Ilirski jezik (južnoslovenski)
Termini ilirski jezik (lat. lingua illyrica), odnosno ilirijski jezik (lat. lingua illyriana), a takođe i slovensko-ilirski jezik (lat. lingua slavo-illyrica), predstavljaju poseban skup simboličnih lingvonima, odnosno starinskih naziva koji su tokom ranog novovekovnog perioda (od 16. do 18. veka) upotrebljavani u učenim krugovima, radi označavanja južnoslavenskih jezika u širem smislu ili štokavskog narečja u užem smislu.[1][2]
Takvi i slični nazivi, skovani kombinacijom raznih ilirskih i slovenskih odrednica, bili su oblikovani i promovisani pod uticajem tadašnjeg obnovljenog zanimanja za antičku istoriju, što je među učenim ljudima dovelo do oživljavanja arhaičnih pojmova (Iliri, Ilirija, Ilirik) koji su se odnosili na drevnu (antičku) prošlost raznih oblasti na kojima su se kasnije nastanili Južni Sloveni.[3]
Među tadašnjim učenim ljudima bilo je i onih koji su otišli i korak dalje, nastojeći da dokažu etničku i jezičku vezu između antičkih Ilira i potonjih Južnih Slovena. Pobornici takvih ideja su verovali da su Južni Sloveni direktni potomci antičkih Ilira, iz čega su izvodili i razne pretpostavke o jezičkom kontinuitetu, te su stoga smatrali da je upotreba ilirskih odrednica sasvim opravdana za označavanje južnoslovenskih naroda i njihovih jezika.
Takve ideje su opstajale sve do nastanka slavistike kao nauke, koja je doživela ubrzani razvoj tokom prve polovine 19. veka. U međuvremenu, arhaizovana upotreba ilirskih odrednica u kontekstu Južnih Slovena dobila je raznovrsne oblike, koji su posvedočeni u nazivima francuskih Ilirskih pokrajina i potonjeg Ilirskog pokreta. Te pojave su došle do posebnog izražaja već tokom 18. veka u kontekstu habzburških Srba, koji su od strane habzburških državnih vlasti često nazivani Ilirima, što je posvedočeno i nazivom Ilirske dvorske deputacije.[4]
Koristeći ilirsko-slovensku simboliku, pojedini književnici su počevši od 16. veka pokušali da kodifikuju savremene južnoslovenske govore u cilju stvaranja posebnog književnog jezika. Glavno uporište takvog slovensko-ilirskog jezika i književnosti bila je dubrovačka književnost, a takođe i bokokotorska književnost, sa širim krugom književnih stvaralaca na prostorima Mletačke Dalmacije i zaleđa. Jedan od prvih predstavnika bio je Dinko Zlatarić, a Bartol Kašić se može smatrati prvim kodifikatorom ovog jezika. Godine 1604. u Rimu je objavljeno njegovo delo pod naslovom: Institutionum linguae illyricae. Tu gramatiku koriste kao udžbenik isusovci, koji su poslani u misije širom Balkana. Bartol Kašić usvaja južnoslovensko štokavsko narečje, odnosno dubrovački dijalekt koji mu je bio doro poznat. [5]
Izveni religijski aspekti pomenutih jezičkih i književnih kretanja došli su do posebnog izražaja u sklopu katoličkog prozelitizma, koji je bio intenziviran u periodu između 16. i 18. veka, sa prvenstvenim usmerenjem prema pravoslavnim Srbima.[6] U cilju odbrane, među Srbima je tokom 18. veku počeo da jača uticaj jezičkih strujanja iz pravoslavne Rusije, što je u krajnjem ishod dovelo do nastnaka književnog slavenosrpskog jezika.[7]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Ivić 1993, str. 105-134.
- ^ Pantić 1993, str. 135-255.
- ^ Fine 2005, str. 236–239, 255–264, 270–271, 274, 276–278.
- ^ Lins 1910, str. 664.
- ^ Bartol KAŠIĆ (Pag, 15. VIII. 1575. - Rim, 28. XII.1650.), Institutiones linguae lllyricae (1604)
- ^ Nikola Žutić (2007): Vatikan i srpski jezik i književnost od 17. do 20. veka
- ^ Ivić & Mladenović 1986, str. 69-106.
Literatura uredi
- Ivić, Pavle (1982). „Književni i narodni jezik kod Srba”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 519—534.
- Ivić, Pavle (1993). „Jezičke prilike Srba u razdoblju od 1537. do 1699. godine”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 105—134.
- Ivić, Pavle; Mladenović, Aleksandar (1986). „O jeziku kod Srba u razdoblju od 1699. do 1804. godine”. Istorija srpskog naroda. 4 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 69—106.
- Ivić, Pavle (1998). Pregled istorije srpskog jezika (1. izd.). Sremski Karlovci-Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
- Lins, Joseph (1910). „Illyria”. The Catholic Encyclopedia. 7. New York: Robert Appleton Company. str. 663—664.
- Pantić, Miroslav (1993). „Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 135—255.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (2005). When Ethnicity did not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.