Lokomotiva
Lokomotiva je vučno železničko vozilo namenjeno vuči kompozicije kola i vagona po koloseku i nema mesto za smeštaj putnika.
Podela uredi
Lokomotive odn. železnička vučna vozila možemo podeliti na više načina prema:
- vrsti pogona
- eksploatacijskoj nameni
- dosegu opsluživanja
- širini koloseka i
- vrsti pruge
Prema vrsti pogona lokomotive možemo podeliti na: parne, dizelske, električne i turbinske.
Prema eksploatacijskoj nameni lokomotive možemo podeliti na:
- putničke lokomotive - namenjene su za vuču putničkih vozova, razvijaju veće brzine i imaju male vučne sile
- teretne lokomotive - namenjene su za vuču teretnih vozova, razvijaju manje brzine od putničkih lokomotiva ali zato imaju veće vučne sile
- univerzalne lokomotive - namenjene su kombinovanoj vuči teretnih i putničkih vozova
- manevarske lokomotive - namenjene su za rad na železničkim stanicama (rastavljanju i sastavljanju vozova isl.), u pravilu su manje od ostalih lokomotiva, razvijaju manje brzine ali velika ubrzanja
Prema dosegu opsluživanja lokomotive možemo podeliti na: lokalne, prigradske i međugradske. Razlikuju se u maksimalnim brzinama i konstrukciji, tako da su lokalne i prigradske lokomotive u pravilu lakše i sporije od međugradskih lokomotiva.
Prema širini koloseka lokomotive možemo podeliti na lokomotive za široki kolosek (1668 mm, 1524 mm), normalni kolosek (1435 mm), i uski kolosek (1000 mm, 760 mm, 600 mm).
Prema vrsti pruge lokomotive možemo podeliti na lokomotive za:
- magistralne glavne pruge
- magistralne pomoćne pruge
- pruge prvog reda
- pruge drugog reda
Osim ovih podela razlikujemo još i:
- motorni vagon - lokomotiva koja ima i prostor za smeštaj putnika
- motorni voz - je u stvari celina sastavljena od upravljačkih vagona i vagona (to u pravilu gradski vozovi)
Dizel-električna lokomotiva dobija snagu od dizel-motora, a prenos snage na pogonske osovine vrši se električnim putem. Dizel-motor pokreće električni generator koji napaja strujom elektromotore, a ovi pokreću pogonske osovine.
Parna lokomotiva uredi
Parna lokomotiva je lokomotiva čiji je primarni izvor energije parna mašina. Najčešći oblik parne lokomotive takođe sadrži kotao za proizvodnju pare koju koristi motor. Voda u kotlu se zagreva sagorevanjem zapaljivog materijala – obično uglja, drveta ili ulja – da bi se proizvela para. Para pokreće klipove koji su povezani sa glavnim točkovima lokomotive, poznatim kao „pogonski točkovi”. Zalihe goriva i vode se nose sa lokomotivom, bilo na samoj lokomotivi, u bunkerima i rezervoarima, (ovaj aranžman je poznat kao „cisterna lokomotive“) ili se vuče iza lokomotive, na tenderima, (ovaj aranžman je poznat kao „tender lokomotiva“).
Prvu radnu železničku parnu lokomotivu napravio je Ričard Trevitik 1802. godine. Konstruisana je za železaru Koalbrukdejl u Šropširu u Engleskoj, iako nije sačuvan nijedan zapis o njenom radu.[1] Dana 21. februara 1804. godine, odigralo se prvo zabeleženo putovanje železničkom na paru dok je još jedna Trevitikova lokomotiva vukla voz iz železare Penidaren, u Mertir Tidfilu, do Abercinona u Južnom Velsu.[2][3] U pratnji Endrua Vivijana, ona je operisala je sa mešovitim uspehom.[4] Dizajn je uključio niz važnih inovacija uključujući upotrebu pare pod visokim pritiskom koja je smanjila težinu motora i povećala njegovu efikasnost.
Godine 1812, dvocilindrična lokomotiva sa zupčanicima Metjua Mareja Salamanka prvi put je saobraćala na Midlton železničkoj pruzi;[5] ovo se generalno smatra prvom komercijalno uspešnom lokomotivom.[6][7] Još jedna dobro poznata rana lokomotiva bila je Pafing Bili, koju je 1813–14 izgradio inženjer Vilijam Hedli za Vajlam Koliera u blizini Njukasla na Tajnu. Ova lokomotiva je najstarija sačuvana i nalazi se na statičkoj izložbi u Muzeju nauke u Londonu. Džordž Stivenson je izgradio Lokomociju br. 1 za železnicu Stokton & Darlington na severoistoku Engleske, koja je bila prva javna parna železnica na svetu. Godine 1829, njegov sin Robert je sagradio takozvanu Raketu u Njukaslu na Tajnu. Raketa je učestvovala u Trkama lokomotiva u Rejnhilu i pobedila. Ovaj uspeh je doveo do toga da se kompanija pojavi kao eminentni rani proizvođač parnih lokomotiva koje se koriste na železnici u Velikoj Britaniji, SAD i velikom delu Evrope.[8] Železnička pruga Liverpul i Mančester, koju je izgradio Stivenson, otvorena je godinu dana kasnije koristeći isključivo parni pogon za putničke i teretne vozove.
Parna lokomotiva je ostala daleko najčešći tip lokomotiva sve do nakon Drugog svetskog rata.[9] Parne lokomotive su manje efikasne od savremenih dizel i električnih lokomotiva i potrebna je znatno veća radna snaga za njihovo upravljanje i servis.[10] Podaci Britanske železnice su pokazali da su troškovi posade i goriva za parnu lokomotivu bili oko dva i po puta veći od troškova podrške ekvivalentnoj dizel lokomotivi, a dnevna kilometraža koju su mogli da pređu bila je manja. Između 1950. i 1970. godine, većina parnih lokomotiva je povučena iz komercijalne upotrebe i zamenjena električnim i dizel-električnim lokomotivama.[11][12] Dok je Severna Amerika prešla sa pare tokom 1950-ih, a kontinentalna Evropa do 1970-ih, u drugim delovima sveta, tranzicija se dogodila kasnije. Para je bila poznata tehnologija koja je koristila široko dostupna goriva i u ekonomijama sa niskim platama nije preživljavala znatan disparitet troškova. Ona je nastavila da se koristi u mnogim zemljama sve do kraja 20. veka. Krajem 20. veka, skoro jedine lokomotive na parni pogon koje su ostale u redovnoj upotrebi širom sveta bile je na istorijskim železnicama.
Benzinsko-mehanička lokomotiva uredi
Najčešći tip benzinskih lokomotiva su benzinsko-mehaničke lokomotive, koje koriste mehanički prenos u obliku menjača (ponekad u kombinaciji sa lančanim pogonima) da isporuče izlaznu snagu motora na pogonske točkove, na isti način kao i automobil. Drugu benzinsko-mehaničku lokomotivu napravio je F.K. Blejk iz Kjua u januaru 1903. za Glavni odbor za kanalizaciju Ričmonda.[13][14][15]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Francis Trevithick (1872). Life of Richard Trevithick: With an Account of His Inventions, Volume 1. E.&F.N.Spon.
- ^ „Richard Trevithick's steam locomotive | Rhagor”. Museumwales.ac.uk. Arhivirano iz originala 15. 4. 2011. g. Pristupljeno 2009-11-03.
- ^ „Steam train anniversary begins”. BBC News. 2004-02-21. Pristupljeno 2009-06-13. „A south Wales town has begun months of celebrations to mark the 200th anniversary of the invention of the steam locomotive. Merthyr Tydfil was the location where, on 21 February 1804, Richard Trevithick took the world into the railway age when he set one of his high-pressure steam engines on a local iron master's tram rails”
- ^ Payton, Philip (2004). Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press.
- ^ Young, Robert (2000) [1923]. Timothy Hackworth and the Locomotive (reprint izd.). Lewes, UK: The Book Guild.
- ^ P. Mathur; K. Mathur; S. Mathur (2014). Developments and Changes in Science Based Technologies. Partridge Publishing. str. 139.
- ^ Nock, Oswald (1977). Encyclopedia of Railroads. Galahad Books.
- ^ Hamilton Ellis (1968). The Pictorial Encyclopedia of Railways. Hamlyn Publishing Group. str. 24–30.
- ^ Ellis, str. 355
- ^ „Diesel Locomotives. The Construction of and Performance Obtained from the Oil Engine”. 1935.
- ^ Meiklejohn, Bernard (januar 1906). „New Motors on Railroads: Electric and Gasoline Cars Replacing the Steam Locomotive”. The World's Work: A History of Our Time. XIII: 8437—54. Pristupljeno 2009-07-10.
- ^ „DIESEL LOCOMOTIVES”. mikes.railhistory.railfan.net.
- ^ „Gasoline locomotives”. Time.com. 28. 9. 1925. Arhivirano iz originala 18. 11. 2011. g. Pristupljeno 1. 1. 2012.
- ^ „Direct drive gasoline locomotives”. Yardlimit.railfan.net. Pristupljeno 1. 1. 2012.
- ^ Webb, Brian (1973). The British Internal Combustion Locomotive 1894–1940. David & Charles. ISBN 0715361155.
Literatura uredi
- Duffy, Michael C. (2003). Electric Railways 1880–1990. IET. ISBN 978-0-85296-805-5.
- Ellis, Cuthbert Hamilton (12. 12. 1988). Pictorial Encyclopedia of Railways. Random House Value Publishing. ISBN 978-0-517-01305-2.
- Churella, Albert J. (1998). From Steam To Diesel: Managerial Customs and Organizational Capabilities in the Twentieth-Century American Locomotive Industry. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02776-0.
- Fowler, George Little (1906). Locomotive dictionary; an illustrated vocabulary of terms which designate American Railroad locomotives, their parts, attachments and details of construction, with definitions and illustrations of typical British locomotive practice; five thousand one hundred and forty-eight illustrations. New York: Railroad Gazette. ISBN 9780912318202.
- * Broggie, Michael (2014). Walt Disney's Railroad Story: The Small-Scale Fascination That Led to a Full-Scale Kingdom (4th izd.). The Donning Company Publishers. ISBN 978-1-57864-914-3.
- C. E. Wolff, Modern Locomotive Practice: A Treatise on the Design, Construction, and Working of Steam Locomotives (Manchester, England, 1903)
- Henry Greenly, Model Locomotive (New York, 1905)
- G. R. Henderson, Cost of Locomotive Operation (New York, 1906)
- W. E. Dalby, Economical Working of Locomotives (London, 1906)
- A. I. Taylor, Modern British Locomotives (New York, 1907)
- E. L. Ahrons, The Development of British Locomotive Design (London, 1914)
- E. L. Ahrons, Steam Engine Construction and Maintenance. (London, 1921)
- J. F. Gairns, Locomotive Compounding and Superheating (Philadelphia, 1907)
- Angus Sinclair, Development of the Locomotive Engine (New York, 1907)
- Vaughn Pendred, The Railway Locomotive, What it is and Why it is What it is (London, 1908)
- Brosius and Koch, Die Schule des Lokomotivführers (thirteenth edition, three volumes, Wiesbaden, 1909–1914)
- G. L. Fowler, Locomotive Breakdowns, Emergencies, and their Remedies (seventh edition, New York, 1911)
- Fisher and Williams, Pocket Edition of Locomotive Engineering (Chicago, 1911)
- T. A. Annis, Modern Locomotives (Adrian Michigan, 1912)
- C. E. Allen, Modern Locomotive (Cambridge, England, 1912)
- W. G. Knight, Practical Questions on Locomotive Operating (Boston, 1913)
- G. R. Henderson, Recent Development of the Locomotive (Philadelphia, 1913)
- Wright and Swift (editors) Locomotive Dictionary (third edition, Philadelphia, 1913)
- Roberts and Smith, Practical Locomotive Operating (Philadelphia, 1913)
- E. Prothero, Railways of the World (New York, 1914)
- M. M. Kirkman, The Locomotive (Chicago, 1914)
- C. L. Dickerson, The Locomotive and Things You Should Know About it (Clinton, Illinois, 1914)
- P. W. B. Semmens, A. J. Goldfinch, How Steam Locomotives Really Work (Oxford University Press, US, 2004) ISBN 0-19-860782-2
- Gerald A Dee, A Lifetime of Railway Photography in Photographer Profile, Train Hobby Publications, Studfield, 1998. (Australian steam)
- Swengel, F. M. The American Steam Locomotive; Vol. 1. The Evolution of the American Steam Locomotive, Midwest Rail Publication, Iowa, 1967.
- Rakov V.A. Lokomotivы otečestvennыh železnыh dorog 1845–1955 Transport, Moskva, 1995
(Rakov V.A. Locomotives of fatherland's railways 1845–1955 Transport, Moscow, 1995 (in Russian)) - J.J.G. Koopmans: The fire burns much better ... NL-Venray . 2006. ISBN 90-6464-013-0.
- Churella, Albert J. (1998). From Steam To Diesel: Managerial Customs and Organizational Capabilities in the Twentieth-Century American Locomotive Industry. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02776-0.
- Pinkepank, Jerry A. (1973). The Second Diesel Spotter's Guide. Milwaukee WI: Kalmbach Books. ISBN 978-0-89024-026-7.
Spoljašnje veze uredi
- An engineer's guide from 1891
- Locomotive cutaways and historical locomotives of several countries ordered by dates
- International Steam Locomotives
- Turning a Locomotive into a Stationary Engine, Popular Science monthly, February 1919, page 72, Scanned by Google Books: Popular Science