Википедија

Istočna Azija

Istočna Azija je podregija Azije koja se može definisati ili u geografskim[1] ili u kulturnim[2] terminima. U geografskom i geopolitičkom smislu pokriva oko 12.000.000 km² ili 28% azijskog kontinenta, što je za 15% više od ukupne površine Evrope.

Istočna Azija (ortografska projekcija)

U kulturnom smislu, istočna Azija obuhvata društva koja pripadaju kineskoj kulturnoj sferi, pokazujući snažni istorijski uticaj klasičnog kineskog jezika (uključujući tradicionalno pismo). Ponekad se termin Jugoistočna Azija koristi da označi Japan i Koreju.[3] Glavne religije su konfučijanizam i neokonfučijanizam, mahajana budizam, taoizam, kineska narodna religija u Kini i Tajvanu, šintoizam u Japanu, šamanizam u Koreji, Mongoliji i kod drugih autohtonih naroda na severu Istočne Azije,[4][5] a takođe i nedavno hrišćanstvo u Južnoj Koreji.[6] Ova kombinacija jezika, političke filozofije i religije preklapa se s geografskim određenjem istočne Azije.

Više od 1,5 milijardi stanovnika, odnosno oko 38% azijskog i 22% ili više od petine svetskog stanovništva, živi u istočnoj Aziji. Ovaj region je jedan on najnaseljenijih mesta na svetu, sa prosečnom gustinom naseljenosti od 133 stanovnika po kvadratnom kilometru, što je oko tri puta više od svetskog proseka koji iznosi 45 stanovnika po kvadratnom kilometru, iako je Mongolija najređe naseljena država na svetu. Prema statistici UN, istočna Azija je druga u svetu po naseljenosti, posle južne Azije.

Istočna Azija je moderan termin za tradicionalni evropski naziv Daleki istok, koji opisuje geografski položaj regije u odnosu na Evropu pre nego svoj položaj unutar Azije.

Sledeće zemlje su smeštene u geografskoj istočnoj Aziji:

Sledeće narode ili društva obuhvata kulturna istočna Azija:

Sledeće zemlje ili regije ponekad se smatraju delom istočne Azije. Glavni razlog neslaganja o tom pitanju jeste razlika između kulturne i geografske definicije „istočne Azije“. Politička perspektiva je takođe važan činilac.

Istorija uredi

 
Sovjetske trupe u Koreji, oktobar 1945.
 
Američka vojska u Koreji, septembar 1945.

Istorija Istočne Azije pretežno se odnosi na istoriju kineskih dinastija koje su dominirale u regionu, kako vojno, tako i trgovinski. Primer za to su dinastije Ćin i Han. Postoje zapisi priznanja koja su poslala rana kraljevstva Koreje i Japana kineskim dinastijama. Bilo je i značajne kulturne i verske razmene između Kineza i drugih regionalnih dinastija i kraljevstava.

Kada je počela da jača veza sa zapadnim svetom, kineska moć je počela da se smanjuje. Otprilike u isto vreme, Japan se učvrstio kao nacionalna država. Tokom Drugog svetskog rata, Koreja, Tajvan, Istočna Kina i Vijetnam pali su pod kontrolu Japana. Posle Drugog svetskog rata, istočnu Aziju potresle su dve vojnopolitičke krize. Pošto se u kineskom građanskom ratu poražena vojska Kuomintanga povukla na Tajvan, ovo ostrvo odvojilo se od Kine i uz pomoć SAD proglasilo sopstvenu državu. Kina do danas nije priznala Tajvan koji joj je prepustio svoje mesto u UN. Korejsko poluostrvo su zauzele američke i sovjetske vojne trupe pred kraj Drugog svetskog rata, a posle Korejskog rata (1950-1953) poluostrvo je sporazumno podeljeno duž 38. paralele na dve države, Severnu i Južnu Koreju.[7]

Prirodne odlike uredi

Istočna Azija reljefno se može podeliti u tri celine. Na istoku su pretežno niske ravnice, a viši delovi nekadašnjeg jedinstvenog kopna pojavljuju se kao ostrvski nizovi od Kurila, Sahalina preko japanskih ostrva do Tajvana. Viši reljefni stepen čine Poamurje na severu i viši delovi Prave ili Uže Kine. Treći deo regije je najviši, a sastoji se od visoravni s kojih se dižu visoki planinski lanci Himalaja, Karakoruma, Tjenšana i Altaja. Taj treći i najviši deo regije izvorište je većine velikih dalekoistočnih reka. Mala i veća slana jezera preovlađuju na Tibetskoj visoravni i Sinkjangu, dok su u istočnim delovima prostrane nizije vezane za porečja najvećih reka Jangcekjang (Plava reka) i Huangho (Žuta reka).[7]

Vegetacija i klima uredi

 
Veliki kineski zid, Kina

Najveći deo Istočne Azije izložen je monsunskim vazdušnim masama, zimi kontinentalnim suvim, a leti okeanskim vlažnim. I velike razlike u geografskoj širini su značajan klimatski faktor. Dok je Ohotsko more zaleđeno skoro pola godine, Tajvan i južni delovi Kine imaju suptropska klimatsko-vegetacijska obeležja. U priobalnim područjima Istočne Azije česta je pojava tajfuna. To su snažna ciklonska vrtložna strujanja, koja dolaze s pučine Tihog okeana, uglavnom u junu i oktobru. Najjači su japanski tajfuni koji imaj rušilačku snagu.

U vlažnim i toplim delovima regije raste bujna zimzelena suptropska vegetacija, severnije od njih dolazi zona listopadnih šuma ili travnih površina ako su padavine skromnije, a kišno razdoblje kratko. U višim krajevima unutrašnjosti zbog izrazite suše najrasprostranjenije su stepe, polupustinje i pustinje. Najviše planine imaju dovoljno vlage, ali zbog stenovitosti preovlađuje golet.[7]

Stanovništvo i privreda uredi

Prostrane ravnice Kine, Korejsko poluostrvo i Japan prostori su najstarijih civilizacija sveta, koje su u pojedinim razdobljima bile na znatno višem stepenu razvoja od evropskih civilizacija. Danas je istočna Azija uglavnom naseljena pripadnicima samo tri mnogomilionska naroda. To su Kinezi (više od milijardu žitelja), Japanci (125 miliona) i Korejci (70 miliona). Tajvan, Južna Koreja i Japan ubrajaju se među najgušće naseljene države sveta. U Kini su ogromne razlike između tzv. Prave Kine i Spoljašnje Kine (Sinkjang-Ujdur, Tibet, Kvangčou i Unutrašnja Mongolija). Po površini su jednake, ali u prvoj živi 260 stanovnika po kvadratnom kilometru, dok u drugoj samo 10 stanovnika po kvadratnom kilometru. U skladu s ogromnom koncentracijom stanovništva u Istočnoj Aziji razvio se veliki broj milionskih gradova. Ima ih ukupno 66, a najviše u Kini, čak 41. Tokio, Seul, Šangaj i Peking ubrajaju se među najveće gradove sveta. Međutim, dok su Japan, Južna Koreja i Tajvan visokourbanizovane zemlje, u Kini danas 3/5 stanovnika živi u ruralnim sredinama.[7]

Ekonomski razvoj zemalja Istočne Azije u novijoj istoriji često je privlačio pažnju sveta. Prvo se Japan iz razrušene i poražene zemlje uzdigao do druge ekonomske sile sveta, a zatim su brzim razvojem Južna Koreja i Tajvan stekli nadimak azijski tigrovi. Godine 1978. počele su postepene i strogo kontrolisane reforme privrede ka tržišnoj, Kina sve više postaje komunističko čudo. U poslednjoj deceniji BDP je utrostručen, a nastavi li se razvoj po sadašnjim stopama rasta, Kina će uskoro biti druga ekonomska sila sveta, iza SAD. Vrlo je verovatno da će najmnogoljudnija zemlja sveta u mnogo čemu obeležiti 21. vek.[7]

Demografija uredi

Grad ili region Površina km² Populacija Gustina naseljenosti
po km² 		PHR (2014) Prestonica
  Kina 9,640,011 1,373,000,000 138 0.719 Peking
  Hongkong 1,104 7,298,600 6,390 0.891 Hongkong
  Japan 377,930 126,890,000 337 0.890 Tokio
  Makao 30 642,900 18,662 0.868 (2012) Makao
  Mongolija 1,564,100 3,041,648 2 0.698 Ulan Bator
  Severna Koreja 120,538 25,155,000 198 N/A Pjongjang
  Južna Koreja 100,210 51,482,816 500 0.891 Seul
  Republika Kina 36,188 23,468,748 639 0.882 (2014) Tajpej

Ekonomija uredi

Država ili region Nominalni BDP
millions of USD (2015)[8] 		Nominalni BDP po prestonici
USD (2015)[8][9] 		BDP (PKM)
millions of USD (2015)[8] 		BDP (PKM) po prestonici
USD (2015)[8]
  Kina 11,384,763 8,280 19,509,983 14,189
  Hongkong 307,790 42,096 414,481 56,689
  Japan 4,116,242 32,480 4,842,395 38,210
  Makao 51,753 91,376 80,744 142,599
  Mongolija 12,409 4,179 36,429 12,268
  Severna Koreja 11,516 583 40,000 1,800
  Južna Koreja 1,392,952 27,512 1,849,398 36,528
  Republika Kina 518,816 22,082 1,113,792 47,407

Prestonice uredi

  •  
    Tokio je najveći grad na svetu, kako po broju stanovnika, tako i po ekonomiji.
  •  
    Seul je prestonica i najveći grad Južne Koreje i vodeći globalni tehnološki centar.
  •  
    Kaosijung je drugi najveći grad na Tajvanu.
  •  
    Šangaj je najveći grad u Kini, jedan od najvećih na svetu i vodeći poslovni i finansijski centar Kine.
  •  
    Tajpej je prestonica Tajvana i jedan od vodećih tehnoloških centara Azije, a takođe je i mesto u kome se nalazi čuveni oblakoder Tajpej 101.
  •  
    Hongkong, okružen deltom Biserne reke i Južnim kineskim morem, jedan je od vodećih globalnih finansijskih centara i poznat po svom kosmopolitskom načinu života.
  •  
    Ulan Bator je najveći grad u Mongoliji sa populacijom od milion stanovnika (podaci iz 2008. godine).

Reference uredi

  1. ^ „East Asia”. encarta. Microsoft. Arhivirano iz originala 31. 10. 2009. g. Pristupljeno 12. 01. 2008. „the countries, territories, and regions of China, Mongolia, Hong Kong, Japan, North Korea, South Korea, Macau, and Taiwan.” 
  2. ^ Columbia University - "East Asian cultural sphere" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. februar 2008) "The East Asian cultural sphere evolves when Japan, Korea, and what is today Vietnam all share adapted elements of Chinese civilization of this period (that of the Tang dynasty), in particular Buddhism, Confucian social and political values, and literary Chinese and its writing system."
  3. ^ "Northeast Asia." Council on Foreign Relations. Pristupljeno August 10, 2009.
  4. ^ Chongho Kim, "Korean Shamanism", 2003 Ashgate Publishing
  5. ^ Andreas Anangguru Yewangoe, "Theologia crucis in Asia", 1987 Rodopi
  6. ^ „Background Note: South Korea”. State. U.S. Department of State. Pristupljeno 27. 04. 2000.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |access-date= (pomoć)
  7. ^ a b v g d Denis Šehić, Atlas Azije. Politika, 1. izd. . Београд. ISBN 978-86-86809-02-5. 
  8. ^ a b v g „SEA GDP”. IMF. 
  9. ^ Macau(2013)

Spoljašnje veze uredi

 
Istočna Azija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Источна_Азија&oldid=25991535”