Википедија

Kavkaz (regija)

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kavkaske planine.

Kavkaz je geopolitički region između Crnog mora i Kaspijskog jezera, odnosno geografska oblast,[1][2] široki tesnac[3][4] na međi Evrope i Azije, koji je dobio ime po planini Kavkaz koja predstavlja granicu između dva kontinenta.[5] Kavkaz je takođe region važan u etnopolitičkom smislu[6] i kao ekoregion u biologiji.

Fizička karta Kavkaza
Geopolitička karta Kavkaza

Politički, područje Kavkaza se deli na Severni Kavkaz i Južni Kavkaz.

Etimologija i poreklo naziva uredi

Kavkaz je suštinski geografski pojam, ime dva planinska lanca – Veliki i Mali Kavkaz – i oblasti nazvane po njima. Međutim, Kavkaz nije samo naziv područja Kavkaskih planina već i krajeva severno i južno od njih. Ime je latinizovana forma antičkog grčkog naziva "Kaukasos". Sam grčki naziv je, s druge strane, povezan sa starim iranskim nazivom "kap kah" koji znači "velika planina". Ova stara nomenklatura reflektuje istorijski značaj ovog regiona na međi Evrope i Azije. Stari Grci su u region Kavkaza postavili scenu Prometejovih mitskih patnji, a Argonauti su ovde tražili zlatnu nit u misterioznom gradu Kolhis na južnoj obali Crnog mora.[7]

Geografija, geologija i prirodne odlike uredi

Kavkaz je relativni geografski centar Evroazije. Između široko prostirućeg planinskog masiva Kavkaza dodiruju se kontinenti Evrope i Azije. Kao geografski koridor između dva kontinenta,[8] Kavkaz se ponekad naziva i "Kapija Azije".[9]

Na region se različito gleda i često je svrstavan u jedan od dva ili u oba kontinenta u isto vreme.[10] Iako je Veliki Kavkaz tradicionalno na liniji razdvajanja dva kontinenta, region je toliko pod kulturološkim, klimatskim, ekološkim i drugim uticajem Azije da danas ipak postoji sveopšti trend pripajanja Kavkaskog regiona Aziji. S druge strane, zemlje južnog Kavkaza se iz istorijskih i kulturnih razloga takođe često vode i kao deo Evrope, iako su geografski bliže Aziji.[11] Stoga se dešava da se Elbrus – koji je sa svojih 5642 m najviši vrh Kavkaza – tretira kao najviši vrh Evrope.[12]

Fizičko-geografske odlike uredi

Fizičke granice Kavkaza, naročito sa Evropske strane nisu jasne, i ne postoji trajan konsenzus o njima. Preovladavaju simplistične definicije zasnovane na položaju planina u kombinaciji sa rasporedom i demografijom naroda koji nastanjuju ili su nastanjivali njihovu oblast u zadnja dva veka. Prema preovladavajućoj definiciji Kavkaz je geografsko područje veličine 400.000 km², sa populacijom od oko 20 miliona stanovnika.[13] Sastoji se od dva dela – severni i južni Kavkaz – od kojih sever zauzima površinu od oko 250.000 km² a Zakavkazje oko 190.000 km².[14]

Fizička geografija za Kavkaz razlikuje dva planinska venca, Veliki (Visoki) i Mali (Niski) Kavkaz. Ako se uzmu kao celina, planine se protežu na preko 1500 km prostora, dijagonalno sa severozapada prema jugoistoku. Zapadne planine započinju u obliku niskih brežuljaka bliže poluostrva Taman pri ušću reke Kuban, a završavaju visokim grebenima vrha Elbrus (5642 m) koji se nalazi na granici Kabardino-Balkarije i Karačajevo-Čerkezije. Zatim sledi vrh planine Kazbek (sa svojih 5033 m) na granici Severne i Južne Osetije.[15]

Istočni Kavkaz se širi od planine Kazbek prema poluostrvu Abšeron. Iako nije tako visok kao centralni Kavkaz, istok broji preko 30 vrhova viših od 4000 m, među njima je najviši Tebulosmta (4493 m).[15]

Iz pogleda reljefa Kavkaz nije samo planinska oblast, njegovo pobrežje se postepeno uzdiže iz stepskih i polupustinjskih ravnih predela (na primer u Armeniji).

Priroda Kavkaza je veoma raznovrsna. Centralni deo velikog Kavkaza čini Kavkaski greben sa mnogim vrhovima visokim preko 5000 m, prekriven večnim snegom i glečerima. Padine nižeg dela Velikog Kavkaza uglavnom pokrivaju guste listopadne šume, na većim visinama zimzelene – šume jele i smrče na zapadu, borova na istoku – dok se iznad pojasa šume prostiru subalpske i planinske livade.

Na ovom području postoji jedinstvena geološka pojava – aktivni blatni vulkani. Oni se nalaze istočno od Kura-Araz ravnice i Apšeronskog poluostrva.

Na južnoj padini Velikog Kavkaza, u zapadnoj Gruziji pronađeno je do danas više od 470 kraških pećina, od kojih se najdublja spušta do 1320 m, sa snegom i ledom koji leži na dubini od 320 m. Podzemne prostorije i tuneli najduže pećine Kavkaza, nazvane Novi Atos (rus. Новоафонской пещеры) protežu se na dužini od blizu 50 km (49569 m).[16]

Geološka struktura i minerali uredi

Područje pripada alpskim geosinklinalnim pojasevima zemljane kore, koja se prostire od Gibraltara do Indonezije.

Tektonski, Kavkaz se deli na četiri glavne morfološke jedinice:[8]

  1. Predkavkaske nizine (engl. Ciscaucasian plain) koje se zovu i "Skitska ploča" (engl. Scythian platform)
  2. Veliki Kavkaz (engl. Greater Caucasus)
  3. Sistem udolina Zakavkazja (engl. Transcaucasian intermontane basins)
  4. Niži Kavkaz (engl. Lesser Caucasus) sa najheterogenijim strukturama.

U Geofizičkom smislu područje je veoma bogato rudarskim mineralima (bakar, molibden, mangan, magnetit, tungsten, pirit, ugalj, zlato i dr.) i ima velike naslage nafte i prirodnog gasa.[a]

Humana geografija uredi

Iako se fizička geografija Kavkaza uglavnom može prikazati kao jedinstvena celina, humana geografija istog područja je vrlo složena, i unutar i van administrativnih celina.[17] Državne granice su dobro definisane na istoku i zapadu, ali na severu i jugu – upravo tamo gde se tesnac Kavkaza tradicionalno deli između dva mora i dva planinska lanca na Severni i Južni[7] – granice nisu tako jednostavne. Jug Kavkaza je podeljen između tri države (Gruzija, Azerbejdžan i Jermenija), dok je sever, koji se u ruskoj literaturi ponekad naziva "Kavkaski kraj" (rus. Кавказского края) jeste jug današnje Ruske federacije, sa sedam autonomnih republika (Adigeja, Čečenija, Dagestan, Ingušetija, Kabardino-Balkarija, Karačajevo-Čerkezija i Severna Osetija), dva ‘kraja’ (Stavropolski kraj i Krasnodarski kraj), i jednom oblašću (oblast Rostov).[18]

Klima i živi svet uredi

Klimatski uslovi uredi

Zbog svog položaja bliže južnim geografskim širinama, u Kavkazu su prisutne dve klimatske zone, umerena i suptropska. Oseti se i uticaj Mediterana iz pravca Bliskog istoka kao i uticaj centralne Azije.

Ekologija uredi

 
Kavkaski ekoregion

Kavkaz ima ogromno ekološko značenje, u biologiji predstavlja zaseban ekoregion sa specifičnim živim svetom. Kavkaz je takođe i biogeografska regija.[19]

Tipičan kavkaski pejzaž čine mešane šume, dok značajne površine pokriva kamenita oblast iznad šumskog pojasa. Svaki od ekoloških zona na vertikalnom profilu planina je jedinstven, i prisutno je više svojstvenih klimazonalnih jedinica biljnog pokrivača.

Zajednički uticaj geografskog položaja, reljefa i klime na Kavkazu je stvorio jedinstvene ekološke uslove u kojima se formirala raznovrsna flora i fauna.[20]

Od flore na njegovom prostoru živi više od 6400 vrsta biljaka od kojih oko 1300 su regionalni endemiti.[21] Što se faune tiče, među najkarakterističnije kavkaske životinje spadaju leopard, mrki medved, vuk, evropski bizon, planinska koza i suri orao. Zbog specifičnosti prostora takođe postoji velik broj kavkaskih endema i kod životinja.[19][22]

Biologija uredi

U biološkoj terminologiji – i u staroj i unovoj literaturi – govori se i o "niskom" Kavkazu (rus. Мали Кавказ, engl. Lesser Caucasus) i "visokom" (rus. Большой Кавказ, engl. Greater Caucasus),[23] a takođe se koriste i termini evropsko-kavkaski element (rus. европейско-кавказски), zatim "Zakavkazje" (rus. Закавказье, engl. Transcaucasia) i "Predkavkazje" (rus. Предкавказье, engl. Ciscaucasia).[24]

Flora Kavkaza uredi

Kavkaz je takođe i složen fitogeografski (botaničko-geografski) region.[25]

Podela Kavkaza na prirodne florističke regione uredi

Prirodni tesnac Kavkaza botaničari su podelili po raznim sistemima na florističke regione. Jedna od ranih podela (1933)[26] je takođe i najjednostavnija:

I. Pontska provincija;
II. Turanska provincija;
III. Kavkaska provincija;
IV. Kolhidska provincija;
V. Prelazna provincija Maloga Kavkaza;
VI. Maloazijska provincija;
VII. Iranska provincija;
VIII. Gir-kanska provincija.
Podela Kavkaza na prirodne biljne areale uredi

Takođe postoji i podela na 7 osnovnih tipova biljnih areala:[26]

I. tip - stari (tercijarni) šumski;
II. tip - borealni;
III. tip - stepski;
IV. tip - kserofilni;
V. tip - pustinjski;
VI. tip - kavkaski;
VII. tip - adventivni.

Istorija uredi

 
Kavkaske države u antičko doba

Kavkaz nije samo manje-više distinktivno geografsko područje, već je značajan i u kulturno-istorijskom pogledu.[6] Prisustvo ljudi može da se prati 2000 godina pre naše ere. Istorijski, Kavkaz je bio zemlja Kolhida, Lazika, Ibera, Jermena, i Albana.

Godine 1882. (u vreme Ruske Carevine) ruska vojna uprava se proširila u region Kavkaza, te su same Ruske granice prevedene u geografski koncept. Uticajem kasnije sovjetizacije mnogi starosedelački narodi su potisnuti i delom pomereni u druga područja (npr. iz nizina u gorje). Za vreme socijalističke reforme je u Kavkaz, planski ili neplanski useljen velik broj slovenskog življa, Rusa i Ukrajinaca, koji danas čine značajan broj stanovništva. Rusi i ruska kultura ostavili su trajan pečat na kraj i kulturu starosedelaca Kavkaza.[27]

U geopolitičkom smislu, ‘Kavkaz’ je bio i ostao pod Ruskim uticajem, te se u ruskoj terminologiji južni Kavkaz naziva ‘Zakavkazje’ (engl. Transcaucasia), reflektujući politički stav prema otcepljenim republikama, dok u zapadnoj, konvencionalnoj geografiji ostaje jednostavno ‘Južni Kavkaz’ (engl. South Caucasia).[15]

Politička situacija uredi

Od vremena raspada Sovjetskog Saveza (kojem su izdvojene zemlje Kavkaza činile manje od 2% teritorije) područje je imalo turbulentnu istoriju: bio je mesto konflikata (Čečenija, Karabah), revolucija (Gruzija), vojnog totalitarizma, kao i tema javnih debata o tranziciji društva, religiji (odnosi islama i hrišćanstva), energetskoj krizi (gasovodi), i međunarodnoj sigurnosti ("mirotvorni" rat na granici Rusije i Gruzije 2008. godine,[18] i pretnje islamskog terorizma).[8]

Države i druge teritorije na Kavkazu uredi

Administrativna podela Kavkaza je složena, pošto se političke granice ne preklapaju sa geografskim, ekonomskim i etničkim granicama.[28] Nacionalne države današnjeg Kavkaza su post-sovjetske države: Gruzija, Jermenija, Azerbejdžan i delovi Ruske federacije.

 
Administrativna podela regiona

Delovi koji su ostali u sastavu Rusije čine Stavropolski kraj, Krasnodarski kraj, kao i autonomne republike Adigeja, Kalmikija, Karačajevo-Čerkezija, Kabardino-Balkarija, Severna Osetija-Alanija, Ingušetija, Čečenija i Dagestan. Tri teritorije regiona su proglasile nezavisnost, ali ona nije međunarodno priznata: Abhazija, Nagorno-Karabah i Južna Osetija.

Predkavkazje Zakavkazje

  Rusija

Narodi Kavkaza uredi

Kavkaz je jedan od lingvistički i kulturološki najraznovrsnijih regiona na svetu.

 
Narodi u regionu Kavkaza

Etnografska slika Kavkaza je toliko složena, da narodi na njegovoj mapi “izgledaju kao mali delovi slagalice okruženi delovima velikih nacija Rusije, Turske i Irana”.[9] Samo u severnom Kavkazu živi u međusobnoj interakciji više od 100 različitih naroda sa različitim socijalnim karakteristikama, jezikom i mentalitetom, različitim specifičnostima političke i ekonomske organizacije.[29]

Narodi kavkaske porodice uredi

Gruzijska grupa:

Abhasko-adigejska grupa:

Nahska grupa:

Dagestanska grupa:

Narodi indoevropske porodice uredi

Jermenska grupa:

Iranska grupa:

Slovenska grupa:

Narodi altajske porodice uredi

Turska grupa:

Mongolska grupa:

Jezici uredi

Glavni članak: Jezici Kavkaza

Vidi još uredi

Beleške uredi

  1. ^ Između ostalog, to je i razlog poraslog interesa Zapada za političku sudbinu osamostaljenih Kavkaskih država.

Reference uredi

  1. ^ S. P. Toastov, ed. (1960): Narodы Kavkaza, tom 1, Izdatelьstvo Akademii nauk SSSR. str. 9.
  2. ^ Safarov I. S., Olisaev V. A. (1991): Lesa Kavkaza, Vladikavkaz «IR» – Prirodnыe usloviя kavkaza (p. 5)
  3. ^ Nikolaй Kuzьmič Vereщagin (1959): Mlekopitaющie Kavkaza, Leningradskoe otdelenie Izdatelьstva Akademii nauk SSSR. str. 5
  4. ^ Nekrutenko Ю. P. (1990): Dnevnыe babočki Kavkaza, Naukova dumka. str. 3
  5. ^ Caucasus // Encyclopedia Britannica
  6. ^ a b Cuciev A. A. (2007): Atlas эtnopolitičeskoй istorii Kavkaza (1774—2004), Moskva: Evropa. str. 7/p.128. —. ISBN 978-5-9739-0123-3. (jezik: ruski)
  7. ^ a b Caucasian Geography (jezik: engleski)
  8. ^ a b v Eppelbaum, Lev V.; Khesin, Boris (2012). Geophysical Studies in the Caucasus. Springer Science & Business Media. ISBN 978-3-540-76619-3. 
  9. ^ a b Uschan, Michael V. South Caucasus. Then and Now (2014). The. ReferencePoint Press. str. 6. 
  10. ^ Where Is the Caucasus? GeoCurrents forum (jezik: engleski)
  11. ^ Coene, Frederik (2009). The Caucasus - An Introduction. Taylor & Francis. str. 12. ISBN 978-0-203-87071-6. 
  12. ^ Vinko Kovačević, Radojka Vlajev (2015): udžbenik Geografije za 6. razred, Klet, Beograd
  13. ^ Svante Cornell (2001): Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus (Caucasus World), Routhledge Curzon. str. 3
  14. ^ Vvedenskiй B. A. (ured.): Bolьšaя Sovetskaя Эnciklopediя (Velika sovjetska enciklopedija) tom 19, Moskva, 1953 – elektronsko izdanje
  15. ^ a b v Andrew Foxall (2014): Ethnic Relations in Post-Soviet Russia: Russians and Non-Russians in the North Caucasus, Routledge. str. 7 – Defining the Caucasus
  16. ^ A. E. Fedina, N. N. Polivanova, K. R. Aйunc i dr. (1990): Zapovedniki Kavkaza, Moskva «Mыslь». str. 8
  17. ^ Lavrov L. I. (1978): Istoriko-эtnografičeskie očerki Kavkaza, Nauka, Leningrad
  18. ^ a b René Does (2011): The Ethnic-Political Arrangement of the Peoples of the Caucasus, In: FranCoise Companjen, Laszlo Maracz, Lia Versteegh (eds.): Exploring the Caucasus in the 21st Century, Pallas Publications. . Amsterdam University Press. 
  19. ^ а б Соколов В. Е., Темботов А. К. : Млекопитающие Кавказа: Насекомоядные, Издательство «Наука». 1989. ISBN 978-5-02-005269-7.
  20. ^ Ketenčiev H. A., Haritonov A.Ю. (1998): Opredelitelь strekoz Kavkaza, NALЬČIK, Kabardino-Balkarskiй gosudarstvennый universitet im. H. M. Berbekova. str. 6
  21. ^ Endemiti Kavkaza (jezik: engleski)
  22. ^ G. M. Abdurahmanov (ed.): Nasekomыe Kavkaza (fauna, sistematika, geografičeskoe rasprostranenie), Mahačkala, 1991
  23. ^ Movsesяn, Sergeй Oganesovič; Čubarяn, Flora Ambarcumovna; Nikogosяn, Manя Agaronovna (2006): Cestodы faunы юga Malogo Kavkaza = Fauna of the south of the Low Caucasus, Nauka, Moskva
  24. ^ N. A. Buš (1936): Botaniko-geografičeskiй očerk Evropeйskoй časti SSSR i Kavkaza, Izdanie Akademii nauk SSSR
  25. ^ Medvedev Я. S. (1919): Derevья i kustarniki Kavkaza, Tipografiя nasl. K. P. Kozlovskago, Golovinskiй prospektь, Tiflisъ.
  26. ^ a b Grossgeйm A. A. (1936): Analiz florы Kavkaza. Tom 1, Akademiя nauk SSSR Azerbaйdžanskiй filial, Baku. pp. 16. str. 36.
  27. ^ Narodы mira. Эtnografičeskie očerki – Narodы Kavkaza (v 2-h tomah), Izdatelьstvo Akademii nauk SSSR, 1962
  28. ^ Gammer, Moshe (2004). The Caspian Region, Volume 2: The Caucasus. Routledge. str. 1. ISBN 978-1-135-77541-4. 
  29. ^ Ermolenko G. M., Koželupenko T. P., Usova A. A., Širяeva T. A. (2012): Caucasus diversity, Moskva, Izdatelьstvo «FLINTA» Izdatelьstvo «Nauka» pp. 3.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Kavkaz na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кавказ_(регија)&oldid=26893513”