Zulu (jezik)
Zulu je jezik Zulu naroda sa više od 10 miliona govornika, pri čemu velika većina (95%) živi u Južnoafričkoj Republici gde 24% stanovništva govori zulu kao maternji jezik, a preko 50% razume zulu jezik.[2] Godine 1994. postao je jedanaesti južnoafrički zvanični jezik.[3]
| Zulu jezik | |||
|---|---|---|---|
| Govori se u | Južnoafrička republika, Zimbabve, Lesoto, Malavi, Mozambik i Svazilend | ||
Broj govornika | 12 miliona[1] (2011) | ||
| latinica (zulu alfabet) | |||
| Zvanični status | |||
Službeni jezik u |  Južnoafrička Republika | ||
| Reguliše | - | ||
| Jezički kodovi | |||
| ISO 639-1 | zu | ||
| ISO 639-2 | zul (B) zul (T) | ||
| ISO 639-3 | – | ||
 Rasprostranjenost zulu govornika u Južnoj Africi (u procentima)
| |||
To je drugi najrasprostranjeniji bantu jezik posle šona jezika.[a] Poput drugih Bantu jezika, pismo je latinica prilagođena zulu jeziku. U južnoafričkom engleskom,[7][8] ovaj jezik se često pominje u svom maternjem obliku, isiZulu.[9]
Geografska rasprostranjenost uredi
| <1 /km² 1–3 /km² 3–10 /km² 10–30 /km² 30–100 /km² | 100–300 /km² 300–1000 /km² 1000–3000 /km² >3000 /km² |
Zulu jezik se danas govori među Zulu emigracijom, posebno u Zimbabveu, gde se zulu jezik naziva ndebele. Kosa,[10][11] preovlađujući jezik u istočnom Kejpu,[12][13] koji se često smatra obostrano razumljivim sa Zulu, kao i severni Ndebeli.[14][15]
Maho je 2009. godine pobrojao četiri dijalekata: centalni jvazulu natal, severni transval zulu, istočni kvabe i zapadni cele.[16]
Istorija uredi
Zulu narod živi na prostoru današnje Južnoafričke Republike duže vreme. Zulu jezik poseduje nekoliko klik zvuka tipičnih za južnoafričke jezike, koji se ne mogu naći u ostatku Afrike.
Zulu jezik, poput ostalih južnoafričkih jezika, nije imao svoje pismo do kontakta sa misionarima iz Evrope, koji su dokumentovali jezik korišćenjem latinice. Prva gramatika zulu jezika je objavio norveški misionar Hans Šrojder u Norveškoj 1850. godine.[17] Prvi pisani dokument na zulu jeziku je prevedena Biblija koja se pojavila 1883. Godine 1901. Džon Djub (1871—1946), Zulu iz Natala, osnovao je Ohlandov Institut, prvu obrazovanu instituciju u Južnoafričkoj Republici na domorodačkom jeziku. Takođe je bio autor prve pripovetke na zulu jeziku Insila kaShaka (1930). Sledeći pionir pisac na zulu jeziku je bio Reginal Dhlomo, autor nekoliko istorijskih romana o Zulu vođama iz 19. veka. Drugi poznati Zulu pisci su Benedikt Volet Volakazi i Osvald Mbujoseni Mtshali.
Savremena upotreba uredi
Engleski, holandski i kasnije afrikanerski su bili zvanični jezici koje su koristile Južnoafričke vlade pre 1994. Međutim, u bantustanu Kvazulu zulu jezik se dosta koristi. Ceo obrazovani sistem u zemlji na visokoškolskom nivio je u potpunosti na engleskom ili afrikanerskom. Nakon ukidanja aparthejda 1994, zulu jezik je doživeo preporod. Televizija na zulu jeziku je počela sa emitovanjem početkom osamdesetih godina dvadesetog veka. Zulu radio je veoma popularan a novine su dostupne u provincijama gde žive Zului. U januaru 2005. prvi film na zulu jeziku je nominovan za Oskara.
Upis na obrazovne institucije u Južnoafričkoj Republici više ne zahteva da se južnoafrički jezici uzimaju kao drugi jezik, i mnogi su prešli na učenje zulu jezika. Međutim, na visokoškolskom nivou Zului još uvek dominantno biraju afrikanerski, koji je za oko 30 puta popularniji od zulu jezika.
Pesma Sijahmba je himna Južnoafričke Republike, a prvobitno je napisana na zulu jeziku i bila je popularna u crkvama Severne Amerike tokom 90-ih godina 20. veka.
Napomene uredi
Reference uredi
- ^ Webb, Vic. 2002. "Language in South Africa: the role of language in national transformation, reconstruction and development", Impact: Studies in language and society, 14:78
- ^ Ethnologue 2005
- ^ Carter, Phillip M. (2016). Languages In The World: How History, Culture, and Politics Shape Language. Wiley. str. 139. ISBN 9781118531280.
- ^ Swahili, Ethnologue (18th ed., 2015): "47,000,000 in Tanzania, all users. L1 users: 15,000,000 (2012), increasing. L2 users: 32,000,000 (2015 D. Nurse). Total users in all countries: 98,310,110 (as L1: 16,010,110; as L2: 82,300,000)."
- ^ „Ethnologue: Zulu”. Ethnologue. Pristupljeno 2017-03-05.
- ^ „Ethnologue: Shona”. Pristupljeno 2017-03-06.
- ^ Mesthrie, Rajend, ur. (2002). Language in South Africa. Cambridge: University Press. ISBN 9780521791052. OCLC 56218975.
- ^ Mesthrie, R. (2006). „South Africa: Language Situation”. Encyclopedia of Language & Linguistics (na jeziku: engleski). str. 539—542. ISBN 9780080448541. doi:10.1016/b0-08-044854-2/01664-3.
- ^ sahoboss (2011-04-03). „Zulu”. South African History Online (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-06-17.
- ^ Thambalwam, lwam. „IsiXhosa”. Second largest language. ISSN 1095-9203. doi:10.1126/science.aay8833.
- ^ Webb, Vic (2002). Language in South Africa: the role of language in national transformation, reconstruction and development. Impact: Studies in language and society. str. 78. ISBN 978-9-02721-849-0.
- ^ Census 2011: Census in brief (PDF). Pretoria: Statistics South Africa. 2012. ISBN 9780621413885. Arhivirano (PDF) iz originala 13. 5. 2015. g.
- ^ Mid-year population estimates, 2022 (PDF) (Izveštaj). Statistics South Africa. 28. 7. 2022. str. 2. Pristupljeno 2. 3. 2023.
- ^ NorthernNdebele.blogspot.com NorthernNdebele.blogspot.com
- ^ Spiegler, Sebastian; van der Spuy, Andrew; Flach, Peter A. (avgust 2010). „Ukwabelana – An open-source morphological Zulu corpus”. Proceedings of the 23rd International Conference on Computational Linguistics. Beijing, China: Tsinghua University Press. str. 1020.
- ^ Jouni Filip Maho (2009). „New Updated Guthrie List Online NUGL Online. The online version of the New Updated Guthrie List, a referential classification of the Bantu languages”.
- ^ Rakkenes, Øystein (2003) Himmelfolket: En Norsk Høvding i Zululand, Oslo: Cappelen Forlag, pp. 63–65
Literatura uredi
- Canonici, Noverino, 1996, Imisindo YesiZulu: An Introduction to Zulu Phonology, University of Natal
- Canonici, Noverino, 1996, Zulu Grammatical Structure, University of Natal
- Wade, Rodrik D. (1996). „Structural characteristics of Zulu English”. An Investigation of the Putative Restandardisation of South African English in the Direction of a 'New' English, Black South African English (Teza). Durban: University of Natal. Arhivirano iz originala 13. 10. 2008. g.
- Colenso, John William (1882). First steps in Zulu: being an elementary grammar of the Zulu language (Third izd.). Martizburg, Durban: Davis.
- Doke, C.M. (1953). Zulu–English Dictionary. Johannesburg: Witwatersrand University Press. ISBN 978-1-86814-160-9.
- Doke, C.M. (1958). Zulu–English Vocabulary. Johannesburg: Witwatersrand University Press. ISBN 978-0-85494-009-7.
- Nyembezi, C.L.S.. Learn Zulu. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter. 1957. ISBN 978-0-7960-0237-2.
- Nyembezi, C.L.S.. Learn More Zulu. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter. 1970. ISBN 978-0-7960-0278-5.
- Wilkes, Arnett (2003). Teach Yourself Zulu. ISBN 978-0-07-143442-3.
- UCLA Language Materials Project – Zulu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. јул 2014)
- Dent, G.R. and Nyembezi, C.L.S. (1959) Compact Zulu Dictionary. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter. ISBN 0-7960-0760-8
- Dent, G.R. and Nyembezi, C.L.S. (1969) Scholar's Zulu Dictionary. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter. ISBN 0-7960-0718-7
- Doke, C.M. (2014) English-Zulu/Zulu-English Dictionary Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. август 2022). Johannesburg: Witwatersrand University Press. ISBN 978-1-86814-738-0
- Aarons, Debra; Reynolds, Louise (2003). „South African Sign Language: Changing Policies and Practice”. Ur.: Leila, Monaghan. Many Ways to be Deaf: International Variation in Deaf Communities. Washington, D.C.: Gallaudet University Press. str. 194—210. ISBN 978-1-56368-234-6.
- Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-74862-759-2.
- „Constitution of Zimbabwe (final draft)” (PDF). Kubatana.net. Arhivirano iz originala (PDF) 2013-10-02. g. „The following languages, namely Chewa, Chibarwe, English, Kalanga, Koisan, Nambya, Ndau, Ndebele, Shangani, Shona, sign language,Venda,Tonga are the officially recognised languages of Zimbabwe.”
- „Xhosa alphabet, pronunciation and language”. www.omniglot.com. Pristupljeno 2017-07-06.
- Sands, Bonny; Gunnink, Hilde (2019). „Clicks on the fringes of the Kalahari Basin Area”. Ur.: Clem, Emily; Jenks, Peter; Sande, Hannah. Theory and Description in African Linguistics: Selected Papers from the 47th Annual Conference on African Linguistics. Berlin: Language Science Press. str. 703—724. ISBN 978-3-96110-205-1. doi:10.5281/zenodo.3365789.
- Parker, Philip M. (2003). „Xhosa-English Dictionary”. Webster's Online Dictionary. Arhivirano iz originala 13. 4. 2004. g.
- Capo, Hounkpati B.C. (1981) 'Nasality in Gbe: A Synchronic Interpretation' Studies in African Linguistics, 12, 1, 1–43.
- Casali, Roderic F. (1995) 'On the Reduction of Vowel Systems in Volta–Congo', African Languages and Cultures, 8, 2, December, 109–121.
- Dimmendaal, Gerrit (2008). „Language Ecology and Linguistic Diversity on the African Continent”. Language and Linguistics Compass. 2 (5): 840—858. doi:10.1111/j.1749-818X.2008.00085.x.
- Greenberg, Joseph H. (1963) The Languages of Africa. Indiana University Press.
- Gregersen, Edgar A. (1972) 'Kongo-Saharan'. Journal of African Languages, 4, 46–56.
- Nurse, D., Rose, S. & Hewson, J. (2016) Tense and Aspect in Niger-Congo, Documents on Social Sciences and Humanities, Royal Museum for Central Africa
- Olson, Kenneth S. (2006) 'On Niger–Congo classification'. In The Bill question, ed. H. Aronson, D. Dyer, V. Friedman, D. Hristova and J. Sadock, 153–190. Bloomington, IN: Slavica.
- Saout, J. le (1973) 'Languages sans consonnes nasales', Annales de l Université d'Abidjan, H, 6, 1, 179–205.
- Segerer G., Flavier S., 2011-2018. RefLex: Reference Lexicon of Africa, Version 1.1. Paris, Lyon.
- Stewart, John M. (1976) Towards Volta–Congo reconstruction: a comparative study of some languages of Black-Africa. (Inaugural speech, Leiden University) Leiden: Universitaire Pers Leiden.
- Stewart, John M. (2002) 'The potential of Proto-Potou-Akanic-Bantu as a pilot Proto-Niger–Congo, and the reconstructions updated', in Journal of African Languages and Linguistics, 23, 197–224.
- Williamson, Kay (1989) 'Niger–Congo overview', in Bendor-Samuel & Hartell (eds.) The Niger–Congo Languages, 3–45.
- Williamson, Kay & Blench, Roger (2000) 'Niger–Congo', in Heine, Bernd and Nurse, Derek (eds) African Languages – An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 11–42.
Spoljašnje veze uredi
- South African Languages: IsiZulu
- A short English–isiZulu–Japanese phraselist incl. sound file
- Zulu Swadesh list of basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
- Counting in Zulu
Kursevi uredi
- Zulu With Dingani - Online beginner's course Архивирано на сајту Wayback Machine (28. јул 2016)
- University Of South Africa, free online course
- Sifunda isiZulu
Gramatika uredi
Rečnici uredi
Novine uredi
Softver uredi
- Spell checker for OpenOffice.org and Mozilla, OpenOffice.org, Mozilla Firefox web-browser, and Mozilla Thunderbird email program in Zulu
- Translate.org.za Project to translate Free and Open Source Software into all the official languages of South Africa including Zulu
- PanAfrican L10n wiki page on Zulu