Orden belog orla (monarhija)
Orden Belog orla bio je orden koji je dodeljivan u Kraljevini Srbiji, Kraljevini Jugoslaviji, a danas ga dodeljuje starešina kraljevskog doma Karađorđevića.
| Orden belog orla | |
|---|---|
 Orden belog orla | |
Dodeljuje    Kraljevina Srbija Kraljevina Jugoslavija Kraljevski dom Karađorđevića | |
| Tip |   |
| Dodeljuje se za | zasluge u miru ili ratu, ili za posebne zasluge prema kruni, državi i naciji |
| Ustanovljen | 23. januar 1883. |
| Prvo odlikovanje | 1883. |
| Važnosni red odlikovanja | |
| Sledeće (više) | Orden Takovskog krsta (do 1883 do 1889 g.) Orden Svetog kneza Lazara (od 1889 do 1898 g.) (dodeljivan samo monarhu) Orden Miloša Velikog (od 1898 g. do 1903 g.) Orden Karađorđeve zvezde (od 1904 do 1945 g.) |
| Sledeće (niže) | Orden kneginje Natalije (od 1878 do 1886 g.) Orden kraljice Natalije (od 1886 do 1903 g.) Orden Svetog Save (od 1903 do 1930 g.) Orden Jugoslovenske krune (od 1930 do 1945 g.) |
Orden ima pet stepeni, a dodeljivan je srpskim i jugoslovenskim državljanima za zasluge u miru ili ratu, ili za posebne zasluge prema kruni, državi i naciji. U periodu od 1883. do 1898. godine, Orden belog orla bio je najviši orden Kraljevine Srbije. Godine 1898. postaje stariji u rangu od njega kraljevski Orden Miloša Velikog, a od 1904. privilegovano mesto zauzima Orden Karađorđeve zvezde. Orden Belog orla, po mišljenju mnogih heraldičara, jedno je od najlepših srpskih i jugoslovenskih odlikovanja.
Istorija uredi
Kneževina Srbija je proglašena Kraljevinom 22. februara/5. marta 1882. godine. Naredne godine, 23. januara 1883, kralj Milan Obrenović potpisao je Ukaz o donošenju Zakona o odlikovaljima kada su osnovana dva srpska odličija, ustanovljen je Orden belog orla, kao i Orden Svetog Save.[1] Dvoglavi beli orao sa krilima u poletu uspostavljen je kao državni grb Kraljevine Srbije. Predstavlja veličanstven simbol koji datira iz doba vladajućih dinastija Vizantijskog carstva, označava univerzalni simbol hrišćanstva. Ovaj simbol su koristili u vladarskim kućama srednjovekovne Srbije, carevi Svetog rimskog carstva, carevi Rusije i carevi Austrije; glavna razlika je bila boja ili metal kojim se predstavljao orao. Srebro je bilo za Srbiju, zlato za Vizantiju, crna boja za Sveto rimsko carstvo, kao i za ruske i austrijske careve. Na reversu ordena su se u vreme dinastije Obrenović nalazili inicijali kralja Milana. Posle Majskog prevrata (1903) Srbija je postala parlamentarna kraljevina na čelu sa dinastijom Karađorđević, kralj Petar I je nastavio da u skladu sa svojim ovlašćenjima dodeljuje orden na osnovu Ukaza. Ali su inicijali osnivača uklonjeni sa reversa i zamenjeni godinom proglašenja kraljevine 1882, zbog toga je i sa reversa plavih traka koje se spuštaju od krune uklonjen datum proglašenja kraljevine, jer nije bilo više potrebe za istim. Trideset dve godine posle osnivanja, 1915. godine, u vreme Prvog svetskog rata, kralj Petar I osnovao je Orden belog orla za ratne zasluge sa mačevima. Nosioci ordena s mačevima su od 1938. slavili Petrovdan, rođendan kralja Petra I, kao slavu,[2] u februaru 1941. dobili su "skoro sve povlastice" kao i odlikovani Karađorđevom zvezdom.[3]
Za razliku od drugih odlikovanja Srbije ordenska lenta je nošena preko levog ramena na desnom boku.[4]
Čuvene radionice u glavnom gradu Austrougarske Beču kao što su Rote & Sinovac, Vincet Majer i sinovi, Karl Fismajster i Vilhelm Kunc su izrađivale ordenske insignije sve do Prvog balkanskog rata. Od 1912. do 1945. godine ordenske insignije su izrađivale čuvene radionice, Artis Bertran u Parizu i Braća Igenen iz Le Lokla u Švajcarskoj.[4]
Nosioci ordena imali su određene ekonomske i društvene povlastice, koje su delimično zadržali i posle 1945.[5]
Stepeni uredi
Orden belog orla, po tadašnjem zakonu imao je pet stepeni. Prvi stepen, Veliki krst, po zakonu je bilo određeno da mogu da dobiju samo pet zaslužnih ličnosti. Drugi stepen, Veliki oficir, po zakonu moglo je da dobije dvadeset lica. Treći stepen, Komandir, moglo je da dobije četrdeset lica. Četvrti stepen, Oficir, njih sto pedest. Peti stepen Ordena belog orla, Kavalir, moglo je da dobije tri stotine lica.
- Veliki krst (5 članova)
- Veliki oficir (20 članova)
- Komandir (40 članova)
- Oficir (150 članova)
- Kavalir (300 članova)
Nosioci uredi
- Kraljevski orden
- Mihajlo Pupin,1929.
- Stojan Novaković
- Leopold Bavarski
- braća generali Emilo Belić i Vladimir Belić
- Dinastički orden
- Dragomir Acović, arhitekta i heraldičar, član Krunskog saveta (2007)
- Dušan Bataković, istoričar (2007)
- Matija Bećković, akademik, pesnik i član Krunskog saveta (2007)
- Vladan Vukosavljević, pravnik, ministar kulture i informisanja Republike Srbije (2016-2020), član Krunskog saveta (2017)
- Đorđe Đurišić, advokat, član Krunskog saveta (2017)
- Zoran Živanović, advokat, član Krunskog saveta (2017)
- Vladan Živulović, advokat, osnivač i predsednik je Atlanskog Saveta Srbije i Crne Gore, član Krunskog saveta (2017)
- Dragoljub Kavran, profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu (2007)
- Emir Kusturica, reditelj, član Krunskog saveta (2017)
- dr Slobodan Marković, istoričar, profesor Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beogradu, član Krunskog saveta (2017)
- Đurđe Ninković, pravnik, jedan od obnovitelja Demokratske stranke i član Krunskog veća (2017)
- Milan Parivodić, pravnik, član Krunskog saveta (2017)
- Darko Spasić, advokat, član Krunskog saveta (2017)
- dr Kosta Čavoški, akademik, penzionisani profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu, član Krunskog saveta (2017)
Znak ordena uredi
| Orden Belog orla | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Veliki krst 1. stepen | Veliki oficir 2. stepen | Komandir 3. stepen | Oficir 4. stepen | Kavalir 5. stepen | |
|
|
| |||
|
|
|
|
| |
| Orden belog orla sa mačevima | |||||
| Veliki krst 1. stepen | Veliki oficir 2. stepen | Komandir 3. stepen | Oficir 4. stepen | Kavalir 5. stepen | |
|
|
| |||
|
|
|
|
| |
Galerija uredi
Zanimljivosti uredi
- Američki pop pevač Majkl Džekson se tokom sudskog procesa 2004. godine pojavio u sudnici noseći na reveru sakoa britanski orden koji je bio dodeljivan za herojstvo u Prvom svetskom ratu i sa Ordenom belog orla trećeg stepena oko vrata.[6]
Reference uredi
- ^ Acović, Dragomir (2017). „Šest vekova odlikovanja među Srbima”. Politikin zabavnik. 3438: 32.
- ^ „"Vreme", 13. jul 1938, str. 8”. Arhivirano iz originala 04. 06. 2020. g. Pristupljeno 04. 06. 2020.
- ^ "Politika", 26. feb. 1941
- ^ a b Acović, Dragomir (2017). „Šest vekova odlikovanja među Srbima”. Politikin zabavnik. 3438: 11.
- ^ Acović, Dragomir (2017). „Šest vekova odlikovanja među Srbima”. Politikin zabavnik. 3438: 34.
- ^ „Preminuo kralj popa“, Vesti RTS-a.
Literatura uredi
- Gerić, Lazar (1999). „Orden Belog orla” (PDF). Dinar : numizmatički časopis. Beograd: Srpsko numizmatičko društvo (12): 37—39. COBISS.SR 66160140 COBISS.RS 66160140
- Žikić, Miloš; Tomanić, Boris (2018). „Britanska odlikovanja srpskoj vojsci za zasluge u Prvom svetskom ratu - tri dokumenta”. Arhiv : časopis Arhiva Jugoslavije. Beograd: Arhiv Jugoslavije, (Beograd : Planeta print). XIX (1—2): 158—190. Arhivirano iz originala 15. 11. 2021. g. Pristupljeno 15. 11. 2021. COBISS.SR 1026553485 COBISS.SR 167385863
- Jovanović, Vladimir (2007). „Izbrisana sećanja : uništavanje i retuširanje slika o nestaloj dinastiji Obrenovića” (PDF). Godišnjak za društvenu istoriju. Beograd: Udruženje za društvenu istoriju. XIV (1—3): 31—46. COBISS.SR 153482508 COBISS.SR 102349831
- Mišić, Biljana (2005). „Efemerni spektakl - proglašenje Kraljevine Srbije 1882” (PDF). Nasleđe. Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda (VI): 85—106. ISSN 1450-605X. COBISS.SR 165683212 COBISS.SR 162095623
- T.N.Đ (2004). „Džekson se kiti srpskim ordenom” (PDF). Dinar : numizmatički časopis. Beograd: Srpsko numizmatičko društvo (22): 81. COBISS.SR 66160140 COBISS.RS 66160140
