Википедија

Kurdski jezici

Za drugu upotrebu, pogledajte članak Kurdski.

Kurdski jezik (kurd. کوردی) je kontinuum zapadnoiranskih jezika kojim govore Kurdi u jugozapadnoj Aziji. Sastoji se od tri dijalektičke skupine poznate kao kurmandži (ili sjevernokurdski), sorani (ili srednjokurdski) i pehlevani (ili južnokurdski). Gorani (ili Gurani) i zazaki jezik takođe govore Kurdi, ali oni lingvistički nisu kurdski jezici. Po posljednjoj procjeni (od 2009. godine) smatra se da je kurdski maternji jezik 20-30 miliona govornika.

kurdski
كوردی, Kurdî, Kurdí, Kördi[1]
Govori se uTurska, Iran, Irak, Sirija, Jermenija i Azerbejdžan[2][3][4][5][6]
RegionBliski istok, južna i centralna Azija
Broj govornika
25-30 miliona Kurda (2000-2010)
arapsko pismo u Iraku i Iranu, latinica u Turskoj, Siriji i Jermeniji[7][8][9]
Zvanični status
Službeni jezik u
 Irak (zajedno sa arapskim jezikom)
 Iran (regionalni)
Priznati manjinski jezik u
Jezički kodovi
ISO 639-1ku
ISO 639-2kur
ISO 639-3kur – uključujući kod
Pojedinačni kodovi:
ckb – Sorani
kmr – Kurmadži
sdh – Pehlevani
lki – Leki jezik[10]
Rasprostranjenost kurdskog jezika na srednjem istoku
  Većinski jezik
  Manjinski jezik
{{{mapalt2}}}
Rasprostranjenost kurdskog jezika

Književnost na kurdskom jeziku je uglavnom bila ograničena na poeziju do početka 20. vijeka, kada je počeo razvoj opšte književnosti. Danas su najzastupljeniji dijalekti koji se govore na sjeveru, tačnije je kurmandži, i istoku i zapadnu, tj. sorani, geografske oblasti poznate kao Kurdistan. Sorani dijalekat, zajedno sa arapskim jezikom, je jedan od dva službena jezika Iraka, a u političkim dokumentima se jednostavno naziva kurdski.[11][12] Kurmandži je priznat kao manjinski jezik u Jermeniji, a takođe se govori i u Turskoj, Siriji, Iraku i Iranu.

Odvojenom skupinom jezika, zaza-gorani, govori nekoliko miliona Kurda.[13][14][15][16] Većina Kurda govori kurmandži,[17] a većina kurdskih tekstova je napisana na kurmandžiju i soraniju. Kurmandži je napisan havarskim pismom, izvedenim latiničnim pismom, a soranski je napisan soranskim pismom, izvedenim arapskim pismom.

Klasifikacija lakija kao dijalekta južnokurdskog ili kao četvrtog jezika pod kurdskim je stvar debate,[10] ali razlike između lakija i drugih dijalekata južnih Kurda su minimalne.[18]

Klasifikacija i porijeklo uredi

Kurdski jezik pripada iranskoj grani indoevropskih jezika. On je generalno svrstan u grupu sjeverozapadnih iranskih jezika, ili po nekim naučnicima kao posrednik između sjeverozapadnih i jugozapadnih jezika.[19] Martin van Brunsen je zabilježio sljedeće: „Kurski ima jak jugozapadni element“, dok „zazaki i gorani [...] pripadaju sjeverozapadnoj iranskoj grupi“.[20] Ludvig Paul je izveo zaključak po kome kurdski vjerovatno ima porijeklo u sjeverozapadnom iranskom,[21] ali dijeli mnoge osobine sa jugozapadnim iranskim jezicima kao što je persijski, navodno zbog viševijekovnih i veoma bliskih istorijskih kontakata. Vindfur je prepoznao kurdski kao narječje parćanskog jezika, mada i kao supstrat međanskog jezika.[22]

Istorija uredi

Nema mnogo pouzdanih podataka o kurdskom jeziku pre perioda arapskih osvajanja. Tek od 15-16. veka poznati su prvi pesnici koji pišu na svom maternjem kurdskom jeziku:Ali Hariri, Ahmed Hani, Melaje Džaziri, Faki Tajran i drugi.

Kroz dug period borbe kurdskog naroda za slobodu i autonomiju tekla je i borba za priznanje jezika.

Sadašnji status uredi

Danas kurdski jezik ima zvanično priznat status službenog jezika jedino u Iraku, dok u ostalim državama gde se govori u znatnom broju nema taj status ili je čak zabranjen. Međutim, kurdski je faktički službeni jezik i u nepriznatoj sirijskoj autonomnoj regiji Zapadni Kurdistan.

Ukupan broj ljudi kojima je kurdski maternji jezik teško je proceniti: procene se kreću od 25 do 30 miliona. Najveći broj njih živi u Turskoj (11-15 mil), Iraku (5-7 mil), Iranu (6-8 mil) i Siriji (oko 2 mil).

Dijalekti uredi

Postoje tri važnija dijalekta kurdskog jezika:

1. Severni dijalekat, nazvan Kurmandži (Kurmanji)

2. Centralni dijalekat, nazvan Sorani (Sorani)

3. Južni dijalekat, glavni predstavnici su govori Fejli i Kalhori

Kurmandži dijalekat uredi

Zastupljen je uglavnom u Turskoj i Siriji, procena je da oko 12-17 miliona ljudi govori ovim dijalektom. Za pisanje uglavnom koriste modifikovanu verziju turskog latiničnog pisma.

Sorani dijalekat uredi

Sorani dijalekat je zastupljen u istočnom Iraku i zapadnom Iranu. Broj Kurda koji govori Sorani dijalektom je između 10 do 12 miliona. Kao alfabet iranski i irački Kurdi uglavnom koriste modifikovani persijski alfabet.

Južni dijalekat uredi

Južni dijalekat kurdskog jezika uglavno je zastupljen u južnim i srednjim delovima Iraka i Irana i sastoji se od većeg broja poddijalekata od kojih su najpoznatiji Fajli i Kalhori.

Kurdski alfabet uredi

Zbog geografske rasprostranjenosti u raznim državama i kulturama kurdski jezik danas ima čak tri alfabeta: arapski, latinicu i ćirilicu. Persijsko pismo se koristi još od srednjeg veka pod uticajem srodnog persijskog jezika. Latinično pismo je u upotrebu u Turskoj, srodno turskom latničnom pismu sa nekim dodatnim slovima. Ćirilica je korišćena u Sovjetskom Savezu za pripadnike Kurda koji su živeli uglavnom u Jermeniji.

Pored toga u novije vreme ima i pokušaja da se stvori jedinstvan alfabet za sve Kurde-osnova mu je latinično pismo.

Fonologija uredi

Kurdski jezik ima sledeće samoglasnike:

prednji centralni zadnji
kratak dug kratak dug kratak dug
zatvoren i iː ʉ u uː
srednji e eː ə o
otvoren a
Dvousneni Usneno-zubni Zubni Prednjonepčani Palatal Zadnjonepčani Uvular Faringalni Glotal
Nazalni m n ŋ
Eksplozivni p b t d k g q
Strujni f v s z ʃ ʒ ç x ɣ ħ ʕ h
Afrikate ʧ ʤ
Laterali l ɫ1
Flep ɾ
Tril r
Sonanti ʋ j


Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Kurdish Language – Kurdish Academy of Language”. Kurdishacademy.org. Pristupljeno 2. 12. 2011. 
  2. ^ „Iraq's Constitution of 2005” (PDF). str. 4. Pristupljeno 14. 4. 2019. 
  3. ^ „Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region”. Pristupljeno 14. 4. 2019. 
  4. ^ „Social Contract - Sa-Nes”. Self-Administration of North & East Syria Representation in Benelux. Arhivirano iz originala 9. 12. 2018. g. Pristupljeno 22. 3. 2019. 
  5. ^ „Rojava could be a model for all Syria”. Salih Muslim. Nationalita. 29. 7. 2014. Pristupljeno 22. 3. 2019. 
  6. ^ Pavlenko, Aneta (2008). Multilingualism in post-Soviet countries. Bristol, UK: Multilingual Matters. str. 18—22. ISBN 978-1-84769-087-6. 
  7. ^ MacCagg, William O.; Silver, Brian D., ur. (1979). Soviet Asian Ethnic Frontiers. Pergamon Press. str. 94. ISBN 9780080246376. „Since the most active Soviet Kurdish center has been and continues to be Yerevan, the first alphabet used for publishing Kurdish in the USSR was the Armenian alphabet.” 
  8. ^ Kurdskiй яzыk (na jeziku: ruski). Krugosvet. „...v Armenii na osnove russkogo alfavita s 1946 (s 1921 na osnove armяnskoй grafiki, s 1929 na osnove latinicы).” 
  9. ^ Khamoyan, M. (1986). „Քրդերեն [Kurdish language]”. Soviet Armenian Encyclopedia Volume 12 (na jeziku: jermenski). str. 492. „...գրկ. լույս է տեսնում 1921-ից հայկ., 1929-ից՝ լատ., 1946-ից՝ ռուս. այբուբենով...” 
  10. ^ a b „Atlas of the Languages of Iran A working classification”. Languages of Iran. Pristupljeno 25. 5. 2019. 
  11. ^ Allison, Christine. The Yezidi oral tradition in Iraqi Kurdistan. 2001. "However, it was the southern dialect of Kurdish, Sorani, the majority language of the Iraqi Kurds, which received sanction as an official language of Iraq."
  12. ^ „Kurdish language issue and a divisive approach”. Kurdish Academy of Language. Arhivirano iz originala 17. 10. 2015. g. 
  13. ^ Kaya, Mehmet. The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society. ISBN 978-1-84511-875-4.
  14. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 08. 2011. g. Pristupljeno 26. 05. 2015. 
  15. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 18. 01. 2012. g. Pristupljeno 26. 05. 2015. 
  16. ^ McDowall, David (2004-05-14). A Modern History of the Kurds: Third Edition - David McDowall - Google Books. ISBN 9781850434160. Pristupljeno 2012-12-18. 
  17. ^ „Kurmanji Kurdish” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 24. 2. 2016. 
  18. ^ „Lak Tribe”. Iranica Online. Pristupljeno 25. 5. 2019. 
  19. ^ Gernot Windfuhr, ed., 2009. The Iranian Languages. Routledge.
  20. ^ Bruinessen, M.M. van. (1994). Kurdish nationalism and competing ethnic loyalties Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. novembar 2011)
  21. ^ Paul, Ludwig (2008). „Kurdish language I. History of the Kurdish language”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica. London and New York: Routledge. Pristupljeno 28. 8. 2013. 
  22. ^ Windfuhr, Gernot (1975), "Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes", Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457-471

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Kurdski jezici na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Курдски_језици&oldid=27554891”