Kruna

Ne poistovećivati sa Venac.

Za druge upotrebe, pogledajte Kruna (višeznačna odrednica).

Kruna, venac (ijek. vijenac; dijadema, ili stema) je jedna od najvećih vladarskih insignija monarha. Smatra se simbolom božanske vlasti monarha, političke moći, legitimnosti, slave i imortalnosti. Krune nose vladari često sadrže dragulje.

Kruna Karađorđevića

Kruna kralja Kristijana IV Danskog, koja je trenutno locirana u Rozenberškom dvorcu, u Kopenhagenu.

Pored tradicionalnog oblika, krune takođe mogu biti u obliku venca i mogu biti napravljene od cveća, hrastovog lišća ili trnja, i mogu ih nositi osobe koje nisu monarsi u različitim kontekstima. U religioznoj umetnosti se slično koristi kruna od zvezda .

Venac je obruč od plemenitog metala optočenog dragim kamenjem i biserima, dok je iznutra postavljen grimiznom tkaninom.

U Srbiji su preovlađivali venci rađeni po uzoru na vizantijske, da bi u doba despotovine počeli da preovlađuju zapadni uticaji. Novovekovni venci srpskih kraljeva rađeni su po uzoru na britansku krunu.

Specifična vrsta krune (ili koroneta za niže rangove) se koristi u heraldici pod strogim pravilima. Zaista, neke monarhije nikada nisu imale fizičku krunu, već samo heraldičku predstavu, kao u ustavnoj kraljevini Belgiji, gde nikada nije došlo do krunisanja; kraljevsko postavljanje se vrši svečanom zakletvom u parlamentu, u vojnoj uniformi: kralj se ne priznaje kao po božanskom pravu, već preuzima jedinu naslednu javnu funkciju u službi zakona.

Varijacije

• Kostimsko pokrivalo za glavu koje imitira krunu monarha naziva se i krunski šešir. Takve krune za kostime mogu da nose glumci koji prikazuju monarha, ljudi na kostimiranim zabavama ili ritualni „monarsi“ kao što je kralj karnevala ili osoba koja je pronašla dragulj u kraljevskoj torti.
• Svadbena kruna, koja se ponekad naziva i koronal, koju nosi mlada, a ponekad i mladoženja, na svom venčanju, nalazi se u mnogim evropskim kulturama od davnina. Danas je to najčešće u pravoslavnim kulturama. Pravoslavna bračna služba ima deo koji se zove krunisanje, gde se mlada i mladoženja krunišu kao „kralj“ i „kraljica“ svog budućeg domaćinstva. Na grčkim venčanjima, krune su dijademe obično napravljene od belog cveća, sintetičkog ili pravog, često ukrašene srebrom ili sedefom. Postavljaju se na glave mladenaca i spaja ih traka od bele svile. Zatim ih par čuva kao podsetnik na njihov poseban dan. Na slovenskim venčanjima, krune se obično prave od kitnjastog metala, dizajnirane da podsećaju na carsku krunu, a iznad glava mladenaca drže ih kumovi. Parohija obično poseduje jedan komplet koji će koristiti za sve parove koji su tamo venčani, jer su one mnogo skuplje od kruna u grčkom stilu. Ovo je bilo uobičajeno u katoličkim zemljama u prošlosti.
• Krune se takođe često koriste kao simboli religioznog statusa ili poštovanja, od strane božanstava (ili njihovih predstavljanja kao što je statua) ili od strane njihovih predstavnika, npr. Crna kruna Karmapa Lame, koja se ponekad koristi kao model za širu upotrebu od strane vernika.
• Kruna od trnja, prema Novom zavetu, stavljena je na glavu Isusa pre njegovog raspeća i postala je uobičajen simbol mučeništva.
• Prema rimokatoličkom predanju, Bogorodica Marija je krunisana za Kraljicu Neba nakon svog uznesenja na nebo. Često se prikazuje kako nosi krunu, a njene statue u crkvama i svetinjama svečano su krunisane tokom maja.
• Kruna besmrtnosti je takođe česta u istorijskoj simbolici.
• Veruje se da je heraldički simbol Tri krune, koji se odnosi na tri evanđeoska maga (mudraca), koji se tradicionalno nazivaju kraljevima, postao simbol švedskog kraljevstva, ali se takođe uklapa u istorijsku (ličnu, dinastičku) Kalmarsku uniju (1397 –1520) između tri kraljevstva Danske, Švedske i Norveške.
• U Indiji, krune su poznate kao makuta (na sanskritu "kresta"), i korišćene su u Indiji od davnina i opisane su kao ukras hinduističkih bogova ili kraljeva. Stil makuta su zatim kopirala indijska kraljevstva na koja je uticao hindu-budistički koncept kraljevstva u jugoistočnoj Aziji, kao što su Java i Bali u Indoneziji, Kambodži, nakadašnjoj Burmi i Tajlandu.
• Plesači određenih tradicionalnih tajlandskih plesova često nose krune (mongkut) na glavi. Oni su inspirisani krunama koje nose božanstva i kraljevi.
• Na pred-Hispanskim Filipinima dijademe nalik kruni, ili Putong, nosili su elitni pojedinci i božanstva, među nizom zlatnih ukrasa.

Terminologija

Tri različite kategorije kruna postoje u onim monarhijama koje koriste krune ili državne regalije.

• Za krunisanje: nose ih monarsi prilikom krunisanja.
• Državne: nose ih monarsi u drugim državnim prilikama.
• Supružničke krune: nosi supružnik, označavajući rang koji je dodeljen kao ustavni protokol kurtuazije.

Krune ili slična pokrivala za glavu, kakve nose plemstvo i drugi visokorangirani ljudi ispod vladara, na engleskom se često nazivaju koronet; međutim, u mnogim jezicima ova razlika se ne pravi i ista reč se koristi za obe vrste pokrivala za glavu (npr. francuska couronne, nemačka krone, holandska kroon). U nekim od ovih jezika izraz „kruna ranga“ (rangkroon) se odnosi na način na koji se ove krune mogu rangirati prema hijerarhijskom statusu. U klasičnoj antici, kruna koja se ponekad dodeljivala ljudima koji nisu vladari, kao što su trijumfalni vojni generali ili sportisti, zapravo je bila venac ili dijadema nalik vrpci.

Istorija

Kruna kralja Persisa Ardašira II, 1. vek pre nove ere.

Krune su otkrivene u praistorijskim vremenima iz Harijane, Indija. Preteča krune bila je traka zvana dijadema, koju su nosili persijski carevi Ahemenida. Usvojio ga je Konstantin Veliki i nosili su ga svi naredni vladari kasnijeg Rimskog carstva.

U antici su korišćene brojne krune različitih oblika. Dijademu su nosili i egipatski faraoni, koja je bila povezana sa solarnim kultovima, asocijacija koja nije potpuno izgubljena, jer je kasnije oživela pod rimskim carem Avgustom. U vreme faraona Amenofisa III (vladao od 1390-1352) nošenje dijademe jasno je postalo simbol kraljevske porodice.

Sorona radiata - „svetleću krunu“ koja je najpoznatija na Kipu slobode, a koju je možda nosio Helije koji je bio Kolos sa Rodosa, nosili su rimski carevi kao deo kulta Sol Inviktus pre prelaska Rimskog carstva u hrišćanstvo. Lukijan, oko 180. godine nove ere, nazivao ga je „kapletom načičkanim sunčevim zracima“.

Gvozdena kruna Lombardije, verovatno najstarije kraljevsko obeležje Evrope.

Možda najstarija sačuvana hrišćanska kruna u Evropi je Gvozdena kruna Langobarda, rimske i langobardske antike, koju su koristili Sveto rimsko carstvo i Kraljevina Italija. Kasnije je ponovo korišćena za krunisanje modernih kraljeva Napoleonove i austrijske Italije i predstavljanje ujedinjene Italije nakon 1860. Danas se kruna čuva u katedrali u Monci.

U hrišćanskoj tradiciji evropskih kultura, gde crkvena sankcija potvrđuje monarhijsku moć kada se novi monarh popne na tron, krunu na glavu novog monarha stavlja verski zvaničnik na ceremoniji krunisanja. Neki, mada ne svi, rani carevi Svetog rimskog carstva putovali su u Rim u nekom trenutku svoje karijere da bi ih papa krunisao. Napoleon je, prema legendi, iznenadio papu Pija VII kada je pružio ruku i krunisao sam sebe, iako je u stvarnosti ovaj redosled ceremonije bio unapred dogovoren.

Danas samo Britanska monarhija i Monarhija Tonga, sa svojim monarsima, nastavljaju ovu tradiciju, iako mnoge monarhije zadržavaju krunu kao nacionalni simbol. Francuski krunski dragulji prodati su 1885. po nalogu Treće Francuske republike, njihovo drago kamenje zamenjeno staklom, zadržano iz istorijskih razloga i izloženo u Luvru. Španski krunski dragulji uništeni su u velikom požaru u 18. veku, dok su takozvani „irski krunski dragulji“ (zapravo samo oznake britanskog suverena Najslavnijeg reda Svetog Patrika) ukradeni iz Dablinskog zamka 1907. godine, neposredno pre investiture Bernarda Edvarda Barnabija Fic Patrika, 2. barona Kastltauna.

Kruna kralja Džordža XII od Gruzije izrađena je od zlata i ukrašena sa 145 dijamanata, 58 rubina, 24 smaragda i 16 ametista. Imala je oblik kruga sa ornamentima i osam lukova. Na vrhu krune je globus nadvišen krstom.

Posebna pokrivala za glavu za označavanje vladara datiraju još iz praistorije i nalaze se u mnogim odvojenim civilizacijama širom sveta. Obično se u krunu ugrađuju retki i dragoceni materijali, ali to je bitno samo za pojam krunskog dragulja. Zlato i dragulji su uobičajeni u zapadnim i orijentalnim krunama. U indijanskim civilizacijama pretkolumbijskog Novog sveta, retko perje, kao što je perje kecala, često je ukrašavalo krune; tako i u Polineziji (npr. Havajima).

Ceremonije krunisanja se često kombinuju sa drugim ritualima, kao što je ustoličenje (tron je isto toliko simbol monarhije kao i kruna) i pomazanje (opet, religiozna sankcija, jedini čin određen u biblijskoj tradiciji Izraela).

U drugim kulturama, kruna se ne koristi kao ekvivalent krunisanju, ali glava ipak može biti drugačije simbolično ukrašena; na primer, sa kraljevskom tikom u hinduističkoj tradiciji Indije.

Galerija

• 
  Kruna Darija Velikog, oko 500 godina pre nove ere.
• 
  Starogrčka kruna Kritonija, materijal za sahranu ili brak, 370–360. p. n. e. Iz groba u Armentu, Bazilikata.
• 
  Kruna Tilja Tepe (Avganistan, 1. vek nove ere)
• 
  Kruna riznice katedrale u Esenu (11. vek)
• 
  Kruna Svetog rimskog carstva (11. vek)
• 
  Kruna Svetog Vaclava (Bohemija)
• 
  Kruna Holandije
• 
  Kruna Bavarske
• 
  Sveta kruna Ugarske (12. vek)
• 
  Kruna velikog vojvode od Badena
• 
  Kruna Virtemberga
• 
  Kruna Stefana Bočkaja
• 
  Kruna Vilhelma II (Pruska)
• 
  Kruna princeze Blanš
• 
  Kruna Kiani (Iran - Kadžarska dinastija)
• 
  Kruna Pahlavija (Iran - dinastija Pahlavija)
• 
  Kruna carice (Iran - dinastija Pahlavi)
• 
  Kruna Boleslava Hrabrog iz Poljske. Replika napravljena između 2001. i 2003. nakon što je originalna kruna stara 1000 godina uništena u kasnom 18. veku.
• 
  Srednjovekovna kruna Bugarske čuva se u Nacionalnom istorijskom muzeju Bugarske
• 
  Ruska carska kruna (14. vek)
• 
  Kraljevska kruna Švedske (1561)
• 
  Reprodukcija carske krune francuskog Napoleona III.
• 
  Carska kruna kineskog cara (dinastija Ming) (1368–1644)
• 
  Kruna Banten sultanata, Banten iz 16. veka, Indonezija
• 
  Kruna Svetog Edvarda (1661)
• 
  Kruna Luja XV
• 
  Kruna gruzijskog kralja Džordža XII
• 
  Kruna sultanata, Istočni Kalimantan iz 19. veka, Indonezija
• 
  Velika kruna pobede (Tajland)
• 
  Carske krune poglavara država Kraljevine Nepal (19. vek)
• 
  Kruna kralja Norveške
• 
  Heraldička kruna Ruskog carstva.
• 
  Carska kruna japanskog cara Komeija (1831–1867) .
• 
  Carska kruna Pedra II od Brazila (1841)
• 
  Carska kruna Indije, koju je nosio car Džordž V u svom Delhijskom Durbaru (1911).

Vidi još

• Koroneta
• Dijadema
• Češki krunski dragulji

Literatura

• „The Coronation of His Imperial Majesty Emperor Haile Selassie I”. Rasta Ites. Arhivirano iz originala 2010-02-15. g. Pristupljeno 2009-10-17. 
• Mashayekh, Sara (2006). „The Breathtaking Jewelry Museum of Iran”. Rozaneh Magazine. Pristupljeno 2013-12-27. 
• „About Treasury of National Jewels”. Central Bank of the Islamic Republic of Iran. Arhivirano iz originala 26. 09. 2021. g. Pristupljeno 2013-12-27. 
• „The Coronation of His Imperial Majesty Emperor Haile Selassie I”. Rasta Ites. Arhivirano iz originala 2010-02-15. g. Pristupljeno 2009-10-17. 
• Mashayekh, Sara (2006). „The Breathtaking Jewelry Museum of Iran”. Rozaneh Magazine. Pristupljeno 2013-12-27. 
• „About Treasury of National Jewels”. Central Bank of the Islamic Republic of Iran. Arhivirano iz originala 2021-09-26. g. Pristupljeno 2013-12-27. 
• Twining, Edward Twining, Baron (1967). European Regalia. London: B. T. Batsford. str. 19. 
• Kuznetsova, L. K. (2007). „O roli юvelirno-mineralogičeskoй эkspertizы v atribucii znakov investiturы Giorgiя XII — poslednego carя Vostočnoй Gruzii [Role of jeweler-mineralogical study in attribution of regalia of George XII, the last King of Eastern Georgia”. Эkspertiza proizvedeniй izobrazitelьnogo iskusstva.: Materialы konferencii 23—25 noяbrя 2005 g. [Expert examination of applied artworks: Materials of the conference of 23–25 November 2005] (na jeziku: ruski). Moscow: Magnum Ars. str. 188—196. 
• Bichikashvili, Ioseb L. (2000). „O znakah investiturы poslednih careй Kartli i Kaheti — Irakliя II i ego sыna Georgiя XII” [On the signs of investiture of the last kings of Kartli and Kakheti — Heraclius II and his son George XII]. Gerboved' (na jeziku: ruski). 44 (6): 112—134. 
• Šavli, Josef (1993). „Carantanian Hat, An Ancient Sign of Sovereignty”. The Augustan Omnibus. Book #14: 37ff. Pristupljeno 2013-12-28. 

Spoljašnje veze

• Fallow, Thomas Macall (1911). „Crown and Coronet”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 7 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 515—518.