Википедија

Istorijat antisemitizma

Izraz iz 19. veka koji je postao oznaka za opšte predrasude prema Jevrejima. Ponekad se pravi razlika između antijudaizma (opštih antijevrejskih predrasuda) i antisemitizma (predrasuda zasnovanih na rasnoj pripadnosti), prvi put razrađena u 19. veku.

Stari svet uredi

U Starom svetu sreću se mnoga ispoljavanja antisemitizma, delimično usled odbijanja Jevreja da se mešaju s drugim narodima. Već je u Palestini postojao sukob Jevreja i neJevreja, koji se pojačao u vreme grčke vladavine nad Palestinom. Helenistički vladari gledali su na Jevreje kao na prepreku širenju grčke kulture, dok su se Jevreji, s druge strane, suprotstavljali grčkom uticaju, smatrajući ga pretnjom svojoj religiji. Izdvojenost Jevreja bila je u oštrom kontrastu s opštim stavom u Starom svetu i često je dovodila do toga da se na njih gledalo s podozrenjem i do optužbi koje će se, s malim varijacijama, ponavljati tokom cele istorije, sve do 20. veka. Smatralo se da su Jevreji čudni i izopačeni ljudi i da nemaju prava na zemlju koju poseduju.

Rano hrišćansko doba uredi

Hrišćanstvo je otpočelo kao jedna od jevrejskih sekti. Njegov osnivač, Isus, bio je Jevrejin, kao i njegovi sledbenici. Prvi hrišćani kombinovali su verovanje u Isusa kao Mesiju sa pridržavanjem jevrejskog zakona. Već u tim ranim godinama, međutim, posejano je seme budućih sukoba, jer je mlada crkva sebe videla kao novu zajednicu Izrailja u kojoj je Bog ispunio svoja obećanja dolaskom Isusa kao Hrista (Mesije). Ona je preuzela jevrejske svete spise kao svoje, tumačeći ih u svetlu verovanja u Hrista. Jevreji su neko vreme tolerisali ovu novu sektu, ali su na hrišćane vrlo brzo počeli da gledaju kao na jeretike i pretnju judaizmu. Ova pritajena netrpeljivost bila je pojačana iz dva razloga.

Prvi je bio to što su u crkvu u sve većem broju stupali i neJevreji i što je na saboru u Jerusalimu prevagu odnelo stanovište Pavla, po rođenju fariseja, da je dovoljna sama vera u Hrista i da neJevreji ne potpadaju pod Toru.

Drugi događaj bio je rat Rimljana protiv Judeje (66—70) i razaranje Jerusalima. Tokom opsade, hrišćanska zajednica Jerusalima napustila je grad, tumačeći predstojeću katastrofu kao Božju kaznu za Jevreje zbog njihovog odbacivanja Isusa i ispunjenje njegovog proročanstva. Hrišćanstvo je na taj način razdružilo svoju sudbinu od sudbine judaizma. Od tog trenutka, ove dve religije pošle su svaka svojim putem, u sve većem međusobnom neprijateljstvu. Jevrejski hrišćani izbačeni su iz sinagoge, a hrišćani su smatrali da su Jevreji tvrdoglavi u svom odbijašu da p. n. e. i da su stoga kažnjeni od Boga, bez sopstvene zemlje, za sva vremena osuđeni da lutaju kao beskućnici po licu zemlje. Netrpeljivost rane crkve prema judaizmu može se donekle shvatiti i kao rezultat njenih nastojanja da pronađe sopstveni identitet. S novim statusom hrišćanstva kao zvanične religije Rimskog carstva, od 312. godine, hrišćanski teološki stavovi počeli su da se izražavaju zakonom. Jevreji su tada izgubili mnoga od svojih starih prava, zabranjeno im je da stupaju u brak sa hrišćanima i isključeni su iz glavnih tokova ekonomskog poretka.

Srednji vek uredi

U društvu prožetom hrišćanstvom u svakom vidu života, na Jevreje se nužno gledalo kao na strance. Dok su crkveni sabori od 12. veka nadalje donosili diskriminatorske zakone protiv Jevreja, pojedini biskupi i pape često su pokušavali da ih zaštite od provala narodnog besa. U vreme kada je počela da cveta evropska trgovina, antisemitizmu su doprineli i ekonomski činioci. Zelenaštvo (pozajmljivanje novca sa interesom) srednjovekovna crkva je smatrala grešnim i stoga je ono bilo zabranjeno za hrišćane. Kako je ono, međutim, bilo neophodno za napredak ekonomije, Jevreji, budući da su bili izvan hrišćanskog društva, podsticani su da se bave zelenašenjem, što im je često donosilo netrpeljivost običnog sveta.

Reformacija uredi

Mada su Kalvin i puritanci pokazivali određeno poštovanje prema Jevrejima, Luterov antisemitizam nije ništa zaostajao za antisemitizmom crkvenih otaca i on je na Jevreje gledao kao na oličenje svega što je Bogu strano. Neposredno pre smrti, 1543, napisao je traktat Protiv Jevreja i njihovih laži, u kome je izložio program praktičnih mera za izopštavanje Jevreja iz društva, koji je uključivao i paljenje sinagoga. Adolf Hitler će tokom Holokausta upotrebiti jedan deo ovog traktata.

Prosvetiteljstvo i verska emancipacija uredi

Kako je slabio uticaj crkve na zapadno društvo tako se i sudbina Jevreja znatno popravljala. U svakodnevnom životu, međutim, prastari stereotipi i dalje su postojali. Čak i oni koji su hteli da rehabilituju Jevreje, činili su to u odbranu njihovih ljudskih osobina, a ne njihovog judaizma. Bez obzira na motive, Jevrejima je najzad omogućen slobodan pristup univerzitetima, slobodnim profesijama i vojnoj službi. Izgledalo je kao da je za njih osvanulo novo doba slobode.

Devetnaesti i dvadeseti vek uredi

U narodu i u mnogim klerikalnim krugovima i dalje je vera bila povod za izraženi antijudaizam koji se čak i pojačavao. U 19. veku je došlo i do rađanja jedne nove vrste antisemitizma, pre zasnovanog na rasnim nego na verskim osnovama. U Nemačkoj je 1879. Vilhelm Mar skovao termin „antisemitizam“. Međutim, čak ni novi talasi antisemitizma nisu mogli da pripreme svet za ono što će biti najrazornija provala antisemitizma u celoj istoriji Zapada. To je bilo rezervisano za 20. vek. Ekonomski i politački kolaps pripremili su u Nemačkoj teren za Hitlerovu žestoku antisemitsku kampanju. Teorija „noža u leđima“ prikazivala je Jevreje kao one koji su odgovorni za nemačke nevolje, nudeći tako pogodnog žrtvenog jarca. Bila je to prilika da Hitler ostvari svoj san o tome da Nemačku, a eventualno i celu Evropu, od Jevreja očisti jednom za svagda. Nacizam je, mada u mnogo čemu antiteza i neprijatelj hrišćanstva, bio u stanju da svoje „konačno rešenje“ izgradi na prastarom hrišćanskom antisemitizmu Zapada.

Posle Drugog svetskog rata uredi

Primetno jenjavanje antisemitizma na Zapadu nakon Drugog svetskog rata u velikoj meri je rezultat holokausta. Saosećanje koje je postojalo širom sveta za preživele iz Hitlerovog pokolja odigralao je značajnu ulogu u stvaranju jevrejske države 1948. Postojanje države Izrael dovelo je, međutim, do ispoljavanja antisemitizma u novoj levici i do novih antijevrejskih osećanja u arapskim zemljama, delu sveta u kome su tokom srednjeg veka Jevreji mnogo bolje prolazili nego pod hrišćanskom vlašću. Ipak, napori da se antisemitizam iskoreni ne jenjavaju.[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16]

Antisemitizam svetog Nikolaja Velimirovića uredi

Sveti Nikolaj Velimirović u knjizi „Kroz tamnički prozor“, napisanoj tokom tromesečnog zarobljeništva u koncentracionom logoru Dahau, za Drugi svetski rat optužuje nehrišćanske ideologije Evrope, poput: demokratije, komunizma, socijalizma, ateizma i verske tolerancije. U osnovi ovih pojava sveti Nikolaj Velimirović vidi jevrejsko delovanje:

To Evropa ne zna [...] Ona ništa ne zna osim onog što joj Židovi pruže kao znanje. Ona ništa ne veruje osim onog što joj Židovi zapovede da veruje. Ona ne ume ništa da ceni kao vrednost dok joj Židovi ne postave svoj kantar za meru vrednosti [...] Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova đavola. Za čuđenje je da su se Evropejci, potpuno predali Židovima, tako da židovskom glavom misle, židovske programe primaju, židovsko hristoborstvo usvajaju, židovske laži kao istine primaju, židovska gesla kao svoja primaju, po židovskom putu hode i židovskim ciljevima služe.

Oni su se pokazali gori protivnici Božji negoli neznabožac Pilat, jer su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč: "Krv Njegova na nas i našu decu!" Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, otac njihov.

Reference uredi

  1. ^ Viličić, Stojanović, Mihajlović, Mevorah, Sonja, dr Dragana, Ðenka, Vera. „PORTRETI I SEĆANJA JEVREJSKE ZAJEDNICE U SRBIJI PRE HOLOKAUSTA” (PDF). yadvashem.org. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  2. ^ „Opšti uzroci antisemitizma”. metaphysica.rs. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  3. ^ Sekelj, Laslo. „ANTISEMITIZAM U JUGOSLAVIJI (1918—1945)*” (PDF). core.ac.uk. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  4. ^ „ANTISEMITIZAM – POSLEDICA VELIKODRŽAVNOG PROJEKTA” (PDF). helsinki.org.rs. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  5. ^ „Antisemitizam”. haver.rs. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  6. ^ „Jevrejski narod i antisemitizam (od starog veka do 1918. godine)” (PDF). mpn.gov.rs. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  7. ^ „Anti-Semitism”. history.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  8. ^ „Anti-Semitism”. britannica.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  9. ^ Phillips, Gervase. „Antisemitism: how the origins of history’s oldest hatred still hold sway today”. theconversation.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  10. ^ „A BRIEF HISTORY OF ANTI-SEMITISM” (PDF). adl.org. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  11. ^ Badinter, Robert. „Anti-Semitism: Learning the lessons of history cou_01_18_badinter_01.jpg”. en.unesco.org. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  12. ^ Mark Weitzman. „Antisemitism: A Historical Survey”. museumoftolerance.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  13. ^ „Overview I: A Short History of Anti-Semitism”. knowitall.org. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  14. ^ I. BRUSTEIN, D. KING, WILLIAM, RYAN. „Anti-Semitism in Europe Before the Holocaust”. journals.sagepub.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  15. ^ SCHAEFFER, CAROL. „HATRED IN PLAIN SIGHT”. smithsonianmag.com. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
  16. ^ A. Allen, Stephen. „Facing Anti-Semitism and American History”. origins.osu.edu. Pristupljeno 28. 1. 2021. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историјат_антисемитизма&oldid=26892251”