Лелејска гора

„Lelejska gora“ je roman srpskog književnika Mihaila Lalića objavljen 1957. u izdanju beogradske izdavačke kuće Nolit. Dopunjeno i prepravljeno izdanje romana štampano je 1962. Smatra se Lalićevim najboljim književnim ostvarenjem i jednim od važnijih romana posleratnog modernizma u srpskoj književnosti.

Nastanak i sadržaj
Autor	Mihailo Lalić
Zemlja	Jugoslavija
Jezik	srpski
Žanr / vrsta dela	psihološki roman
Izdavanje
Izdavanje	1957: Nolit 1962. Nolit (prepravljeno i dopunjeno izdanje)

Topografski, tematski i po pojedinim likovima, Lelejska gora je deo jedinstvenog Lalićevog ciklusa romana koji tematizuju narodnooslobodilačku borbu partizana na prostorima Crne Gore. Njegova radnja se direktno nadovezuje na radnju romana „Zlo proljeće“ (1953) i Raskid (1955). Glavni junak Lado Tajović, nakon što je partizanski ustanak u Crnoj Gori razbijen, skriva se u manjoj grupi partizana pred četničkim i fašističkim poterama. Na nova i teška iskušenja Tajović je stavljen u trenutku kada ostaje potpuno sam i kada suočen sa samim sobom počinje da preispituje svoja moralna načela, veru u istinu i smisao borbe za slobodu.

Književna kritika je pohvalama dočekala „Lelejsku goru”. Dragan Jeremić ju je u prikazu za časopis NIN opisao kao: veliku poemu o mnogim vidovima postojanja i ispoljavanja prirode po sebi i u odnosu na čoveka.. Knjiga je nagrađena Njegoševom i Nolitovom nagradom, a relativno brzo je postala i deo srednjoškolske lektire. Na osnovu romana snimljen je istoimeni film 1968. u režiji Zdravka Velimirovića.

Zaplet romana

Partizanski narodnooslobodilački rat u Crnoj Gori je razbijen, a veliki broj partizana je ubijeno ili je u zbegu. Lado Tajović (čiji je život prethodno ispripovedan u romanu „Zlo proljeće”) našao se u manjoj grupi partizana koja se skrivala na terenu oko gornjeg toka Lima. Lado Tajović saznaje da se njegov prijatelj Niko Doselić predao neprijateljima, jer nije mogao da izdrži samoću tokom skrivanja (okolnosti Doselićeve predaje i njegova dalja sudbina ispripovedana je u romanu Raskid). Bežeći od stalnih potera, Tajović takođe završava sam i to na ukletom i pustom mestu zvanom Lelejska gora: Gdje zvono ne zvoni, gdje kolo ne igra, gdje konji ne ržu, gdje pijetlovi ne pjevaju, gdje se ne ore, gdje se ne kopa, gdje djevojke kose ne češljaju, gde niti koga da vidiš, niti koga da čuješ, nikom put da ne smetaš. Na Lelejskoj gori dok se bori sa samoćom, Tajović počinje da sumnja u svoja moralna načela, veru u istinu i smisao borbe za slobodu. Njegova sumnja je oličena u figuri đavola, koja počinje da ga prati i sa kojom započinje dijalog.

Figura đavola

Prisustvo đavola u Lelejskoj gori je višestruko motivisano. Pre svega đavo je projekcija psihološkog stanja, stanja dugotrajne i neizdržive samoće u kojoj se našao glavni junak, kada nastupaju halucinacije. Pred glavnim junakom figura đavola se u početku javlja prerušena, da bi vremenom đavo skinuo masku i pojavio se likom kakav mu je dala narodna uobrazilja. U srpskim narodnim folklornim predanjima đavo se najčešće predstavlja kao biće koje, iako izaziva strah, ipak ostaje stvorenje nižeg reda – on je pocepan, hrom, ružan, glup i smešan. Takav je i u Lalićevom romanu. Karakteristično je da Lado Tajović prema đavolu zauzima ironičan stav, čak i onda kada počne da sumnja da je đavo samo njegovo drugo ja i da govori njegovim glasom iskazujući njegove misli.

Vremenom u romanu đavo iščezava kao posebna figura i Lado Tajović postaje đavo lično. Taj novi demon takozvani Komesar Đavo ne liči na folklorno stvorenje niti se Ladova transformacija može objasniti psihološkim stanjem glavnog junaka. Transformacija se javlja kao posledica saznanja da se u izvesnim situacija, kada je čoveku ugroženo postojanje, na zlo mora odgovoriti zlom i u borbi protiv zla se moraju upotrebiti sredstva koje zlo pruža. Na taj način Lado počinje da postupa bez milosti i poštede ne bi li spasio svoj život, ali time počinje i da krši stroge komunističke ideale poštenja i pravednosti.

Đavo u „Lelejskoj gori” može se tumačiti i kao simbol jednog demonskog vremena u kojem su izdajstva, hajke na čoveka i ubistva sasvim uobičajene pojave. Najzad, đavo može da simbolizuje i prostor. Opisi prirode Lelejske gore često prelaze u opis đavolovog lika, a slika đavola pretvara se u sliku lelejskog pejzaža, koji je sačinjen od kršnih stena i neplodne zemlje.

Filmska ekranizacija

Roman je ekranizovan u film Lelejska gora iz 1968. Režirao ga je Zdravko Velimirović, a Lada Tajovića je igrao Slobodan Dimitrijević.

Literatura

• Jeremić, Dragan (1990). „Čovek je sebi vuk“; predgovor u: M. Lalić; „Lelejska gora“. Beograd: Rad. COBISS.SR 376589
• Petrov, Aleksandar (1967). Mihailo Lalić. Beograd: Jugoslavija. COBISS.SR 101302535