao je za Radio Beograd od 1960. do 1970. Radio je u filmskom preduzeću USUF 1954 — 1955. i Komisiji za kulturne veze sa inostranstvom od 1955. do 1960. i kao stručni savetnik Jugoslovenskog trijenala umetnosti. Boravio je na specijalizaciji u Parizu 1961.

Sarađivao je u organizaciji jugoslovenskih izložbi u inostranstvu i inostranih u zemlji: Srpska srednjovekovna umetnost u Kopenhagenu i Veneciji, Henrija Mura u Beogradu i Zagrebu, Savremena francuska umetnost, Namačka grafika, Pet jugosloveskih skulptora na Međunarodnom vajarskom bijenalu u Midelhajmu i dr.

Napisao je nekoliko scenarija i režirao dokumentarne filmove o našoj umetnosti: Život fresaka (sa prof. Svetozarom Radojčićem), Kroz Jugoslaviju i dr.

Bio je član Međunarodnog udruženja likovnih kritičara (AICA) i Udruženja likovnih kritičara Srbije (čiji je bio i predsednik).

Kritičarska delatnost

Zoran Markuš je bio jedan od naših najangažovanijih likovnih kritičara druge polovine 20. veka. Dobro obrazovan, posvećen i sa istinskom naklonošću prema istraživačkom i analitičkom u toj profesiji napisao je veliki broj tekstova - noviskih napisa, sudija, eseja, prikaza i osvrta pre svega o aktuelnoj umetnosti, ali i o našoj tradiciji koja joj je prethodila. Od početka šeste decenije, kada je estetika socijalističkog realizma zamenjena slobodnijim umetničkim formama i liberalnijim tumačenjima umetičkog stvaralaštva on je kontinuirano pratio zbivanja na našoj likovnoj sceni čvrsto ostajući dosledan istim principima tumačenja i ocenjivanja umetničkog dela tokom cele svoje karijere. Praktično je dočekivao svaku generaciju umetnika tačno uočavajući njehove bitne osobine i kreativne kvalitete. Kadkada je pokazivao i određena neslaganja sa pojavama koje su izlazila, ili bila radikalna u odnosu na glavu liniju razvoja naše umetnosti, posebno sedamdesetih i osamdesetih godina, ali je taj stav kompenzovao pronalaženjem pripadnika istih generacija koji su više odgovarali njegovim shvatanjima umetnosti i ciljevima koje je ona postavljala pred sebe u određenim vremenskim periodima. Veliki doprinos je dao i izučavanju srpske avangarde sa početka dvadesetog veka, a posebno je istraživao fenomene i autore okupljene oko zenitizma. Po tome je spadao u najznačajnije stručnjake za taj deo istorije srpskog modernizma. Brojne radove je objavljivao i u stranoj periodici te je stoga bio poznat i u međunarodnim krugovima umetničkih kritičara.

Bibliografija

Knjige i monografije

• 1969 Branibor Debeljković, fotomonografija, Fotosavez Jugoslavije, Beograd
• 1980 Likovna kritika u Srbiji šeste decenije, Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije, Jugoslovensko slikarstvo HH veka, pp. 52-57, Muzej savremene umetnosti, Beograd
• 1986 Lazar Vozarević (1925-1968), ULUS, Beograd
• 1990 Milan Marinković Cile, Umetnička galerija „Nadežda Petrović“, Čačak
• 1991 Dragan Mojović, Beograd
• 1992 Pavle Blesić, Galerija Kulturnog centra Beograda, Beograd
• 1995 Miodrag Vujačić Mirski, Narodni muzej, Beograd
• 1995 Miloš Šobajić, Bijenale u Veneciji, Jugoslovenski paviljon, Muzej savremene umetnosti, Venecija
• 2003 Zenitizam, (priredila Olivera Zbutega Markuš), Signatura, Beograd
• 2004 Strast i sumnja, (priredila Radmila Matić Panić), Clio, Beograd

Kritike (izbor)

• 1950 Naše monumentalno slikarstvo, Mladost, br. 6, jun, pp. 6, Beograd
• 1952 Freske u Sopoćanima traže hitnu zaštitu, Politika, 13. decembar, Beograd
• 1953 Pola veka jugoslovenskog slikarstva, Umetnost i kritika, decembar, Beograd
• 1955 Ivan Generalić, (pred. kat.), Gradska galerija, Beograd
• 1955 Između oduševljenja i sumnje (Henri Mur), Letopis Matice srpske, knj. 376, sv. 3. pp. 269-276, septembar, Novi Sad
• 1956 Aleksandar Zarin, (pred. kat.), Galerija Grafički kolektiv, Beograd
• 1957 Savremena srpska skulptura, Letopis Matice srpske, god. 133, knj. 379, sv. 5, pp. 508-515, maj, Novi Sad
• 1958 U traženju savremenog, Politika, 28. septembar, Beograd
• 1960 Fovizam i ekspresionizam, Rad, Beograd
• 1961 Da li je moderna umetnost evropska?, Politika, 2. april, Beograd
• 1961 Konstantin Danil najveći srpski slikar 19. veka, Borba, Beograd
• 1963 Šta je s novom estetikom?, Politika, 18. avgust, Beograd
• 1964 Dušan Jovanović Đukin (1891-1945), Delo, god. X, br. 6, pp. 941-952, jun, Beograd
• 1964 Lazar Vozarević, (pred. kat.), Salon Moderne galerije, Beograd
• 1965 Umetnika i naša sredina (Nadežda Petrović), NIN, 23. maj, Beograd
• 1966 Stvaralac i saputnik (Milenko Šerban), Borba, 12. novembar, Beograd
• 1966 Sigurne vrednosti (Branko Protić), Borba, 19. novembar, Beograd
• 1970 Branko Ve Poljanski, teoretičar panrealizma, Književne novine, 15. avgust, Beograd
• 1970 Prikaz - posle pola veka. Studija Ljubomira Micića o vajaru Arhipenku, Književne novine, 5. decembar, Beograd
• 1970 Metamorfoze Zenita, Slikar i grafičar Mihailo Petrov, Savremenik, knj. XXXII, br. 12, pp. 485-492, decembar, Beograd
• 1975 Kakve su to akcije u Pariskoj 14 (Marina Abramović), Borba, 15. april, Beograd
• 1975 Ka simbolu, metafori (Radomir Reljić), Borba, 30. jun, Beograd
• 1975 Protiv zaborava (Vida Jocić), Borba, 6. juli, Beograd
• 1976 Prostori Stojana Ćelića, Borba, 7. maj, Beograd
• 1976 Nadahnuta slikarska ostvarenja (Mića Popović), Borba, 24. avgust, Beograd
• 1976 Tragom doslednosti (Miodrag B. Protić), Borba, 14. decembar, Beograd
• 1977 Realnost u funkcijama (Bojan Bem), Borba, 16. januar, Beograd
• 1977 Volterovski osmeh Ivana Tabakovića, Borba, 30. jun, Beograd
• 1977 Titov saborac Moša Pijade, Borba, 13. jul, Beograd
• 1977 U pravom trenutku (Leonid Šejka), Borba, 24. oktobar, Beograd
• 1977 Ekspresivnost i automatizam (Vera Božičković Popović), Borba, 21. novembar, Beograd
• 1978 Retrospektiva grupe OHO, Borba, 15. februar, Beograd
• 1978 Dada jok, Umetnost, mart-april, br. 58, pp. 51-54, Beograd
• 1978 Tragom avangarde (Jo Klek), Borba, 14. jun, Beograd
• 1979 Uspostavljanje sistema (Dušan Otašević), Borba, 14. januar, Beograd
• 1979 Potrošački ukus i mondenstvo (Dragoš Kalajić), Borba, 5. mart, Beograd
• 1980 Doprinos istoriji umetnosti (Aleksandar Tomašević), Borba, 3. mart, Beograd
• 1980 Ana Bešlić, Umetnost, br. 67, pp. 95-95, Beograd
• 1981 Prisećanja i simboli (Dragan Mojović), Borba, 7. januar, Beograd
• 1982 Put dug četiri decenije (Miodrag B. Protić), Borba, 16. oktobar, Beograd
• 1983 Pogled na sedamdesete, Borba, 1. februar, Beograd
• 1983 Vernost postojećem (Predrag Peđa Nešković), Borba, 9. mart, Beograd
• 1983 Umetnost osamdesetih, Borba, 2. juli, Beograd
• 1983 Aleksandar Cvetković, (pred. kat.), Galerija AZ, Beograd
• 1984 Rajske priče (Slobodan Trajković), Borba, 25. april, Beograd
• 1984 Stići i prestići (Vera Božičković Popović), Politika, 6. oktobar, Beograd
• 1985 Čist umetnički govor (Svetomir Arsić Basara), Politika, 10. januar, Beograd
• 1986 Povratak slikara (Radomir Damnjanović Damnjan), Politika, 20. oktobar, Beograd
• 1986 Bez pravog suda (Matija Vuković), Politika, 2. decembar, Beograd
• 1987 Crteži erotskog naboja (Zoran Vuković), Politika, 19. mart, Beograd
• 1988 Stvarao je srcem (Vladislav Todorović Šilja), Politika, 7. februar, Beograd
• 1988 Ispovest preobraćenika (Dragoljub Raša Todosijević), Politika, 29. februar, Beograd
• 1988 Na tragu tradicije (Nikola Janković), Politika, 26. oktobar, Beograd
• 1989 Povlačenje crte (Bata Mihailović), Politika, 10. juni, Beograd
• 1989 Iskrenost i spontanost (Petar Omčikus), Politika, 24. juni, Beograd
• 1990 Grafika kao slikarstvo (Branko Pavić), Politika, 3. oktobar, Beograd
• 1990 Malo otkrovenje (Ljubinka Jovanović Mihailović), Politika, 8. oktobar, Beograd
• 1991 Vane Bor u Muzeju savremene umetnosti, Politika, 25. februar, Beograd
• 1991 Objekti Milete Prodanovića, Politika, 1. april, Beograd
• 1992 Kolekcija Igora Stepančića, Politika, 5. februar, Beograd
• 1992 Jezik geometrije (Bora Iljovski), Politika, 21. oktobar, Beograd
• 1994 Svetao trenutak srpske avangarde (Legat Marka Ristića), Politika, 18. januar, Beograd
• 1994 Umetnost podzemlja kao povod (Nenad Racković), Politika, 27. februar, Beograd
• 1994 Sinteza kao stav (Zoran Dimovski), Politika, 22. juni, Beograd
• 1995 Dušan Otašević, Politika, 23. juli, Beograd

Autorske izložbe

• 1972 Zenitizam. Predlog za jednu izložbu, Salon Tribine mladih, Novi Sad
• 1972 Kritičari su izabrali, (koautor), Galerija Kulturnog centra Beograda, Beograd
• 1974 Branko Ve Poljanski, Galerija „Jovan Popović“, Opovo
• 1978 Zenit - Ljubomir Micić (1985—1971): Zenitistička konstrukcija, Muzej savremene umetnosti, Beograd
• 1979 Kritičari su izabrali, (koautor), Likovna galerija Kulturnog centra Beograda, Beograd
• 1982 Izbor 82, Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“, Beograd

Reference

• Dokumentacija Muzeja savremene umetnosti, Beograd
• Zoran Markuš, Strast i sumnja, Clio, Beograd, 2004