Iverija
Iverija (gruz. იბერია, lat. Iberia, stgrč. Ἰβηρία), ime koje su dali Grci i Rimljani staroj gruzijskoj Kraljevini Kartliji,[1][2] koja se nalazila u istočnim i južnim delovima današnje Gruzije.[3] Iverija i Kolhida (zapadni deo Gruzije) predstavljaju osnovu kasnije gruzijske države.
-en.svg)
Njegovo stanovništvo, Iveri, činilo je jezgro Kartvelijana (tj. Gruzijaca). Iverija, kojom su vladale kraljevske dinastije Farnavazida, Artaksijada, Arsakida i Hosroida, zajedno sa Kolhidom na zapadu, činili su jezgro ujedinjenog srednjovekovnog Kraljevstva Gruzije pod dinastijom Bagrationi.[4][5]
U 4. veku, nakon pokrštavanja Iverije od strane Svete Nine za vreme vladavine kralja Mirijana III, hrišćanstvo je postalo državna religija kraljevstva. Počevši od ranog 6. veka nove ere, položaj kraljevstva kao sasanidske vazalne države promenjen je u direktnu persijsku vlast. Godine 580, kralj Hormizd IV (578-590) ukinuo je monarhiju nakon smrti kralja Bakura III, a Iverija je postala persijska provincija kojom je vladao marzban (guverner).
Izraz „Kavkaska Iberija” se takođe koristi da se razlikuje od Iberijskog poluostrva u jugozapadnoj Evropi.[6]
Ime uredi
Poreklo imena „Iverija” je nejasno. Jedna teorija o etimologiji imena Iverija, koju je predložio Giorgi Melikišvili, bila je da je ono izvedeno iz savremene jermenske oznake za Gruziju, Virk (jerm. Վիրք, i Ivirkʿ [Իվիրք]), koja je i sama povezana sa rečju Sver (ili Svir), kartvelskom oznakom za Gruzijce.[7] Slovo „s” u ovom slučaju služilo je kao prefiks za koren reči „Ver” (ili „Vir”). Shodno tome, prateći teoriju Ivana Džavahišvilija, etnička oznaka „Sber“, varijanta Svera, izvedena je iz reči „Hber“ („Hver“) (a samim tim i Iverija), i jermenske varijante Verija i Virija.[7]
Istoričar Adolfo Domingez Purse tvrdi da su naziv Iverijski dali stari Grci dvama različitim narodima koji su se nalazili na krajevima njihovog sveta (na Pirinejskom poluostrvu i Kavkazu) zbog mitskog bogatstva povezanog sa njima (Tartešani i zlatnorune Kolhide).[8]
Istorija uredi
Rana istorija uredi
U najranijim vremenima, područje Kavkaske Iverije bilo je naseljeno sa nekoliko srodnih plemena koja potiču iz kulture Kura-Arakes.
Pisani izvori za rane periode istorije Iverije su uglavnom srednjovekovne gruzijske hronike, koje moderne nauke tumače kao polulegendarnu priču.[9] Jedna takva hronika, Moktsevay Kartlisay („Preobraćenje Kartlija“) pominje da su vladar po imenu Azo i njegovi ljudi poticali iz Arijan-Kartlija – prvobitnog doma proto-Iverijaca, koji je bio pod vlašću Ahemenida do pada Persijskog carstva – i nastanio se na mestu gde je osnovana Mcheta. Jedna druga gruzijska hronika, Kartlis Tskhovreba („Istorija Kartlija“) tvrdi da je Azo bio Aleksandrov oficir, koji je masakrirao lokalnu vladarsku porodicu i osvojio to područje, sve dok ga krajem 4. veka pre nove ere nije porazio princ Farnavaz, u to vreme lokalni poglavar.
Priča o Aleksandrovoj invaziji na Kartli, iako legendarna, ipak odražava uspostavljanje gruzijske monarhije u helenističkom periodu i želju kasnijih gruzijskih literata da ovaj događaj povežu sa proslavljenim osvajačem.[10]
Rimski period i rimsko/partsko rivalstvo uredi
Ova bliska povezanost sa Jermenijom i Pontom dovela je do invazije (65. p. n. e.) rimskog generala Pompeja, koji je tada bio u ratu sa Mitradatom VI od Ponta i Jermenijom; ali Rim nije trajno uspostavio svoju vlast nad Iverijom. Dvadeset devet godina kasnije, Rimljani su ponovo krenuli (36. p. n. e.) na Iveriju prisiljavajući kralja Farnavaza II da se pridruži njihovom pohodu na Albaniju.
Dok je još jedno gruzijsko kraljevstvo Kolhida bilo pod upravom rimske provincije, Iverija je slobodno prihvatila zaštitu rimskog carstva. Kameni natpis otkriven u Mcheti govori o vladaru iz 1. veka Mihdratu I (58–106) kao o „prijatelju Cezara“ i kralju „Iveraca koji podržavaju Rimljane“. Car Vespazijan je utvrdio drevno mesto Mcheta Arzami za iverske kraljeve 75. godine.
U naredna dva veka nastavljen je rimski uticaj na ovo područje, ali je za vreme vladavine kralja Farsmana II (116–132) Iverija povratila deo svoje nekadašnje moći. Odnosi između rimskog cara Hadrijana i Farsmana II bili su zategnuti, iako se kaže da je Hadrijan nastojao da umiri Farsmana. Međutim, tek pod Hadrijanovim naslednikom Antoninom Pijem odnosi su se poboljšali do te mere da je Farsman, kako se navodi, čak posetio Rim, gde Dio Kasije izveštava da je u njegovu čast podignuta statua i da su data prava na žrtvovanje. Ovaj period je doneo veliku promenu u političkom statusu Iverije sa Rimom, koji ju je priznao kao saveznika, umesto njihovog ranijeg statusa podaničke države, što je politička situacija koja je ostala ista, čak i tokom neprijateljstava carstva sa Partima.
Od prvih vekova hrišćanske ere, kult Mitre i zoroastrizam su bili uobičajeno praktikovani u Iveriji. Iskopavanjem bogatih sahrana u Bori, Armazi i Zguderi nađene su srebrne čaše za piće sa utiskom konja koji stoji na ognjenom oltaru ili sa desnom prednjom nogom podignutom iznad oltara.[11] Kult Mitre, koji se odlikuje svojim sinkretičkim karakterom i samim tim je komplementaran lokalnim kultovima unutar gruzijske mitologije, posebno kultu Sunca, postepeno se stapao sa drevnim gruzijskim verovanjima. Čak se misli da je Mitra morao biti preteča svetog Georgija u paganskoj Gruziji.[12] Korak po korak, iranska verovanja i načini života duboko su prodrli u praksu iverijskog dvora i elite: armazijsko pismo i „jezik“, koji se zasniva na aramejskom (videti Cereteli), su zvanično usvojeni (brojni natpisi na aramejskom jeziku klasični/helenistički periodi poznati su i iz Kolhide,[13] dvor je organizovan po iranskim uzorima, elitna odeća je bila pod uticajem iranske nošnje, iverijska elita je usvojila iranska lična imena,[14] a zvanični kult Armazija uveo je kralj Farnavaz u 3. veku pre nove ere (što je povezana srednjovekovnom gruzijskom hronikom sa zoroastrizmom).[15]
Reference uredi
- ^ Henry Immanuel Smith. Course of Ancient Geography. str. 279.
- ^ Yarshater, Ehsan (1983). The Cambridge History of Iran: The Seleucid, Parthian, and Sasanian periods. Cambridge University Press. str. 520—. ISBN 978-0-521-20092-9. Pristupljeno 18. 9. 2013.
- ^ Greatrex, Geoffrey; Samuel, N. C. Lieu. The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars. str. 82.
- ^ Ronald Grigor Suny (1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. str. 13. ISBN 0-253-20915-3.
- ^ William Coffman McDermott, Wallace Everett Caldwell. Readings in the History of the Ancient World. p. 404.
- ^ Mikaberidze, str. 360
- ^ a b Yeremyan, Suren T. «Իբերիա» (Iberia). Soviet Armenian Encyclopedia. vol. iv. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences, 1978, p. 306.
- ^ Domínguez Monedero, Adolfo Jerónimo (1983). „Los términos "Iberia" e "Íberos" en las fuentes grecolatinas: estudio acerca de su origen y ámbito de aplicación”. Lucentum (2): 203. ISSN 1989-9904. doi:10.14198/LVCENTVM1983.2.10.
- ^ Rapp 2003, str. 275. "While P’arnavaz may in fact be a fabrication, it is more feasible that over time the memory of the historical P’arnavaz accumulated a legendary facade."
- ^ Rapp 2003, str. 141–142
- ^ Machabeli, str. 37, 51–54, 65–66
- ^ Makalatia, str. 184–93
- ^ Braund 1994, str. 126–27
- ^ Braund 1994, str. 212–15
- ^ Apakidze, str. 397–401
Literatura uredi
- Greatrex, Geoffrey; Samuel, N. C. Lieu. The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars. str. 82.
- Henry Immanuel Smith. Course of Ancient Geography. str. 279.
- Thomson, Robert W. (1996). Rewriting Caucasian History. ISBN 978-0-19-826373-9.
- Braund, David (1994). Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-814473-1.
- Hitchins, Keith (2001). „GEORGIA ii. History of Iranian-Georgian Relations”. Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 4. str. 464—470.
- Spaeth, Barbette Stanley (2013). The Cambridge Companion to Ancient Mediterranean Religions. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521113960.
- Toumanoff, Cyril. Studies in Christian Caucasian History. Washington D.C.: Georgetown University Press, 1963
- Edward Gibbon, Volume II, Chapter XLII, discusses Iberia as one of the areas in the "Barbaric world"
- Rapp, S. H. Jr. (2016) The Sasanian World Through Georgian Eyes, Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature, Sam Houston State University, USA, Routledge. ISBN 9781472425522.
- Rayfield, D. (2013) Edge of Empires: A History of Georgia, Reaktion Books. ISBN 9781780230702.
- Settipani, C. (2006) Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs. Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle, Paris. ISBN 9782701802268.
- Toumanoff, C. (1990) The dynasties of Christian Caucasus from Antiquity to the 19th century: Genealogical and chronological tables, Rome
- Conversion of Kartli (chronicle), The Chronicle, royal annals
- Marie-Félicité Brosset, History of Georgia from Antiquity to the 19th century, Volume 1-7, Saint-Petersburg, 1848–58
- Haldon, John F. Byzantium in the seventh century. Cambridge University Press. Cambridge, 1997
- Lang, David Marshall. The Georgians. Thames & Hudson. London, 1966
- Mommsen, Theodore. The Provinces of the Roman Empire. Barnes & Noble Books. New York. 1996. ISBN 0-7607-0145-8.
- Rosen, Roger. Georgia: A Sovereign Country of the Caucasus. Odyssey Publications. Hong Kong. 1999. ISBN 962-217-748-4.
- Sherk, Robert. The Roman Empire: Augustus to Hadrian. Cambridge University Press. Cambridge. 1988. ISBN 0-521-33887-5..
- „stnina.ca/stnina_life.html”. Arhivirano iz originala 2007-07-12. g. Pristupljeno 2010-07-03.
- Khintibidze, Elguja (1998), The Designations of the Georgians and Their Etymology, pp. 85-86-87, Tbilisi State University Press. ISBN 5-511-00775-7.
- „Article 2.1”, Constitution of Georgia, Legislative Herald of Georgia, „‘Georgia’ is the name of the state of Georgia.”
- Mikaberidze, Alexander (2015) Historical Dictionary of Georgia (2 ed.). p.4, Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-4146-6.
- „Government changing official pronunciation of Georgia”, The Japan Times, 15. 4. 2015, Arhivirano iz originala 2015-04-18. g.
- Rapp, Stephen H. (2003). Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts. Peeters Publishers. ISBN 9789042913189.
- Rapp, Stephen H. (2003) Corpus scriptorum christianorum orientalium: Subsidia, Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts and Eurasian Contexts, Peeters Publishers, pp. 425-426
- Allen, William Edward David (1932), A History of the Georgian People: From the Beginning Down to the Russian Conquest in the Nineteenth Century, p. 369. Taylor & Francis. ISBN 0-7100-6959-6.
- Khintibidze, Elguja (1998), The Designations of the Georgians and Their Etymology, pp. 29-30. Tbilisi State University Press. ISBN 5-511-00775-7 (A New Theory on the Etymology of the Designations of the Georgians (Excerpt from the book) Arhivirano 2007-09-30 na sajtu Wayback Machine) (Google Cache)
- „Tbilisi Wants to Be Referred as 'Georgia' Not 'Gruzya'”. Civil Georgia. 27. 6. 2011. Arhivirano iz originala 2020-02-16. g.
- „Georgia on his mind: Republic's ambassador demands Hebrew name change”. Haaretz.com. 2005-08-08. Arhivirano iz originala 2012-10-22. g. Pristupljeno 2009-06-28.
- „国名呼称の変更（グルジア）”. Ministry of Foreign Affairs of Japan (na jeziku: japanski). 22. 4. 2015. Arhivirano iz originala 29. 8. 2019. g.
- „Authentic name of Georgia 'Sakartvelas' to be officially used in Lithuanian Language”. Georgia First Channel. 3. 5. 2018. Arhivirano iz originala 11. 11. 2020. g.
- „Sakartvelo catching on – Georgia's historic name growing in popularity in Lithuania”. LRT. 19. 8. 2019.
- „Lithuania approves Sakartvelo as official name for Georgia”. LRT English. 11. 1. 2021.
- Cassius Dio, Roman History. Book LXXX. Translated by Earnest Cary.
Plutarch, Sulla. Translated by John Dryden.- Beate, Dignas; Winter, Engelbert (2007). Rome and Persia in Late Antiquity. Neighbours and Rivals. Cambridge University Press. ISBN 978-3-515-09052-0.
- Bivar, A.D.H (1983). „The Political History of Iran under the Arsacids”. Ur.: Yarshater, Ehsan. The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. str. 21—99. ISBN 0-521-20092-X.
- Campbell, Brian (2005). „The Severan Dynasty”. Ur.: Bowman, Alan K.; Cameron, Averil; Garnsey, Peter. The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521301992.
- Lightfoot, C.S. (1990). „Trajan's Parthian War and the Fourth-Century Perspective”. The Journal of Roman Studies. Society for the Promotion of Roman Studies. 80: 115—116. JSTOR 300283. doi:10.2307/300283.
- Mackay, Christopher S. (2004). „Caesar and the End of Republican Government”. Ancient Rome: A Military and Political History. Cambridge University Press. ISBN 0-521-80918-5.
- Rawlinson, George (2007) [1893]. Parthia. Cosimo, Inc. ISBN 978-1-60206-136-1.
- Sherwin-White, A.N. (1994). „Lucullus, Pompey and the East”. Ur.: Crook, J. A.; Lintott, Andrew; Rawson, Elizabeth. The Cambridge Ancient History, Volume IX: The Last Age of the Roman Republic, 146–43 B.C. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521256032.
- Sicker, Martin (2000). „The Struggle over the Euphrates Frontier”. The Pre-Islamic Middle East. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96890-1.
