Irski rat za nezavisnost
Irski rat za nezavisnost (engl. Irish War of Independence; ir. Cogadh na Saoirse), poznat i kao Anglo-irski rat je bio oružani sukob koji se od 1919. do 1921. vodio u Irskoj između irskih nacionalista okupljenih u Irsku republikansku armiju (IRA) na jednoj, i britanskih vojnih, policijskih i paravojnih formacija te unionističkih milicija na drugoj strani.[1] Uzroci sukoba su bili u višedecenijskom nezadovoljstvu većine irskog (katoličkog) stanovništva britanskom vladavinom, odnosno političkom unijom sa pretežno protestantskom Velikom Britanijom, kao i neuspjeh pokušaja britanske vlade da spor otkloni projektom irske autonomije; tome je u velikoj mjeri doprinijelo izbijanje prvog svjetskog rata čije su političke i ekonomske posljedice, ali i krvavo gušenje Uskršnjeg ustanka 1916. godine dodatno radikalizovale brojne Irce te ih okrenuli prema dotada marginalnoj stranci Šin Fejn. Njeni predstavnici su na britanskim parlamentarnim izborima 1918. godine osvojili 70% svih mjesta u Irskoj, te se potom okupili u Dablinu i 21. januara 1919. donijeli deklaraciju o nezavisnosti irske, a što je datum koji se tradicionalno uzima kao početak sukoba. Njegov tok je karakteriziralo odsutstvo konvencionalnih okršaja, s obzirom na to da je IRA koristila gerilsku strategiju usmjerenu na policiju i vojne jedinice u izoliranim oblastima; britanske vlasti su na to nastojale odgovoriti korištenjem paravojnih formacija od kojih su na zao glas došli dobrovoljci iz Britanije poznati kao Black and Tans.[2] Sukob, koji je eskalirao od decembra 1920. godine je osim vojnih akcija uključivao i brojne likvidacije civila na obje strane, a u pretežno protestantskom Alsteru su njene glavne žrtve bili manjinski katolici. U Britaniji, koja se još ekonomski i psihološki oporavljala od prvog svjetskog rata rata, sukob u Irskoj je s vremenom postao izuzetno nepopularan.[3] Njena vlada je stoga pristala na primirje proglašeno 11. jula 1921. godine. Slijedili su pregovori tokom kojih je postignut kompromisni Anglo-irski sporazum u decembru 1921. kojim je Irska podijeljena na južni dio - Irsku Slobodnu Državu kao de fakto nezavisni britanski dominion - i Sjevernu Irsku koja je ostala pod neposrednom britanskom vlašću. Iako današnji teoretičari znaju ishod rata nazivati prvim uspješnim primjerom strategije asimetričnog ratovanja, veliki dio stanovnika nove države njime nije bio zadovoljan, što je dovelo do kratkog ali krvavog građanskog rata, a pola vijeka kasnije u Alsteru i do dugotrajnog sjevernoirskog sukoba.[4][5][6]
| Irski rat za nezavisnost | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Irski pobunjenici | |||||||||||
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 Irska Republika |
 Ujedinjeno Kraljevstvo | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Majkl Kolins Ričard Mulkahi Katal Bruga Ejmon de Valera Artur Grifit |
Dejvid Lojd Džordž Džon Frenč Lord FicAlan Ajan Makferson Hamar Grinvud Frederik Šou Nevil Mekredi Henri Hjug Tjudor | ||||||||||
| Jačina | |||||||||||
| ~15.000 | >40.000 | ||||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||||
| ~550 mrtvih | 714 mrtvih | ||||||||||
Reference uredi
- ^ Heatherly 2012
- ^ Dinan 1987, str. 105
- ^ Neil Richardson, "A Coward if I return, a Hero if I fall: Stories of Irishmen in World War I", (Dublin 2010). p. 13.
- ^ Military History Now - The Black and Tan War — Nine Fascinating Facts About the Bloody Fight for Irish Independence
- ^ „The 1917 to 1921 Service Medal (Black and Tan) With Comrac Bar”. Arhivirano iz originala 12. 06. 2018. g. Pristupljeno 03. 11. 2017.
- ^ http://www.historynet.com/michael-collins-a-man-against-an-empire.htm
Literatura uredi
- Dinan, Brian (1987). Clare and its people. Dublin: The Mercier Press. str. 105. ISBN 978-085342-8282.
- Heatherly, Christopher J. (2012). Cogadh Na Saoirse: British Intelligence Operations During the Anglo-Irish War, 1916–1921 (reprint izd.). BiblioBazaar. Arhivirano iz originala 22. 12. 2014. g. Pristupljeno 22. 12. 2014.
