Lavoslav Ružička
Lavoslav (Leopold) Ružička (Vukovar, 13. septembar 1887 — Mamern, 26. septembar 1976) bio je jugoslovensko-švajcarski naučnik, češkog porekla. Nosilac je osam počasnih doktorata — četiri za nauku, dva za medicinu, i po jednog za prirodne nauke i pravo. Godine 1939. godine postao je dobitnik Nobelove nagrade za hemiju.
| Lavoslav Ružička | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 13. septembar 1887. |
| Mesto rođenja | Vukovar, Austrougarska |
| Datum smrti | 26. septembar 1976. (89 god.) |
| Mesto smrti | Mamern, Švajcarska |
| Obrazovanje | Tehnološki institut u Karlsrueu |
Mladost i obrazovanje uredi
Ružička je rođen 1887. godine u Vukovaru (u to vreme deo Austrougarske). Potiče iz seljačko-zanatlijske porodice češkog porekla.[1]
Pohađao je gimnaziju u Osijeku. Po završetku gimnazije opredelio se za tehniku. Upisao je hemiju, verovatno zbog toga što se nadao poslu u tada novootvorenoj rafineriji šećera u Osijeku.
Zbog teške svakodnevice i političke nestabilnosti, odlazi na Visoku tehničku školu u Karlsrueu u Nemačku. Bio je dobar student u područjima koje je voleo i za koje je mislio da će mu biti potrebni u budućnosti, kao npr. organska hemija.
Tamo je Ružička uspostavio uspešnu saradnju s Hermanom Štaudingerom. Radeći s njim 1910. godine dobija diplomu i sa Šaudingerom odlazi u Cirih i postaje njegov asistent.
Rad i istraživanje uredi
Ružičkini prvi radovi bili su iz područja prirodnih spojeva. Ceo svoj život ostao je na tom području. Proučavao je strukture aktivnih komponenata biljke Pyrethrum cinerariifolium dalmatinskog buhača. Radeći, došao je u dodir sa hemijom tarpena — veoma interesantnog za industriju parfema. Nameravao je započeti samostalna istraživanja, i uspostavio je uspešnu i produktivnu saradnju sa kompanijom u Ženevi.
Godine 1916 — 1917. dobija podršku najvećeg svetskog proizvođača parfema Harman & Rajmer iz Holzmindena u Nemačkoj. Zbog znanja iz područja tarpena, 1918. godine postaje vanredni profesor, a 1923. i počasni profesor na ETH-u univerziteta u Cirihu. Beogradske opštinske novine su 1940. godine pisale da "naš zemljak" Ružička, koji je dobio tada Nobelovu nagradu, nije mogao da dobije mesto na Univerzitetima u Zagrebu i Beogradu.[2]
Godine 1921. Ružička se pridružuje ženevskim proizvođačima parfema. Radeći tamo stiče finansijsku stabilnost, i iz Ciriha odlazi u Bazel. Godine 1927. postaje profesor organske hemije na univerzitetu u Utrehtu u Nizozemskoj. Tamo ostaje tri godine, a kasnije se ponovo vraća u Švajcarsku, gde postaje vodeći stručnjak na području hemijske industrije.
Ponovo je u Cirihu, na "ETH"-u i postaje profesor organske hemije i počinje najplodnije razdoblje svoje karijere. Proširuje područja svojih istraživanja, dodajući hemiji tarpen i steroide. Nakon uspešne sinteze polnih hormona (androsterona i testosterona), njegova laboratorija postaje vodeća na polju organske hemije.
Godine 1939. osvaja zajedno sa Adolfom Butendandom Nobelovu nagradu za hemiju. Za vreme Drugog svetskog rata, neki od njegovih najboljih saradnika odlaze, no Ružička dovodi u svoju laboratoriju nove, mlade i obećavajuće naučnike, među kojima je i Vladimira Preloga.
Okrenuo se proučavanju novih područja: biohemije; problemima evolucije i nastanka života, a posebno biogeneze tarpena. Godine 1957. Ružička odlazi u penziju, i svoju laboratoriju ostavlja Vladimiru Prelogu.
Ružička se značajno posvetio problemima edukacije. Insistirao je na boljoj organizaciji akademskog obrazovanja i naučnog rada u SFRJ, te je uspostavio Švajcarsko-jugoslovensko društvo. Takođe je postao i počasni član tadašnje Jugoslovenske akademije nauka i umetnosti u Zagrebu. U Švajcarskoj je osnovana nagrada „Ružička“ za mlade naučnike koji rade u Švajcarskoj. U rodnom Vukovaru je njemu u čast otvoren muzej (1977) koji je uništen 1991. godine.
Najznačajnije nagrade uredi
- Nobel Prize for chemistry (1939)
- Werner Medal of the Swiss Chemical Society (1923)
- Le Blanc Medal of the French Chemical Society (1928)
- Pedler Medal awarded by the British Chemical Society (1931)
- Lavoisier Medal of the French Chemical Society (1937)
- Faraday Medal of the British Chemical Society (1958)
- Hanuš Medal of the Czechoslovakian Chemical Society (1966)
Reference uredi
- ^ „Iznenadit ćete se što sve Hrvate veže s Česima”. tportal.hr. Pristupljeno 2024-01-19.
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1940. godine
Spoljašnje veze uredi
- Biografija na sajtu SANU
- Lavoslav Ružička Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2001)
- HAD/CAS
