Lesoto

Lesoto (engl. Lesotho, sot. Lesotho; ponegde i Basuto), ili zvanično Kraljevina Lesoto (engl. Kingdom of Lesotho, sot. Muso oa Lesotho), je država na jugu afričkog kontinenta. Lesoto nema izlaz na more i potpuno je okružena teritorijom Južnoafričke Republike. Lesoto je takođe i država članica Komonvelta.

Kraljevina Lesoto Kingdom of Lesotho  (engleski) Muso oa Lesotho  (soto)
Zastava Grb
Krilatica: Мир, киша, просперитет (engl. Peace, Rain, Prosperity) (sot. Khotso, Pula, Nala)
Himna: Лесото, земљо наших очева (engl. Lesotho, land of our Fathers) (sot. Lesotho, Fatse La Bontata Rona)
Glavni grad	Maseru
Službeni jezik	engleski, soto
Vladavina
Oblik države	Ustavna monarhija
— Kralj	Letsi III
— Premijer	Tom Tabane
— Potpredsednik Vlade	Monjane Moleleki
— Predsednik Skupštine	Sefiri Motanjane
Istorija
Nezavisnost	‍
— Od UK	4. oktobar 1966.
Geografija
Površina	‍
— ukupno	30.355 km2 (141)
— voda (%)	zanemarljivo
Stanovništvo	‍
— 2013.	2.074.000 (144)
— 2005.	2.079.000
— gustina	68,32 st./km2 (135)
Ekonomija
BDP / PKM	≈ 2013
— ukupno	$4,277 milijarde (153)
— po stanovniku	$2.244
IHR (2013)	0.486 (162) — nizak
Valuta	Loti
— stoti deo valute	‍LSL‍
Ostale informacije
Vremenska zona	UTC +2
Internet domen	‍.ls‍
Pozivni broj	+266

Lesoto je prethodno bio Britanska krunska kolonija Basutoland, ali je nezavisnost od Velike Britanije proglasio 4. oktobra 1966. Sada je potpuno suverena država koja je član Ujedinjenih nacija, Komonvelta nacija i Južnoafričke razvojne zajednice (SADC).

Lesoto nikad u svojoj istoriji nije politički pripadao Južnoafričkoj Republici. Prevedeno sa sesoto jezika, Lesoto znači Država ljudi koji govore soto jezik, gde se misli na južni soto jezik. Zemlja se nalazi između 29 i 30 stepena južne geografske širine i 28 i 30 stepena istočne geografske dužine. Zbog svog posebnog geografskog položaja i velike nadmorske visine, Lesoto se često naziva i Kraljevina na nebu (engl. Kingdom in the Sky)

Istorija

Glavni članak: Istorija Lesota

Od 1868. do 1966. područje Lesota, tada zvanog Basutoland, bilo je britanski protektorat izdvojen od okolne teritorije Južnoafričke Republike. Posle sticanja nezavisnosti ponovno je uspostavljena tradicionalna monarhija. Nakon duge jednopartijske, a zatim i vojne vladavine prvi slobodni izbori održani su 1993. U devedesetima se ekonomska situacija u zemlji pogoršala, pa su protesti nakon izbora 1998. prerasli u široke nemire praćene pljačkom i uništavanjem poslovne četvrti glavnog grada, koji su zaustavljeni tek intervencijom snaga JAR i Bocvane. Od tada se stanje u zemlji smirilo, a ekonomski oporavak ubrzan je nakon sticanja trgovinskih pogodnosti SAD namenjenih siromašnim afričkim zemljama.

Vladavina kralja Mošoše I

Početkom 19. veka, veliki kralj Zulua, Šaka, je sve više povećavao svoje kraljevstvo. Širenjem svoje vlasti, pod udar je došlo i područje koje su naseljavala Basoto plemena. Stalni napadi Zulua, pljačke i teror koji su sprovodili nad plemenima Basoto, dovelo je lokalno stanovništvo na rub gladi, do te mere da je stanovništvo u nekim područjima Lesota počelo pokazivati znakove kanibalizma.

Kralj Mošoše I

U žestokim sukobima, narod Basoto, ujedinjen od 1820. godine pod poglavicom Mošošeom I, uspešno se odbranio od napada Zulua. Mošoše je naredio izgradnju dva utvrđenja u Buta-Buta i Taba Bosiu, gde su se sklonile brojne basotske izbeglice za vreme sukoba. Putem vešte politike, on napokon uspeva da značajno proširiti svoj uticaj, čime je osigurao podršku okolnih plemena. Od tog vremena često je poznat i kao Mošoše Veliki, a često ga smatraju i osnivačem basotske nacije.

Od 1830. godine, u područje Lesota sve više prodiru Buri, u potrazi za novim prostorom za naseljavanje i kolonizaciju. Kao posledica sve većih napetosti između Holanđana i Britanaca u Južnoj Africi, sve brojnije grupe tzv. Vortrekera (hol. Voor - pre i trekker - putovati, migrirati) odnosno pionira počele su se seliti prema severu, naročito u periodu između 1836 i 1838. godine, kada dolazi i do sukoba između Evropljana i vojske kralja Mošoše. Pošto su vojnici tada novoformirane Oranjske države počeli da napadaju basotska naselja, kralj traži zaštitu od Britanaca. Usledilo je sklapanje sporazuma o zaštiti između britanske kolonije Kejp i Basota, ali je isti nedugo zatim raskinut 1865. godine, da bi se smirile razmirice sa Burskom republikom.

Nakon jedne ofanzive burske vojske 1865 godine, kraljevstvo Mošoša se moralo predati, te su ustupili Burima veliko i plodno područje. Pre konačnog pada kraljevstva, kralju je uspelo da nagovori Britance da 1868. godine uspostave protektorat na preostaloj teritoriji kojom je vladao, pod imenom Basutoland. Veštom diplomatijom, Mošoše uspeva da sačuva određeni vid autonomije svog kraljevstva. Godinu dana nakon njegove smrti, 1870. godine, autonomija ipak biva ukinuta, a Basutoland je pripojen ostalom delu južnoafričke kolonije.

Geografija

Glavni članak: Geografija Lesota

Položaj

Topografska karta Lesota

Kraljevina Lesoto spada u najmanje države u Africi (42. po veličini) i sa površinom od 30.355 km² je otprilike velika kao Belgija. Nema izlaz na more. Sa svojim jedinim susedom, Južnom Afrikom, graniči se u dužini od 909 km. Na zapadu i severu graniči se sa južnoafričkom provincijom Fri Stejt, na istoku Kvazulu-Natal, a na jugu sa provincijom Istočni Kejp. Lesoto je jedna od tri države svijeta koja je okružena sa samo jednom državom (ostale dvije su Vatikan i San Marino).

Geologija i reljef

Zapadni deo Lesota se nalazi na jednoj visoravni, takozvanoj Hajveldu (koja se zbog specifične topografije zemlje naziva još i Loulends (nizija)), gde se nalazi najveći deo stanovništva zemlje. Nadmorska visina visoravni Loulends iznosi između 1400 i 1700 m. U njoj se nalaze brojna korita reka i doline.

Istočni dio zemlje (Hajlends) se nalazi delimično na nadmorskoj visini preko 2000 m, a preovladavaju bazaltne stene, zbog vulkanskih erupcija u davnoj prošlosti od preko 150 miliona godina. Planine su ispresecane dubokim rečnim dolinama. Najviši vrh zemlje, a ujedno i najviši u regiji južne Afrike je Tabana Ntlenyana, sa visinom od 3482 m. Najniža tačka Lesota se nalazi na ušću reke Mahaleng u Oranje (u Lesotu zvana Senku), na nadmorskoj visini od 1400 m. Lesoto je jedina nezavisna država na svetu čija se celokupna teritorija nalazi iznad 1000 m nadmorske visine. Pored toga, oko 80% teritorije leži preko 1800 m.

Efekti erozije u blizini Ha Lebesa

Vode

U Lesotu izviru dvije najznačajnije južnoafričke reke: Oranje i Kaledon, koje su duž svog toka napravile duboke kanjone i doline. Zbog tvrdoće bazaltnih stena, brojni su i vodopadi u područjima planinskog masiva Maloti, među kojima je Maletsunjane u blizini Semonkonga, sa 192 metra najviši neprekidni vodopad u južnoj Africi. Zemljište visoravni na prelazu u Loulends na zapadu sastoji se iz mekih peskovitih stena. Zbog toga, ali i zbog prenaseljenosti ovog područja, te prekomernog iskorištavanja (samo je 11% površine zemlje poljoprivredno iskoristivo), ovo područje je snažno pogođeno erozijom.

Prirodni resursi zemlje su voda, kao i dijamanti i neki drugi minerali. Bogate rezerve vode, sa procenjenim dnevnim količinama od oko 7.280 miliona litara, se koriste za ogromne projekte navodnjavanja i proizvodnje električne energije.

Klima

Klima zavisi od nadmorske visine (suptropska i umerena). Reljef je planinski, velika nadmorska visina. Najviši vrh 3.490 m. Za državu velika temperaturna kolebanja. Julska temperatura oko 5-14 °C i januarska 16-28 °C.

Privreda

Glavni članak: Privreda Lesota

Privreda Lesota uveliko zavisi od susedne Južnoafričke Republike, gde je zaposlen veliki deo muškaraca. Značaj industrije u privredi raste, a poljoprivredna proizvodnja pada.

BDP za 2013. procenjen je na 2.244 USD po stanovniku, mereno po PPP-u.

Stanovništvo

Demografska karta Lesota

Tipična seoska kuća

Glavni članak: Demografija Lesota

Prevalencija infekcije virusom HIV je među najvišima u svetu; virusom je zaraženo oko 29% stanovništva.

Vlada

Parlament Kraljevine Lesoto

Ustav Lesota je usvojen 2. aprila 1993. godine. On je definisao državu kao ustavnu monarhiju, sa dvodomnim parlamentom. Na izborima za parlament mogu glasati svi građani stariji od 18 godina. Takođe utvrđena je i podela vlasti, a sudstvo je nezavisno. Ustavom su garantovana i osnovna ljudska prava, pravo na govor, štampu, slobodu okupljanja, vjerske slobode, pravo na privatnost i zaštita privatne imovine.

Izvršna vlast

Premijer Lesota, trenutno Tom Tabane, je predsednik vlade i kabineta i ima izvršnu vlast u zemlji. Premijer se ne bira direktno na izborima. Po odredbama ustava, predsednik pobedničke stranke na izborima automatski dobija mesto premijera. U periodu od 1986. do 1993. dužnost premijera je obavljao predsedavajući vojnog savjeta, dok je vojna vlada bila na vlasti.

Kralj Lesota, trenutno Letsi III od 7. februara 1996, ima samo određene predstavničke ovlasti, a ustavom mu je zabranjena svaka aktivna uloga u političkim dešavanjima. Monarhija je nasledna, ali je moguće da savet plemenskih vođa po tradicionalnim zakonima utvrdi ko će naslediti umrlog monarha, ali ga može i prevremeno svrgnuti.

Zakonodavna vlast

Zakonodavnu vlast u Lesotu ima parlament, koji je podeljen u dva doma. Kao gornji dom deluje Senat, dok je donji dom Narodna skupština. Senat se sastoji od 33 člana, od kojih su 22 plemenske vođe u zemlji. Većina članova Senata su potomci kralja Mošešoe I i svoje mesto u Senatu nasleđuju. Ostalih 11 članova imenuje kralj, po predlogu vlade. Trenutni predsednik Senata je Sempe Lejaha. Glavni zadatak Senata je provera i revizija predloga zakona koje predlaže Narodna skupština, ali i on može predlagati zakone.

Nacionalnu skupštinu, kao donji dom parlamenta, bira narod na opštim, slobodnim, tajnim izborima. Mandat članova skupštine traje pet godina. Trenutno ima 120 članova skupštine, od kojih se 80 bira putem većinskih glasova, a 40 putem proporcionalnih glasova. Predsednik nacionalne skupštine je Ntlhoj Motsamaj.

Sudska vlast

Sudski sistem u Lesotu se zasniva, kao i u JAR, na mešovitoj formi između angloameričkog sistema običajnog prava (englesko pravo) i rimsko-holandskog prava, koji ima korjene u rimskom pravu. Ustavom je zagarantovana nezavisnost sudstva i odvajanje od politike. Najviša sudska instanca u zemlji je Vrhovni sud, čijeg predsjednika predlaže kralj. Vrhovnom sudu su potčinjeni lokalni sudovi, uglavnom u gradovima, te tradicionalni sudovi, koji najvećim delom postoje u seoskim sredinama.

Literatura

• Ambrose, David (1976). The Guide to Lesotho. Johannesburg, Maseru: Winchester Press. str. 71. ISBN 0-620-02190-X. 
• Cybriwsky, Roman Adrian (2013). Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture. ABC-CLIO. str. 182. ISBN 9781610692489. Arhivirano iz originala 08. 05. 2018. g. Pristupljeno 4. 3. 2018. 
• Itano, Nicole (2007). No Place Left to Bury the Dead. Simon and Schuster. str. 314. ISBN 978-0-7432-7095-3. 

Spoljašnje veze

• Zvanična prezentacija vlade Lesota
• Government of Lesotho
• Published Judicial Opinions
• „Lesotho”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. 
• Lesotho from UCB Libraries GovPubs
• Lesoto na sajtu Curlie
• Lesotho profile from the BBC News
• Lesoto (Vikiatlas)
• Lesoto na sajtu OpenStreetMap
• Key Development Forecasts for Lesotho from International Futures
• Introduction of Lesotho