Википедија

Istorija Rumunije


Istorija Rumunije u širem smislu predstavlja istoriju geografskog područja današnje Rumunije i naroda koji su na njemu živeli. U užem smislu, istorija Rumunije je istorija moderne države Rumunije koja je nastala 1859. godine ujedinjenjem Vlaške i Moldavije pod knezom Aleksandrom Kuzom.

Praistorija i stari vek uredi

 
Antropomorfna figura Tripoljske kulture
 
Rimska provincija Dakija

Najstariji arheološki spomenici na teritoriji današnje Rumunije potiču iz srednjeg paleolita. U rumunskoj pećini sa kostima pronađeni su najstariji ostaci ljudi u Evropi, stari 40.000 godina[1]. Stanovnici Rumunije u epohi neolita bili su naseljeni uglavnom oko Dunava. Bavili su se lovom i ribolovom, primitivnom zemljoradnjom i stočarstvom. Živeli su u matrijahalnim opštinama. Na prostorima Rumunije se od 4500. do 3000. godine p. n. e. prostirala Tripoljska kultura[2]. Početkom 2. milenijuma p. n. e. stanovnici Rumunije ulaze u bronzano doba. Preovlađuje patrijarhat. Zemlja se obrađuje plugom, razvijaju se zanati, besne međuplemenske borbe, utvrđuju se naselja. U 7. veku p. n. e. stanovništvo je ovladalo tehnikom obrade gvožđa[3]. Od 6. veka p. n. e. pa do nove ere u oblasti Crnog mora sa istoka dolaze skitska nomadska plemena koja znatno utiču na razvoj oružja starosedelačkih plemena Rumunije. Od 4. veka p. n. e. jača uticaj Geta i Dačana koje spominje i Herodot u svojoj istoriji[4]. Do kraja 1. milenijuma Dačani, koji su asimilovali Gete, stvaraju moćnu robovlasničku državu sa centrom u Transilvaniji[5]. Upadima preko Dunava Dačani stalno prete istočnim granicama Rimskog carstva, a na severozapadnoj obali Crnog mora pljačkaju grčke gradove. Rimljani su često preduzimali pohode protiv Dačana, ali su svi njihovi napadi izvedeni do kraja 1. veka n. e. završeni neuspehom. Rimski car Trajan (98-117) uspeo je da ih pokori 105. godine u tzv. Dačkim ratovima[6]. Poslednji dačski kralj Decebal izvršio je samoubistvo[7]. Dve godine kasnije je na teritoriji nekadašnje države Dačana formirana provincija Dakija. Starosedeoci su uglavnom istrebljeni i deportovani. Na njihovo mesto došli su rimski kolonisti iz svih krajeva Carstva. Glavni grad provincije bio je Sarmizegetuza, kasnije nazvan Ulpija Trajana. Međutim, Dakija se nalazila na krajnjem severoistoku Rimskog carstva te ju je bilo teško braniti. Tokom vladavine cara Aurelijana, godine 271. p. n. e, Dakiju napušta rimska vojska i znatan deo romanizovanog starosedelačkog stanovništva[8]. Krajem 3. veka na teritoriju Rumunije upadaju Goti i Gepidi[9], potom Huni i Avari[10]. U 5. veku javljaju se slovenska plemena[11], kasnije Bugari, u 9. veku Mađari, a u 11. veku Kumani[12] i Pečenezi[13].

Srednji vek uredi

Glavni članak: Istorija Rumunije u srednjem veku
 
Srednjovekovni rumunski zamak Bran

Istorija Rumunije od odlaska rimskog stanovništva do 13. veka nije dovoljno poznata. Zna se da je u periodu od 10. do 13. veka postojalo niz državica feudalnog tipa (kneževine, vojvodstva, županati). U 13. veku Rumuniju pustoše Mongoli u svom pohodu na istočnu Evropu. Zajedno sa Rumunijom je opustošena i oblast Moldavije. Od 11. do 13. veka Transilvanija postepeno prelazi pod vlast ugarskih kraljeva. Sem Slovena, narodi koji upadaju u Rumuniju se tu ne zadržavaju već se sele na zapad, u bogatije i naseljenije predele. Zato ne ostavljaju gotovo nikakvog traga na romanizovano stanovništvo koje je u Rumuniji ostalo nakon odlaska Rimljana. Do 13. veka formirane su dve srodne narodnosti: vlaška i moldavska. U narednom veku, asimilujući susede, Vlasi i Moldavci obrazuju dve nezavisne države: Vlašku (oko 1324) i Moldaviju (1359). Ove države najpre su bile vazali Ugarske.

 
Vlad Cepeš

Osnovni izvor za ranu istoriju Vlaške jeste hronika iz 16. veka. Pod Basarabom I (oko 1324-1352) Vlaška se pobedom nad Karlom I Anžujskim kod Posade 1330. godine oslobodila vazalnog odnosa prema Mađarskoj i pripojila je deo Transilvanije koji je do tada bio pod mađarskom kontrolom[14]. Vlaška je još više učvrstila svoju samostalnost tokom vladavine Aleksandrua Basaraba, ali je ubrzo potom ponovo primorana da prizna suverenitet Ugarske. Feudalni sistem ustanovljen je tokom vladavine prvih vladara. Koristeći se borbama oko mađarskog prestola, Jovan Mirča (1386-1418) uspeva da povrati samostalnost Vlaške. Ekspanzija Osmanskog carstva ugrozila je Vlašku. Vlasi su 1396. godine učestvovali u bici kod Nikopolja, a prema nekim izvorima su učestvovali i u Kosovskoj bici (1389). I pored pobede nad Osmanlijama u bici na Rovinama (1395) Mirča je primoran na plaćanje danka sultanu. Od 1411. godine Vlaška je vazal Osmanskog carstva, ali je sačuvala svoje teritorije, integritet i religiju. Izvestan napredak u jačanju nezavisnosti postignut je krajem 15. veka, pod vladavinom Vlad Cepeša, ali je nakon poraza Ugarske na Mohaču 1526. godine Vlaška ponovo pala pod vlast Porte[15]. Moldavija je svoj vrhunac dostigla tokom vladavine Stefana III (1457-1504)[16]. Bila je to neuobičajeno duga vladavina za srednji vek. Bio je veoma uspešan vladar i vojskovođa; izgubio je svega dve od četrdeset osam bitaka koje je vodio[17]. Najveću bitku vodio je 1475. godine kod Vasluja protiv Osmanlija. Podigao je 48 crkava[18]. Moldavija je, kao i Rumunija, u 16. veku postala vazalna država Osmanskog carstva.

Novi vek uredi

 
Mapa Evrope nakon Vestfalskog mira 1648. godine

Predstavnik vlaške aristokratije, Mihaj Hrabri (1593-1601), pokušao je 1594—5. godine osloboditi Vlašku u savezu sa Moldavijom i Transilvanijom. Pokušaj je završen neuspehom jer Mihaj nije uspeo privući seljačke mase. I pored toga, Mihaj je ostao upamćen po tome što je prvi pokušao da ujedini rumunske zemlje: Vlašku, Moldaviju i Transilvaniju[19]. Kneževina Transilvanija doživljava uspon tokom vladavine Gabora Betlena, poznatog učesnika Tridesetogodišnjeg rata[20]. Početkom 17. veka Porta uvodi nov sistem vrhovne uprave u Vlaškoj. Domaće vladare zamenili su fanarioti, bogati i uticajni Grci koji su živeli u carigradskom predgrađu Feneru[21]. Na kneževski presto je 10. februara 1716. godine došao fanariot Nikolaos Mavrokordatos. Ratovi Rusije i Turske tokom 18. veka bitno su uticali na istoriju Vlaške. Ruske trupe 1769. godine ulaze u Vlašku tokom jednog od niza Rusko-turskih ratova. Mirom u Kučuk-Kajnardžiju iz 1774. godine Rusija dobija pokroviteljstvo nad Vlaškom, a Turska se obavezuje na znatne ustupke kao što su smanjenje dažbina, autonomna prava i sl. Međutim, ubrzo po završetku rata situacija se vratila na staro. Pod uticajem Grčke revolucije (1821-1829) u Vlaškoj je 1821. godine, uz pomoć heterije, izbio ustanak pod vođstvom Tudora Vladimireskua. Ustanak je ugušen iste godine[22].

Revolucionarna vrenja 1848. godine zahvataju i Vlašku. Međutim, intervencija turske vojske dovela je do brzog gušenja ustanka[23]. Položaj Vlaške prema Porti nije se suštinski izmenio sve do Pariskog ugovora iz 1856. godine kojim je okončan Krimski rat. Vlaška i Moldavija su Pariskim mirom stavljena pod pokroviteljstvo Austrije, Francuske, Pijemonta, Pruske, Rusije i Velike Britanije, ostajući i dalje u vazalnom odnosu prema Turskoj. Dve godine kasnije je na konferenciji ovih država održanoj u Parizu odlučeno da se Vlaškoj i Moldaviji prizna nezavisnost i da se stvore uslovi za njihovo ujedinjenje. Naredne godine su Vlaška i Moldavija izabrale Aleksandra Kuzu za zajedničkog vladara[24]. Na konferenciji u Parizu iz 1861. godine pokroviteljice i Turska ratifikuju izbor Kuze za zajedničkog vladara. Time je i formalno priznato ujedinjenje Vlaške i Moldavije u jednu državu. Naredne godine obrazovana su i jedinstvena vrhovna politička i upravna tela čime je ujedinjenje definitivno završeno. Na političkoj karti Evrope pojavila se Kneževina Rumunija koja je i dalje bila vazalna država Osmanskog carstva.

Nezavisnost uredi

Glavni članak: Rumunski rat za nezavisnost
 
Rumunske granice od 1859. do 2010. godine

Vlada Kneževine Rumunije donela je 1864. godine dekret o ukidanju kmetstva i izvršila je značajne sudske, finansijske i administrativne reforme. Međutim, združeni bojari i reakcionarni deo buržoazije energično se suprotstavljaju daljoj liberalizaciji. Kuza je primoran da se 1866. godine odrekne rumunskog prestola. Novi knez postao je nemački princ Karl Hoencolern kao Karol I. Spoljana i unutrašnja politika Rumunije potčinjene su interesima Austtro-Ugarske i Nemačke te su brojne reforme ukinute. Svaki pokušaj pobune sprečavan je oštrim policijskim represalijama. Velika istočna kriza predstavlja značajan momenat u istoriji Rumunije. Rumunska vlada vodila je tajne pregovore o savezništvu i sa Rusijom i sa Turskom. Tek je 1877. godine sa Rusijom potpisala konvenciju o prelasku ruskih trupa preko rumunske teritorije. Tako je Rusija prva država koja je priznala Rumuniju kao taktički suverenu državu. Ubrzo po izbijanju Rusko-turskog rata (1877–1878) Rumunski parlament proglasio je nezavisnost i 21. maja je objavio ulazak Rumunije u rat na strani Rusije. Rusko-turski rat u Rumuniji je poznat kao rat za nezavisnost. Dva rumunska korpusa (ukupno 60.000 ljudi) učestvuju na strani Rusa[25]. Rumunska vojska naročito se istakla u akcijama oko Plevne. San-Stefanskim mirovnim ugovorom iz 1878. godine Turska je Rumuniji priznala nezavisnost. Luka Konstanca i deo Dobrudže ušle su u sastav Rumunije. Južni deo Besarabije koji je Pariskim mirom iz 1856. godine predat Moldaviji, vraćen je Rusiji. Na Berlinskom kongresu (1878) evropske države saglasile su se s odredbama San-Stefanskog mira[26]. Nezavisnost Rumunije potvrdile su 1879. godine Italija, Francuska, Britanija i Nemačka. Sledeće godine Rumunija je proglašena kraljevinom.

Kraljevina Rumunija uredi

Glavni članak: Kraljevina Rumunija

Spoljna politika Rumunije nakon Berlinskog kongresa diktirana je, u najvećoj meri, progermanskim naklonostima kralja Karola. Od 1888. godine Rumunija je tajnim sporazumom vezana za Trojni savez Nemačke, Austrije i Italije. Stanovništvo Rumunije je takvu politiku oštro osudilo što će naročito doći do izražaja u tzv. Balkanskoj krizi (1912–1913). Još 20. januara 1868. godine Rumunija je sklopila ugovor o prijateljstvu sa Srbijom. I pored toga, pred početak Prvog balkanskog rata, stav Rumunije prema članicama Balkanskog saveza (Srbiji i Bugarskoj) bio je veoma neodređen. Rumunija je u Prvom balkanskom ratu ostala neutralna, ali je Londonskim mirom od Bugarske dobila Silistru. Time se nije zadovoljila već se, nakon poraza Bugarske kod Bregalnice, uključila u Drugi balkanski rat na strani Srbije. Rumunske snage 15. jula 1913. godine kod Gigena prelaze u ofanzivu. Do 25. jula je rumunska vojska, ne nailazeći na otpor neprijatelja, doprla na 5 kilometara od Sofije, a dalje nadiranje sprečila je intervencija nemačkog cara. Mir je 10. avgusta 1913. godine potpisan u Bukureštu. Rumunija je dobila deo Dobrudže te je po prostranstvu (137 000 km²) i stanovništvu (7,9 miliona) zauzimala prvo mesto među balkanskim državama[27].

Prvi svetski rat uredi

Glavni članak: Rumunski pohod (Prvi svetski rat)
 
Britanski plakat dobrodošlice Rumuniji u Prvi svetski rat

Po izbijanju Prvog svetskog rata Rumunija je ostala neutralna kolebajući se između Antante i Centralnih sila. Većina vodećih političara i javno mnjenje bilo je na strani Antante koja je Rumuniji garantovala pripajanje Transilvanije i delova Banata i Bukovine dok je za učešće na strani Centralnih sila Rumunija mogla dobiti samo ruski deo Besarabije. Katastrofalni poraz Austrijanaca na Istočnom frontu (Brusilovljev prodor) prekinuo je kolebanje. Rumunija 17. avgusta sa Antantom potpisuje ugovor o savezu i vojnu konvenciju, a deset dana kasnije objavljuje rat Austro-Ugarskoj i Nemačkoj. Čekajući rezultat ruske ofanzive u Galiciji (1916) Rumunija je zakasnila sa ulaskom u rat nekoliko meseci. Ruska ofanzivna snaga bila je već malaksala. I pored početnih uspeha rumunske ofanzive, austrijska 1. armija i nemačka 9. armija, uz pomoć bugarske 3. armije, prelaze u kontraofanzivu i odbacuju rumunski korpus kod Sibijua. Do početka decembra zauzata je Vlaška (sa Bukureštom), Dobrudža i deo Moldavije. Rumunska vlada prebacila se u Jaši. U operacijama 1916. godine rumunska vojska izgubila je oko 250.000 ljudi i dve trećine teritorije. Sledeće godine u Rumuniju pristižu ruska pojačanja. Januara 1918. godine rumunska vojska posela je Besarabiju, a 7. maja je sa Centralnim silama u Bukureštu potpisan mir kojim je Rumunija izgubila deo teritorije (sa 500.000 stanovnika). Početkom novembra Rumunija ponovo pristaje uz Antantu. U bici na Tisi protiv Sovjetske republike Mađarske (20-26. jul 1919) rumunske snage porazile su mađarsku reakcionarnu armiju, a 4. septembra ulaze u Budimpeštu. Tu se zadržavaju određeno vreme i mađarsku teritoriju napuštaju marta 1920. godine. Sen-Žermenskim i Trijanonskim sporazumom Rumunija je dobila Bukovinu, Transilvaniju i istočni Banat, a Nejiskim mirom južnu Dobrudžu. Teritorija Rumunije povećala se na sa 137.000 na 294.800 km², a broj stanovnika sa 7 900 000 na 17 300 000[28].

Međuratni period uredi

Glavni članak: Velika Rumunija
 
Velika Rumunija u međuratnom periodu

Unutrašnja situacija u Rumuniji je nakon završetka rata bila potpuno nesređena, a ionako slaba privreda velikim delom razorena. Nerešeno agrarno pitanje, šovinistička politika vladajućih krugova prema nacionalnim manjinama i njihova jako izražena antisovjetska orijentacija, uz privredne teškoće, bili su glavni uzroci sve većeg nezadovoljstva širokih masa. Talas nemira zahvata Rumuniju pod uticajem Oktobarske revolucije u Rusiji. Krajem 1918. godine krvavo je ugušena pobuna radikala u Bukureštu, a potom i seljaka u Transilvaniji koji su otimali i delili vlastelinske posede. U Besarabii je 1920. godine izbio seljački ustanak za čije gušenje je vlada morala angažovati veliki broj ljudi. Oktobra 1920. godine štrajkovalo je preko 200.000 radnika. Maja sledeće godine obrazovana je Komunistička partija Rumunije. Vlada je njen rad zabranila 1942. godine. U spoljnoj politici Rumunija je potpuno pod uticajem velikih sila, pre svega Francuske. Uključuje se u versajski sistem bezbednosti. Sa Jugoslavijom i Čehoslovačkom, Rumunija je 1920. godine obrazovala Malu Antantu, sa Poljskom je potpisala vojni pakt, a sa Jugoslavijom konvenciju o uzajamnoj pomoći u slučaju napada Bugarske. Sprovedenom agrarnom reformom (1921–1930) nije se mnogo postiglo. Samo je 7% stanovništva radilo u industriji. Velika ekonomska kriza se osetila i u Rumuniji. Bez posla je ostalo 30% radnika, nadnice su se smanjile, povećala se glad. Princ Karol se juna 1930. godine vraća iz izgnanstva i iste godine je krunisan za kralja. Na političkoj sceni se od 1930. godine javljaju fašističke organizacije koje imaju veliki uticaj na vladajuće krugove. Veliki štrajk bio je štrajk železničkih radnika u Grivici 1933. godine. Vlada je u gušenju upotrebila oružje, ranila nekoliko, a uhapsila preko 2000 ljudi. Iste godine formiran je Nacionalni antifašistički komitet i druge antifašističke organizacije. Rumunija je sledeće godine sa Jugoslavijom, Grčkom i Turskom sklopila Balkanski savez. Sa Sovjetskim Savezom su uspostavljeni diplomatski odnosi. Ovakav zaokret u politici prema Sovjetima rezultat je straha Rumunije od novog žarišta rata stvorenog Hitlerovim dolaskom na vlast. No, antisovjetska i antikomunistička politika nije se izmenila. Već 1934. godine raspuštene su sve antifašističke organizacije. Najreakcionarniji elementi buržoazije i velikih posednika nastoje da u zemlji uvedu diktaturu fašističkog tipa. Najekstremnija fašistička organizacija bila je poznata pod nazivom Gvozdena garda. Kralj Karol 1938. godine uvodi ličnu diktaturu.

U spoljnoj politici Rumunija postepeno popušta pred Nemačkom. Nakon Minhenskog sporazuma, kralj Karol vezuje Rumuniju za nacističku Nemačku. Marta 1939. godine potpisan je privredni ugovor sa Nemačkom. Maja sledeće godine potpisan je Nafta pakt kojim se Rumunija obavezala da proizvode petrolejske industrije prodaje Nemačkoj po predratnoj ceni. Pri takvom razvoju situacije, sovjetska vlada je 1940. godine od Rumunije zatražila da joj vrati Besarabiju i severnu Bukovinu. Rumunska vlada pristala je na zahteve. Odlukom druge Bečke arbitraže (30. avgust 1940) Nemačka i Italija su prisilile Rumuniju da Mađarskoj ustupi veći deo Transilvanije. U zemlji su izbili veliki nemiri i demonstracije. Takvo stanje iskoristio je profašistički maršal Jon Antonesku da ukine ustav i raspusti parlament (5. septembar 1940). Već sledećeg dana kralj je prisiljen na abdikaciju u korist sina Mihaja. U Rumuniju je uvedena vojnofašistička diktatura[29].

Učešće u Drugom svetskom ratu uredi

Glavni članak: Rumunija u Drugom svetskom ratu

Rumunija je ubrzo potpuno potčinjena Nemačkoj. Nemačka vojna misija 12. oktobra 1940. godine pristiže u Rumuniju. Vladajući krugovi su 23. novembra prišli Trojnom paktu. Velika Britanija prekida diplomatske odnose sa Rumunijom. Antonesku i Hitler sklapaju dogovor o učešću Rumunije u nemačkoj invaziji na SSSR. Preko Rumunije je na proleće 1941. godine prešla nemačka vojska koja je izvršila agresiju na Grčku i Jugoslaviju. U međuvremenu se zaoštravaju odnosi između vojnofašističke klike i šefova Gvozdene garde. Svaka strana težila je potpunoj vlasti. Nemačka je u tom sukobu podržala Antoneskua. Rumunska armija od milion vojnika učestvovala je na desnom krilu nemačke grupe armija Jug koje su 22. aprila 1941. godine napale Rusiju. Rumunske snage učestvuju u borbama oko Odese i Krima gde su pretrpele katastrofalne gubitke. Rumunske armije učestvuju u Staljingradskoj bici.

Sve teži uslovi života i pojačan teror snažno se odražavaju na raspoloženje narodnih masa. KP Rumunije organizuje sabotaže i štrajkove. KP Rumunije je avgusta 1943. godine izradila plan oružanog ustanka. Novembra iste godine je u Sovjetskom Savezu formirana divizija Tudor Vladimirescu sastavljena od rumunskih ratnih zarobljenika-dobrovoljaca koja je, zajedno sa Crvenom armijom, učestvovala u oslobađanju Rumunije (sa Budimpeštom) i istočnog dela Čehoslovačke. Antonesku odbija pregovore sa Sovjetima. Pobeda Crvene armije u Jaško-kišinjevskoj operaciji ubrzala je oružani ustanak. Ustanak je otpočeo 23. avgusta 1944. godine hapšenjem Antoneskua i njegove vlade, razoružavanjem nemačkih jedinica i posedanjem glavnih objekata u Bukureštu. Kralj Mihaj je deklaracijom ukinuo fašističku diktaturu i izrazio spremnost da Rumunija uđe u rat protiv Nemačke. Vlada generala Konstantina Seneteskua objavila je 24. avgusta rat Nemačkoj. Nemci kao protivtežu Seneteskuu obrazuju fašističku vladu Horija Sime i bombarduju Bukurešt u koga 31. avgusta ipak ulazi Crvena armija. Sporazum Rumunije i članica antihitlerovske koalicije potpisan je 12. septembra u Moskvi. Na vlast u zemlji je 6. marta 1945. godine došla komunistička partija[30].

Komunistička Rumunija uredi

Glavni članak: Socijalistička Republika Rumunija
 
Nikolaje Čaušesku

Krajem 1946. godine u Rumuniji su sprovedeni izbori na kojima je većinu glasova dobio Nacionalno-demokratski front. Antidemokratski elementi, predstavnici Nacionalnoliberalne i Nacionalne seljačke partije u sprezi sa dvorom pripremaju puč. Monarhija je ukinuta 30. decembra 1947. godine i uvedena je Narodna Republika Rumunija[31]. Prvi ustav donesen je novembra 1952. godine. Posle odluke Informbiroa iz 1948. godine u kojoj je napadnuta politika Jugoslavije, u Rumuniji je došlo do ozbiljnih poremećaja u političkom i društvenom razvoju zemlje. Iz političkog i partijskog rukovodstva isključeni su mnogi rukovodioci zbog frakcionaštva i slabljenja uloge Partije i desno-oportunističkih skretanja. Posle 20. kongresa KPSS, KP je osudilapolitiku Informbiroa i njegov pokušaj da se nametne ostalim svetskim komunističkim partijama. Jula 1965. godine odlučeno je da se Rumunska radnička partija nazove Rumunska komunistička partija[32].

George Georgiju-Deža je 1965. godine nasledio Nikolaje Čaušesku. Kao članica Varšavskog ugovora, Rumunija nije učestvovala u vojnoj intervenciji 1968. godine u gušenju Praškog proleća u Čehoslovačkoj. Tokom mandata Čaušeskog, Rumuniju su posetili Ričard Nikson i Šarl de Gol, a rumunski predsednik je posetio SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo. Rumunija je održavala dobre odnose sa Zapadnom Nemačkom, Izraelom[33], Kinom, Albanijom i Čileom. Godine 1977. jak zemljotres je pogodio rumunsku prestonicu. Bukurešt je 1979. godine dobio metro. Sredinom 1960-ih godina Rumunija i Jugoslavija ušle su u projekat izgradnje hidroelektrane Đerdap. Javni dug Rumunije je tokom mandata Čaušeskog značajno porastao što je dovelo do siromaštva rumunskog stanovništva. Tajna policija Rumunije (Sekuritatea) terorisala je stanovništvo[34]. Vladavina rumunskog predsednika podsećala je na diktaturu. Mihail Gorbačov kritikovao je rumunskog predsednika zbog načina vladavine.

Prvi protesti izbili su u Temišvaru 16. decembra 1989. godine izazvani hapšenjem sveštenika Lasla Tokeša. Protesti se ubrzo šire na glavni gradski trg. Sekuritatea je napala učesnike. Tri dana kasnije izbili su masovni protesti u Temištvaru. U Bukureštu izbijaju slični nemiri. Na masu je pucano sa ranih zgrada i iz tenkova. Mase su 22. decembra probili policijske barikade. Ključna ličnost u revoluciji postao je novi ministar policije, Viktor Staenkulesku. On je podržao budućeg predsednika Jon Ilieskua. Čaušesku je pokušao beg helikopterom, ali je uhapšen i streljan 25. decembra 1989. godine. U Bukureštu su nastali nemiri koji su se smirili nekoliko dana kasnije[35].

Nakon 1989. godine uredi

Nakon pada Čaušeskua, Front nacionalnog spasa raspisao je slobodne izbore za 20. maj 1990. godine. Na njima je osvojio preko 70% glasova[36]. Iliesku se odbojio od Fronta i osnovao Demokratski front nacionalnog spasa koji kasnije menja naziv u Partiju za socijaldemokratiju u Rumuniji (PDSR), a zatim u Socijaldemokratsku partiju. Novi ustav usvojen je 1991. godine. Iliesku odnosi pobedu i na novim izborima iz 1992. godine osvojivši 61% glasova. Godine 1996. predsednik je postao Emi Konstantinesku[37]. Ilijesku je ponovo odneo pobedu na izborima iz 2000. godine. Mandat mu je okončan 20. decembra 2004. godine. Za novog predsednika izabran je dotadašnji gradonačelnik Bukurešta, Trajan Basesku. Basesku je predsednik Rumunije do 2014. godine[38]. Zamenio ga je Klaus Johanis. Tokom 2000-tih Rumunija je imala jednu od najvećih stopa privrednog rasta u Evropi i bila je smatrana „Tigrom istočne Evrope“. Rumunija je 2004. godine pristupila NATO paktu[39], a od 2007. godine je članica Evropske unije[40].

Reference uredi

  1. ^ Trinkaus, Erik; Milota, Ştefan; Rodrigo, Ricardo; Mircea, Gherase; Moldovan, Oana (2003). „Early modern human cranial remains from the Peştera cu Oase, Romania”. Journal of Human Evolution. 45 (3): 245—253. PMID 14580595. doi:10.1016/j.jhevol.2003.08.003. 
  2. ^ John Noble Wilford (1 December 2009). "A Lost European Culture, Pulled From Obscurity". The New York Times (30 November 2009).
  3. ^ Vojna enciklopedija, tom 8. str. 243.
  4. ^ Herodotus (1859). William Beloe, ur. The Ancient History of Herodotus. Derby & Jackson. str. 213—217. ISBN 978-0-19-521974-6. 
  5. ^ The Geography of Strabo
  6. ^ Kasije Dion; Rimska istorija LVIII
  7. ^ Julian Bennett, Trajan: Optimus Princeps: A Life and Times: Routledge, London, (1997). str. 93.
  8. ^ Southern 2001
  9. ^ Teodor, Dan Gh. (1995), Istoria României de la începuturi până în secolul al VIII-lea 2, Bucureşti. str. 294–325
  10. ^ Iliescu, Vl.; Paschale, Chronicon (1970), Fontes Historiae Daco-Romanae II, Bucureşti. str. 363, 587
  11. ^ Bóna, István (2001), "Columbia University Press", in Köpeczi, Béla, History of Transylvania: II.4. The Period of the Avar Rule 1, New York: Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences
  12. ^ Xenopol, Alexandru D. (1896), Histoire des Roumains i, Paris. str. 168
  13. ^ Constantine VII, Porphyrogenitus (950), Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio, Constantinople
  14. ^ Ştefănescu, Ştefan (1991), Istoria medie a României I, Bucharest. str. 114
  15. ^ Köpeczi, Béla, ed. (2001), "Columbia University Press", History of Transylvania: IV. The First Period of the Principality of Transylvania (1526–1606) 1, New York: Institute of History of the Hungarian Academy of Sciences
  16. ^ Marek, Miroslav, Rulers of Moldavia: Mushati family
  17. ^ M. Barbulescu, D. Deletant, K. Hitchins, S. Papacostea, P. Teodor, Istoria României (History of Romania), Ed. Corint, Bucharest. 2002. ISBN 978-973-653-215-3. str. 157.
  18. ^ Orthodox Church in America, St. Stephen the Great - Commemorated on July 2
  19. ^ White 2000, str. 132.
  20. ^ Vojna enciklopedija, tom 1. str. 596.
  21. ^ Encyclopædia Britannica,Phanariote, 2008, O.Ed.
  22. ^ Vojna enciklopedija, tom 8. str. 245.
  23. ^ W. S. Cooke, The Ottoman Empire and Its Tributary States (Excepting Egypt), B. R. Grüner, Amsterdam, 1968
  24. ^ Bobango 1979
  25. ^ San Stefano Preliminary Treaty (in Russian), 1878
  26. ^ Modern History Sourcebook: The Treaty of Berlin, 1878 - Excerpts on the Balkans Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. maj 2016), Berlin, 13 July 1878
  27. ^ Anderson, Frank Maloy; Hershey, Amos Shartle (1918), Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870-1914, Washington D.C.: Government Printing Office
  28. ^ Vojna enciklopedija, tom 8. str. 244.
  29. ^ Vojna enciklopedija, tom 8. str. 245-246
  30. ^ Vojna enciklopedija, tom 8. str. 246-248
  31. ^ "CIA - The World Factbook - Romania Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. мај 2020)". cia.gov.
  32. ^ Војна енциклопедија, том 8. стр. 249.
  33. ^ "Middle East policies in Communist Romania". countrystudies.us.
  34. ^ Caraza, Grigore, Aiud însângerat, Chapter (in Romanian) IV, Editura Vremea XXI. 2004. ISBN 973-645-050-3.
  35. ^ Roper, Stephen D. (2000). Romania: The Unfinished Revolution. Routledge. ISBN 978-90-5823-028-7. 
  36. ^ Nohlen, D & Stöver, P. (2010). Elections in Europe: A data handbook. str. 1591. ISBN 978-3-8329-5609-7. 
  37. ^ "Emil Constantinescu". World Justice Project. Retrieved August 21, 2015.
  38. ^ „Trajan Basesku”. Arhivirano iz originala 21. 10. 2021. g. Pristupljeno 10. 02. 2016. 
  39. ^ „NATO update: NATO welcomes seven new members”. NATO.
  40. ^ „EU approves Bulgaria and Romania”. BBC News. 26. 9. 2006.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Румуније&oldid=27422247”