Википедија

Loara

река у Француској
Za druge upotrebe, pogledajte Loara (višeznačna odrednica).
Ne poistovećivati sa Loar.

Loara (franc. La Loire, lat. Liger) najduža je reka u Francuskoj.[1] Ima dužinu od 1.013 km i sliv koji pokriva 117.000 km². Izvire u oblasti Seven, delu Centralnog masiva u južnoj Francuskoj, na nadmorskoj visini od 1.408 metara. Zatim teče oko 1.000 km na sever kroz Never do Orleana, pa na zapad kroz Tur i Nant do ušća u Biskajski zaliv kod Sen Nazera. Glavne desne pritoke Loare su Men i Erdr, dok su leve: Alije, Šer, Endr, Vijen i Sevr Nantez. Srednji protok Loare je 850 m³/s.

Loara
Loara kod grada Bloa
Sliv Loare
Opšte informacije
Dužina1.012 km
Basen117.000 km2
Pr. protok850 ​m3⁄s
Plovnostdo mesta Bušmen kod Anžea
Vodotok
IzvorMon Gerbije-de-Žonk
(Centralni masiv)
V. izvora1.408 m
UšćeAtlantski okean kod Sen Nazera
Geografske karakteristike
Država/eFrancuska
NaseljaSent Etjen, Orlean, Tur, Anže, Nant, Sen Nazer
PritokeMen, Erdr, Alije, Šer, Endr, Vijen, Sevr Nantez
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Na reci ne postoje prirodne prepreke za plovidbu. Kanalima je povezana sa drugim francuskim vodotocima. Vode reke se koriste za hlađenje četiri nuklearne centrale.

Centralni deo doline reke, između mesta Sili na Loari i Šalon na Loari, je pod zaštitom UNESKO (Svetska baština) od 2000. Za njene obale u ovom delu su karakteristični vinogradi i dvorci.

Ime reke potiče od galske reči liga, što označava nanos.

Reka Loara kod Sen Nazera

Istorija uredi

Praistorijski period uredi

Dolina Loare naseljena je još od sredine paleolita.[2] Moderni ljudi naselili su ovo područje pre oko 30.000 godina.[2] Od pre 5.000 do 4.000 godine p. n. e. počeli su da krče šume duž obala, da se bave zemljoradnjom i da uzgajaju stoku.[2] Gradili su megalite koji su im služili da obožavaju mrtvre, posebno od 3.500. godine p. n. e. Gali su u dolinu stigli u periodu 1.500-500. godine p. n. e, naselili današnji Orlean i izgradili most preko reke.[2] Do 600. godine p. n. e. Loara je već postala vrlo važan trgovački put koji je spajao Kelte i Grke i jedan je od velikih auto-puteva već više od 2.000 godina.[3]

Antički Rim i Vikinzi uredi

 
Invazija Vikinga 879. godine

Tokom rimskog perioda, Rimljani su uspešno pokorili Gale 52. godine p. n. e. i počeli da grade cenabum i današnji grad Tur.[2] Rimljani su Loaru koristili samo do Roana, oko 150 km od izvora. Posle 16. godine dolina reke Loare postala je deo rimske provincije Akvitanske Galije, sa glavnim gradom Avarikom.[2] Od trećeg veka počelo je da se širi hrišćanstvo i mnoge verske ličnosti počele su da sade vinograde duž obale reke.[2] U petom veku su Franci i Alemani došli s istoka na ovo područje. Nakon toga su usledile borbe između Franaka i Vizigota.[4] U devetom veku su Vikinzi počeli invaziju na zapadnu obalu Francuske, koristeći svoje duge brodove za plovidbu Loarom. Godine 853. oni su uništili grad Tur i njegovu čuvenu opatiju.[4] Smrću Karla Ćelavog, 877. godine, došao je kraj dinastiji Karolinga. Nakon značajnih sukoba u regionu, 898. godine je Fulk I, anžujski grof, došao na vlast.[5]

Srednjovekovni period uredi

 
Oglasni plakat za izlet na Loari iz 1840.

Tokom Stogodišnjeg rata (1337—1453) Loara je predstavljala granicu između Francuske i Engleske. Trećina stanovnika umrla je od kuge koja je zadesila ovo područje 1348. i 1349. godine.[5] Englezi su pobedili Francuze 1356. godine i Akvitanija je postala engleska 1360. Godine 1429. Jovanka Orleanka pobedila je Šarla VII.[6] Njeno sprečavanje opsade Orleana na Loari predstavljalo je prekretnicu u ratu. Prva štamparija otvorena je 1477. godine u Anžeu, a u tom periodu izgrađen je i zamak Lanže.[7] Za vreme vladavine Fransoa I (1515—1547), italijanska renesansa imala je snažan uticaj na region i duboko je ukorenjena u arhitekturi i kulturi ovog kraja, posebno među elitom i njihovim zamcima.[8][9] Tridesetih godina 15. veka reformacione ideje stigle su u dolinu Loare i 1560. godine su katolici udavili nekoliko stotina protestanata u reku.[7][10] Tokom verskih ratova od 1562. do 1598. godine, Orlean je služio kao uporište Hugenota, ali su protestanti 1568. godine digli u vazduh orleansku katedralu.[11][12] Godine 1572, na dan Svetog Vartolomeja, izvršen je masakr nad Hugenotima, gde je ubijeno oko 3000 pripadnika ove vere, a zatim su katolici stotine Hugenota udavili u Loaru.[7]

1600—danas uredi

Vekovima je bilo pokušaja da se zadrži plovni kanal na Loari upotrebom drvenih nasipa. Rečni saobraćaj povećavao se postepeno, uvođenjem sistema putarina u koji se koristio u srednjem veku. Danas, neki od tih mostova postoje i dalje, već više od 800 godina.[13] Tokom 17. veka, Žan-Batist Kolber izgradio je potporne zidove i kejove od Ruana do Nanta koji su učinili reku sigurnijom,[14] ali je plovidba bila često nemoguća zbog poplava i suša. Prema tvrđenjima, u poplavi je 1707. godine poginulo 50.000 ljudi,[15] kada je nivo vode porastao za više od 3 metra za dva sata u Orleanu. Prosečan put od Orleana do Nanta traje osam dana, dok je uzvodno put duži, zbog kretanja nasuprot toka reke, i traje oko 14 dana.

Ubrzo nakon uspostave rečnog saobraćaja između Nanta i Orleana, pojavio se parobrod; od 1843. godine 70.000 putnika je godišnje putovalo u donjem, a 37.000 u gornjem toku Loare.[16] Međutim, sa uvođenjem železnice 1840. godine, trgovina na reci je počela da opada i predlog da se izgradi potpuno plovni kanal sve do Brijara je pao u vodu. Otvaranje kanala Canal latéral à la Loire 1893. godine omogućilo je da se nastavi plovidba između Digoana i Brijara,[17] ali nivo reke u Brijaru predstavljao je problem sve do izgradnje akvadukta 1896. godine, koji je sa 662,69 metara dužine predstavljao najdužu ovakvu građevinu u to vreme.[17]

Kanal Roan-Digoan, koji je izgrađen 1838. godine, bio je skoro zatvoren 1971. godine, ali ipak i dalje omogućava plovidbu dublje u dolini Loare, do Digoana.[17][18] Ipak, 261 km dug Canal de Berry, uzak kanal širine svega 2,7 metara, koji je otvoren 1820. godine koji je povezivao Canal latéral à la Loire u opštini Marsej-Obinji, preko reke Šer u opštini Noaje nazad do Loare blizu Tura, zatvoren je 1955. Danas je reka zvanično plovna samo do Bušmena.[19]

Geografija uredi

 
Izvor Loare

Izvor reke leži u istočnom delu Centralnog masiva, na južnim padinama planine Žerbije de Žon, u departmanu Ardeš.[1][20] Loara menja svoj tok usled tektonskih deformacija, od svog prirodnog ispusta u Lamanš na novi ispust u Atlantski okean čime su stvoreni danas vidljivi uski delovi u klisurama, ali i aluvijalne formacije koje se protežu sve do obala Atlantika.[21] Reka se može podeliti na tri glavne zone: gornja Loara - od izvora do spajanja sa rekomAlije, srednja Loara - od Alijea do ušća Mene u Loaru (oko 280 km) i donja Loara - od Mene do ušća u Atlantik.[22] U gornjem toku reka protiče kroz usku dolinu, ispunjenu klisurama i sa obalama obraslim šumom i karakterističnom niskom vegetacijom.[22] U srednjem delu reka se širi i pravi aluvijalnu ravan, kada kreće da pravi meandre i kanale. Protok reke je posebno veliki u oblasti Roana i Višija, pa sve do spajanja sa Alije.[22] Između 12. i 19. veka, mnogi nasipi sagrađeni su u srednjem toku reke, koji su služili za zaštitu od poplava. U ovom delu reka je relativno ravna i mirna, osim u blizini Orleana, gde postoje mnoge peščane bankine i ostrva.[22] Donji tok Loare odlikuju močvare i ritovi, koji su od velikog značaja za očuvanje životne sredine, s obzirom da predstavljaju jedino stanište za pojedine vrste ptica selica.[22]

 
Luka na Loari u gradu Roanu

Loara, od izvora do ušća, protiče kroz više francuskih deparmana od kojih neki nose njeno ime. Ovo su deparmani i važniji gradovi korz koje protiče Loara:

Flora uredi

 
Cvet italijanske šljive

Centralna oblast doline reke obrasla je šumom i ta oblast predstavlja najpošumljeniju u čitavoj Francuskoj, tzv. “Orleanske šume”, koje pokrivaju površinu od 38.234 hektara, od čega 5.440 hektara predstavljaju pošumljeni park pod nazivom “Šume Šambora”. Druga vegetacija u dolini uglavnom je pod privatnim vlasništvom i sastoji se od tri vrste hrasta, bukve i bora. U močvarnim područjima jasen, jova i vrba, srasli sa sočivicom, obezbeđuju prirodan efekat đubrenja. Atlantska obala predstavlja dom za veliki broj vodenih biljaka, od kojih su važne vrste iz roda Salicornia, koje se koriste kao kulinarski sastojak zbog svog diuretičkog dejstva. Grci su u dolinama Loare doneli i vinovu lozu, a Rimljani dinje, jabuke, trešnje, dunje i kruške tokom srednjeg veka, a pored toga u ovom delu se pravio začin šafran od istoimene biljke u Orleanu. Italijanska šljiva (lat. Prunus domestica italica) drvo je koje je sađeno u baštama dvoraca. Špargla je takođe vrsta koja je doneta na ovo područje i to iz severne Francuske.[23]

Fauna uredi

Plankton uredi

Sa više od 100 vrsta algi, Loara ima najveći biodiverzitet fitoplanktona u odnosu da ostale reke Francuske. Najzastupljeniji su diatomi i zelene alge (sa oko 15% po masi) koji se uglavnom javljaju u donjem toku reke. Njihova ukupna masa je niska kada je protok vode prelazi 800 m³/s, a postaje značajna kada je protok 300 m³/s ili manji, a to je uglavnom leti. Sa smanjenjem protoka, prve vrste koje se pojavljuju su jednoćelijski diatomi poput Cyclostephanos invisitatus, C. meneghiniana, S. Hantzschii i Thalassiosira pseudonana.

 
Evropska jegulja (Anguilla anguilla)

Njima se potom pridružuju višećelijske vrste, uključujući Fragilaria crotonensis, Nitzschia fruticosa i Skeletonema potamos, kao i zelene alge koje formiraju zvezdaste ili ispružene kolonije. Dok je ukupna biomasa u gornjim delovima reke niska, biodiverzitet je veliki, sa više od 250 taksona u Orleanu. U gornjem toku procenat zelenih algi se smanjuje i od fitoplanktona dominiraju diatomi. Heterotrofne bakterije predstavljene su kokama (49%), bacilima (35%), kolonima (12%) i filamentima (4%) sa ukupnom gustinom od 1.4×1010 ćelija po litru.[22]

Ribe uredi

Skoro sve vrste slatkovodnih riba Francuske mogu se naći u dolini Loare, što je oko 57 vrsta iz 20 porodica. Mnoge od njih su selice, čak 11 vrsta dolaze uzvodno u reku radi mrešćenja. Najčešće vrste su atlantski losos (Salmo salar), potočna pastrmka (Salmo trutta), alosa (Alosa alosa i Alosa fallax), morska zmijuljica (Petromyzon marinus), vijun (Lampetra fluviatilis) i zrakoperka (Osmerus eperlanus). [22]

Reference uredi

  1. ^ a b Loire River, Encyclopædia Britannica on-line
  2. ^ a b v g d đ e Williams & Boone. str. 11.
  3. ^ „The Loire Valley” (PDF). Lonely Planet. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 10. 2012. g. Pristupljeno 11. 3. 2011. 
  4. ^ a b Williams & Boone. str. 12.
  5. ^ a b Williams & Boone. str. 14.
  6. ^ Bradbury 2004, str. 213
  7. ^ a b v Williams & Boone 2002, str. 16.
  8. ^ Aa. Vv. (2007). Châteaux of the Loire. Casa Editrice Bonechi. str. 17. ISBN 978-88-476-1840-4. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  9. ^ Moffett, Fazio & Wodehouse 2003, str. 330
  10. ^ Jervis 2010, str. 331
  11. ^ Mellersh & Williams 1999, str. 188
  12. ^ Finney 1999, str. 181
  13. ^ Smith, Judy (2002). Holiday walks in the Loire Valley. Sigma Leisure. str. 167. ISBN 978-1-85058-772-9. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  14. ^ Trout, Andrew P. (1978). Jean-Baptiste Colbert. Twayne Publishers. ISBN 978-0-8057-7715-4. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  15. ^ Embleton, Clifford; Embleton-Hamann, Christine (1997). Geomorphological hazards of Europe. Elsevier. str. 126. ISBN 978-0-444-88824-2. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  16. ^ Braudel, Fernand; Reynolds, Sian (1992). Identity of France: People and Production. HarperPerennial. str. 476. ISBN 978-0-06-092142-2. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  17. ^ a b v McKnight 2005, str. 178–179.
  18. ^ Université de Lyon. Institut des études rhodaniennes (1971). Revue de géographie de Lyon. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  19. ^ Liley, John (1975). France, the quiet way. Stanford Maritime. str. 130. ISBN 978-0-540-07140-1. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  20. ^ Barbour, Philippe (2007). Rhone Alpes, 2nd. New Holland Publishers. str. 127. ISBN 978-1-86011-357-4. Pristupljeno 11. 4. 2011. [mrtva veza]
  21. ^ Tockner, Klement; Uehlinger, Urs; Robinson, Christopher T. (2009). Rivers of Europe. Academic Press. str. 183. ISBN 978-0-12-369449-2. Pristupljeno 11. 4. 2011. 
  22. ^ a b v g d đ e Tockner & Uehlinger 2009.
  23. ^ Williams & Boone. str. 35-36

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Loara na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лоара&oldid=27552467”