Kirman (sasanidska provincija)
Kirman (srednjopersijski: Kirman) je bila sasanidska provincija u kasnoj antici, koja je skoro u potpunosti odgovaralo današnjoj provinciji Kerman. Pokrajina se graničila sa Parsom na zapadu, Abaršahrom i Sakastanom na severoistoku, Paradanom na istoku, Spahanom na severu i Mazunom na jugu. Glavni grad provincije bio je Širagan.
| Kirman (sasanidska provincija) Kirman | |
|---|---|
| 224.—650. | |
 Karta Kirmana i njegove okoline | |
| Glavni grad | Karamana (224–480s) Širagan (480s–650) |
| Regija | Bliski istok, |
| Zemlja | Sasanidsko carstvo, Iran |
| Događaji | |
| Status | Bivša pokrajina |
| Istorija | |
• Uspostavljeno | 224. |
• Ukinuto | 650. |
Pokrajina je navodno funkcionisala kao neka vrsta vazalnog kraljevstva, a njime su uglavnom vladali prinčevi iz kraljevske porodice, koji su nosili titulu Kirmanšah ("kralj Kirman"). Ne-kraljevski guverneri provincije nosili su titulu marzbana.
Ime
urediNaziv provincije potiče od staropersijske Karmana;o etimologiji imena je diskutovano, popularna teorija je da je ona povezana sa staroiranskim *krma- i srednjopersijskim kermom („crv“).[1]
Istorija
urediPokrajina je prvobitno bila deo Partskog carstva, ali ju je početkom 3. veka osvojio prvi sasanidski kralj Ardašir I (v. 224–242). Prema srednjovekovnom iranskom istoričaru El Tabariju, Ardašir I je svrgnuo lokalnog kralja u Kirmanu po imenu Balaš, koji je bio ili član kraljevske porodice Arsakida ili sedam partskih klanova.[2] Odmah nakon osvajanja pokrajine, pronašao je grad Veh Ardašir, blizu mesta Dašte Lut.[3] Grad je bio mali, ali veoma dobro zaštićen, okružen baštama, a vodom su ga navodnjavali mnogi kanati, bunari i cisterne. Ardašir I osnovao je Narmašir, grad karavana koji je izgrađen nedaleko od male reke u blizini drevnog grada Bama.[4] Glavni grad pokrajine u ovom trenutku nije poznat - grčki pisac Ptolomej, koji je živeo tokom kasnog partskog doba, pominje Aleksandriju i Karmanu metropolis kao gradove te provincije, dok Amijan Markelin pominje „majku Karmane svih [provincije] gradova] “, ali ne daju nikakve dodatne informacije o pokrajini.[2] Jedan od sinova Ardašira I, takođe zvan Ardašir, postavljen je za guvernera Kirmana i dobio je titulu Kirmanšah, kojim će on i dalje vladati za vreme vladavine Ardaširovog naslednika, Šapura I (v. 240–270).[2] Prema legendi, grad Mahan je takođe bio sasanidska tvorevina, a osnovao ga je još jedan sasanidski guverner iz Kirmana, Adar Mahan.[2]
Šapur II (v. 309–379), je nakon uspešne kampanje protiv nekoliko arapskih plemena u Arabiji, preselio neke od njih u različite delove svog carstva, poput Kirmana, gde je nastanio neke Arape u Abanu.[3] Za vreme vladavine Šapura III (v. 383–388.), njegov sin Bahram IV upravljao je Kirmanom, gde je sagradio grad Širagan, koji će služiti kao glavni grad pokrajine do kraja sasanidskog perioda.[5][4] Grad je igrao važnu ekonomsku ulogu, jer je služio kao kovnica novca i imao je veliki poljoprivredni značaj za pokrajinu.[6] Hozroje I (v. 531–579) je imao veliki udeo delovanju protiv nemirnog plemena Pariza čiji su pripadnici masakrirani i deportovani. Dalje, za vreme njegove vladavine, Kirman je doveden pod ogromnu kultivaciju, gde su sagrađeni mnogi veliki kanati. Prema legendi, izvršena je i ekstenzivna sadnja drveća.[3] Svoju imperiju podelio je i u četiri vojne oblasti, poznate kao kusti - Kirman je postao deo Nemroza (jugoistočnog) kusta.
Tokom arapskog osvajanja Irana, poslednji sasanidski kralj Jezdigerd III (v. 632–651) pobegao je u Kirman 649/50, ali je ubrzo napustio provinciju nakon zavade sa marzbanom provincije. Arapi su ubrzo ušli u Kirman, gde su pobedili i ubili marzbana i osvojili ceo Kirman.[7] Arapski vojskovođa Mujaši ibn Masud el Sulami je predvodio osvajanje Kirmana, zauzevši neke gradove silom, dok su se drugi predali bez ikakvog većeg otpora.[8] Arapi su takođe trgovali novopristiglim doseljenicima iz Baloha iz istočnog kaspijskog područja, koji su naokolo zaposeli mnoge delove provincije neposredno pre dolaska Arapa.[9] Kao rezultat arapskog osvajanja, mnogi stanovnici te pokrajine prebegli su u susedne pokrajine Sakastan i Makran.[2]
Geografija, trgovina i uprava
urediŠto se tiče trgovine, Kirman je bio orijentisan prema Parsu i Mediji, bilo kroz Persijski zaliv, bilo njegovim putevima do velikih gradova kao što su Istahr i Hamadan. Luka Hormazd uspevala je da pošalje svoj uvoz preko Valašgirda u Džiroft i južnu rutu provincije. Džiroft je takođe bio povezan sa centralnom rutom Kirmana preko planina do Bahramabada, zatim jugoistočnom rutom od Kirmanšaha i Jazda do dobro utvrđenog grada Veh Ardašira, koji je možda služio kao grad kovnica novca.[10]
Pojedini amargar (glavni fiskalni službenik) dodeljen je celoj provinciji Kirman, što je značilo da je osoba koja je služila kao amargar u provinciji od velikog značaja.[11]
Stanovništvo
urediKirman je bio naseljen uglavnom Irancima i neprestano je primao iranske doseljenike sa zapada, dok su pokrajine na daljem istoku polako postale indijanske u jeziku i kulturi. Jezik i običaji iranskog stanovništva Kirmana bili su vrlo bliski Persijancima i Međanima.[6]
Jedan deo iranskog stanovništva Kirmana bio je nomadski, poput Baloha koji je živeo u zapadnim planinama. U provinciji je bilo i starosedilačkih, neiranskih nomada, poput Juta, koji su potomci Jutija (Outi), koji su živeli u Ahemenidskom carstvu. Pleme Pariz živelo je u planinama severno do Rudbara, dok su Arapi živeli u nekim delovima Kirmanove obale. Kofči, nomadski narod nejasnog porekla koji je govorio iranski jezik, nastanjivao je područje Bašagird i njegovo zapadno okruženje.[6]
Lista poznatih guvernera
uredi- Ardašir Kirmanšah (oko 224. - sredina 3. veka)
- Adar Mahan (??? - ???)
- Bahram Kirmanšah (???-388)
- Neimenovani marzban (??? - 650)
Reference
uredi- ^ Schmitt 1990, str. 822–823.
- ^ a b v g d Planhol & Hourcade 2014.
- ^ a b v Christensen 1993, str. 179.
- ^ a b Christensen 1993, str. 182.
- ^ Al-Tabari 1985–2007, v. 5: p. 69.
- ^ a b v Brunner 1983, str. 771–772.
- ^ Morony 1986, str. 203–210.
- ^ Daryaee 2011, str. 214.
- ^ Elfenbein 1988, str. 633–644.
- ^ Brunner 1983, str. 771–773.
- ^ MacKenzie & Chaumont 1989, str. 925–926.
Izvori
uredi- Bosworth, C. Edmund (2013). „KERMAN v. From the Islamic Conquest to the Coming of the Mongols”. Encyclopaedia Iranica.
- Bosworth, C. Edmund (2011). „QOFṢ”. Encyclopaedia Iranica.
- Brunner, Christopher (1983). „Geographical and Administrative divisions: Settlements and Economy”. The Cambridge History of Iran: The Seleucid, Parthian, and Sasanian periods (2). Cambridge: Cambridge University Press. str. 747—778. ISBN 978-0-521-24693-4.
- Christensen, Peter (1993). The Decline of Iranshahr: Irrigation and Environments in the History of the Middle East, 500 B.C. to A.D. 1500. Museum Tusculanum Press. str. 1—351. ISBN 9788772892597.
- Daryaee, Touraj (2011). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. str. 1—432. ISBN 0199875758. Arhivirano iz originala 2019-01-01. g. Pristupljeno 2017-01-29.
- MacKenzie, D. N.; Chaumont, M. L. (1989). „ĀMĀRGAR”. Encyclopaedia Iranica. str. 925—926.
- Morony, M. (1986). „ʿARAB ii. Arab conquest of Iran”. Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 2. str. 203—210.
- Morony, Michael (1989). „BEH-ARDAŠĪR”. Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 1. str. 93—94.
- Planhol, Xavier de; Hourcade, Bernard (2014). „KERMAN ii. Historical Geography”. Archived copy. Encyclopaedia Iranica. Arhivirano iz originala 2016-11-17. g. Pristupljeno 2016-03-27.
- Al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir (1985—2007). Ehsan Yar-Shater, ur. The History of Al-Ṭabarī. 40 vols. Albany, NY: State University of New York Press.
- Zarrinkub, Abd al-Husain (1975). „The Arab conquest of Iran and its aftermath”. The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. str. 1—57. ISBN 978-0-521-20093-6.
- Schmitt, Rüdiger (1990). „CARMANIA”. Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 7. str. 822—823.
- Elfenbein, J. (1988). „BALUCHISTAN iii. Baluchi Language and Literature”. Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 6. str. 633—644.