Krit

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Krit (višeznačna odrednica).

Krit (grč. Κρήτη [Kríti], antgrč. Κρήτη [Krḗtē], lat. Candia) je ostrvo u Sredozemnom moru na krajnjem jugu Grčke. Čuven je po Minojskoj civilizaciji i palati u Knososu.

Krit

Κρήτη
Geografija
Površina	8.336 km2
Dužina	260 km
Širina	10—56 km
Visina	2.456 m
Najviši vrh	Ida
Administracija
Grčka
Najveći grad	Iraklion
Demografija
Stanovništvo	623065  (2011)
Gustina st.	74,74 stan./km2

Tvrđava i luka u Iraklionu

Geografske odlike

Krit je sa 8.331,231 km² površine najveće ostrvo Grčke i peto po veličini u Mediteranu. Dužina obale je 1.040 kilometara. Ostrvo Gavdos ispred jugozapadne obale Krita je najjužnija naseljena tačka Evrope.

Ostrvo je pretežno planinsko, ali se u severnom delu pružaju primorske ravnice, pogodnije za život.

Klima na ostrvu je sredozemna, a na višim planinskim krajevima oseća se uticaj nadmorske visine (niže temperature, zime sa snegom i mrazom).

Stanovništvo

Na ostrvu danas živi 600.159 stanovnika (popis 2001. godine). Glavno stanovništvo su Grci, ali se u letnjim mesecima broj naglo poveća zbog velikog broja stranih turista. Poslednjih decenija Krit je doživeo značajan rast stanovništva zahvaljujući razvoju turizma.

Najveći grad na ostrvu i upravno središte je Iraklion, sa oko 140.000 stanovnika. Ostali značajni gradovi su Kanija, Retimno, Agios Nikolaos, Jerapetra.

Upravna podela

Ostrvo Krit sa nabližim malim ostrvima čini posebnu pokrajinu u Grčkoj, tzv. grčku periferiju. U okviru nje postoji dalja podela na 4 okruga:

• Iraklion
• Lasiti
• Retimno
• Hanija

Prošlost Krita

Egejski svet

Istraživanjima obavljenim tokom 20. veka došlo se do saznanja da su u II milenijumu p. n. e. u bazenu Egejskog mora postojale civilizacije razvijene poput Egipatske, Vavilonske i mnogih drugih. Do naseljavanja zemalja Egejskog mora došlo je početkom doba neolita tj. oko VII-VI milenijuma p. n. e., na šta ukazuju pronađeni ostaci mnogobrojnih naseobina i grobova iz tog doba.

Privrednu osnovu rodovskih zajednica predstavljale su stočarstvo i zemljoradnja. Prema arheološkim nalazima neolitske rodovske naseobine sastojale su se od koliba pravljenih neobrađenim kamenom i bile su kvadratnog oblika. Početkom trećeg milenijuma p. n. e. ljudi su bili upoznati sa upotrebom bakra, a kasnije i bronze, što je ubrzalo razvoj proizvodnih snaga. Najstarije izrađevine od bakra vode poreklo krajem IV i prve polovine III milenijuma p. n. e.

Krit u periodu od 30. do 13. veka pre nove ere

U III milenijumu p. n. e. kritsko društvo bilo je na većem stepenu razvitka u odnosu na društvo kontinentalne Grčke i ostrva Egejskog mora. Od najstarijih vremena bio je poznat po plodnosti zemlje i bogatim šumama. Kritske visoravni bile su pogodne za razvoj zemljoradnje i stočarstva. Stanovništvo se bavilo ribolovom i trgovinom sa okolnim zemljama. U drugoj polovini III миленијума Krićani su još više razvili svoju trgovinu, trgujući sa Egiptom na jugu, Kikladskim ostrvima na severu i najverovatnije sa zemljama Mesopotamije na istoku. Grnčarstvo je takođe bilo veoma razvijeno. Najgušće je bila naseljena južna obala ostrva o čemu svedoče mnogobrojne rodovske kosturnice. Kritsko društvo iz tog doba karakteriše razvijeno rodovsko uređenje. Izdvajanje privatne svojine pojedinaca izazvalo je prva socijalno-ekonomska raslojavanja. Krajem III milenijuma p. n. e. došlo je do pomeranja stanovništva u centralne i severne delove ostrva.

Ostaci palate u Knososu

Početkom II milenijuma p. n. e. započet je proces obrazovanja klasnog društva odn. raspad prvobitne društvene zajednice rodovskog uređenja. Proces obrazovanja nasledne kraljevske vlasti započet je oko XXI - XX veku p. n. e. Imovinska nejednakost je počela da bude primetna. Kuće siromašnijih bile su male, skromne i zbijene jedna uz drugu dok su kod bogatijih bile veće i udaljene jedna od druge. Krit u periodu od XX do 18. veka p. n. e. nije bio jedinstvena država. Često su se vodili ratovi vladara pojedinih oblasti. Najmoćniji bili su vladari Knososa i Festosa.

U 18. veku p. n. e. niz naselja i kraljevskih palata bilo je razoreno. O razlozima za to postoje podeljena mišljenja naučnika. Jedni smatraju da se to desilo usled čestih zemljotresa dok kod drugih preovladava mišljenje da je u pitanju bila najezda azijskih plemena Hiksa. Svakako da su porušena naselja kasnije bila obnovljena. Isti je slučaj i sa palatama.

Početkom 16. veka p. n. e. vladarima dinastije Knososa pošlo je za rukom da zavladaju celim Kritom. To je bilo doba najveće moći Krita. Kritsko društvo je dostiglo veliki napredak u ekonomskom i socijalnom razvoju. Porastom proizvodnih snaga zanatstvo se odvojilo od poljoprivrede, došlo je do unapređenja razmene dobara a pomorska trgovina je bila u velikom usponu. Menjala se i socijalna struktura društva. Došlo je do podele društva na klase ali ipak sa karakteristikama prvobitne zajednice. Siromašni i zanatlije bivali su eksploatisani od strane vladajuće aristokratije što je uslovilo postepen razvoj prvobitnog ropstva koje je ipak i dalje imalo patrijarhalni karakter. Sve te promene dovele su do jačanja centralne vlasti. Kritski kraljevi (dinastije iz Knososa) širili su svoju monarhiju na račun susednih teritorija. Osvojena su Kikladska ostrva a moguće i Atika. O tome svedoče predmeti kritskog porekla kao i spomenici kritskog pisma nađeni na teritorijama van ostrva. Krićani su po svemu sudeći imali jaku flotu, verovatno prvu najjaču u istoriji čim su uspeli da zagospodare čitavim Egejskim morem. Kopnenu vojnu snagu činila je pešadija koja je bila naoružana lukovima, kopljima, mačevima i noževima. Zaštitna oprema im je bila šlem i štit. U borbenim kolima vozili su se vojne starešine i vladari.

Osnova kritske ekonomije bila je i dalje poljoprivreda. Upotrebljavao se plug a pored ostalog gajila se pšenica, ječam, maslina, grožđe itd. Razvijeno je bilo i stočarstvo a od najvećeg značaja bio je uzgoj krupne rogate stoke. Usavršena je obrada metala (bronza), razvilo se grnčarstvo (pojava grnčarskog kola), obrada drveta, kamenorezački i tkački zanat, juvelirstvo. Za razvoj zanata i trgovine veliki značaj imao je suvozemni i pomorski transport (građeni su putevi između gradova a prevoz se vršio kolima sa četiri točka ili lakim dvokolicama sa konjskom zapregom). Takođe je bilo razvijeno moreplovstvo. Jačale su ekonomske i kulturne veze sa Egiptom. Prema nekim naučnicima Krit je u 15. veku p. n. e. bio politički potčinjen Egiptu. Kulturni uticaj, u tom periodu sa tim tada velikim i jakim carstvom na jugu bio je obostran. On je opao krajem 15. veka p. n. e. zbog dopremanja velikih količina robe iz kopnene Grčke.

Kritski gradovi većinom su se nalazili na izvesnoj udaljenosti od same obale. Glavni grad Krita u II milenijumu p. n. e. bio je Knosos. Drugi značajni gradovi bili su: Tilis, Festos, Gurnija, Hagija Trijada, Malija, Zakros i Mohlos.

Oko 1400. p. n. e. razvitak kritske države bio je iznenada prekinut. Ranije se smatralo da se opet radilo o strašnom zemljotresu, ali novija istraživanja pokazuju da dvorci i naselja bila između ostalog i spaljena što ukazuje da su stradala nekim neprijateljskim napadom spolja. Pretpostavlja se da su kritsku moć u svojim pohodima slomili Ahajci. Preživelo stanovništvo je ovoga puta u manjoj meri obnovilo svoja porušena naselja i dvorce i počelo da se seli u zapadni deo ostrva. Od sredine XII veka p. n. e. ostrvo Krit je potpalo pod uticaj kontinentalne Grčke. Deo stanovništva je migriralo na istok u Malu Aziju, ostali su se asimilovali sa nadirućim plemenima čija kulturna, ekonomska i socijalna dostignuća daleko da su bila na nivou Kritske civilizacije. U početku su Kritom zavladali Ahajci, a kasnije Dorani čije stanovništvo je kasnije preovladavalo na Kritu.

Kritski zemljotres je izazvao cunami koji je razorio Aleksandriju.

Galerija

• 
  Ostrvo Krit
• 
  Hanija - Katedrala
• 
  Iraklion, fontana
• 
  Sitija
• 
  Agios Nikolaos]]
• 
  Hanija, pijaca
• 
  Pejzaž
• 
  Pogled sa Psiloritisa
• 
  Planina Ida
• 
  Klisura Aradena

Vidi još

• Iraklion
• Minojska civilizacija
• Palata u Knososu
• Periferija Krit
• Minojska umetnost