Maglič

Maglič je srednjovekovni zamak u ibarskoj klisuri, 20 km južno od Kraljeva. Smešten je na vrhu brda, oko koga Ibar pravi oštru okuku čime podnožje brda okružuje sa tri strane. Zaravnjeni plato na kom je utvrđenje podignuto uzdiže se nekih stotinak metara od dna klisure i jedinog karavanskog puta koji je povezivao Moravsku dolinu i Kosovo polje. Sredinom 2006. godine je tvrđava privremeno bila zatvorena za posetioce zbog istrunulosti drvenih platformi u kulama koje bi mogle popustiti pod čovečijom težinom, a sama tvrđava je noću osvetljenja, čime privlači dodatnu pažnju prolaznika magistralnog puta.

Maglič
Pogled na unutrašnjost Magliča
Opšte informacije
Mesto	Maglič
Opština	Grad Kraljevo
Država	Srbija
Vrsta spomenika	tvrđava
Vreme nastanka	XIII vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Vlasnik	Republika Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
www.kraljevo.org

Početkom jeseni 2010. godine, najavljeno je da će Italija u saradnji sa gradom Kraljevom finansirati obnovu Magliča. Ovo je realizovano i avgusta 2013. je otvoren Ekomuzej.

Tvrđava Maglič odoleva već vekovima, ali ne i most koji vodi do tvrđave. Most na Ibru je postojao u vidu sajli, metalnih stubova i železničkih šina i koristio se preko 15 godina. 2020 godine kada je Ibar narastao, odneo ga je i odsekao trvđavu od magistrale.

Prevoz do tvrđave od avgusta 2022. god. obavljaju volonteri projekta Magličgrad velikom skelom na svaka dva sata u oba smera, tokom cele godine. Prevoz je besplatan uz mogućnost donacije.

Izgled utvrđenja

Maglič čini 8 kula povezanih bedemima, a u njegovu unutrašnjost, koja obuhvata 2.190 m², ulazi se kroz dve kapije. On ima izduženu osnovu i prostire se pravcem jugozapad-severoistok. Sa tri strane brdo na kome se utvrđenje nalazi okružuje Ibar, dok se na četvrtoj strani tj. krajnjem severoistočnom kraju nalazi šanac usečen u stenu. Iznad šanca se uzdiže 1. kula (Donžon) sa tzv. malim gradom, dok je kamen izvađen iz šanca ugrađen u tvrđavu. Na suprotnom, jugozapadnom, kraju smeštene su jedna uz drugu tri kule (6, 7. i 8.) koje su kontrolisale prilaz niz Ibar, čije je korito nekoliko kilometara pre Magliča gotovo pravolinijsko, tako da se te tri kule uočavaju sa velike udaljenosti.

U Maglič se ulazi kroz kapiju (I) smeštenu na severnom bedemu između 1. i 2. kule, dok se drugi ulaz (II) tj. izlaz nalazi nasuprot nje u 3. kuli. Unutar utvrđenja izgrađeno je nekoliko građevina smeštenih celom dužinom zapadnog bedema, kao i dve (1 + 1 u malom gradu) cisterne, izdubljene u steni.

Mali grad

Mali grad obuhvata krajnji severoistočni deo utvrđenja. Čine ga Donžon kula i stena na kojoj je podignuta, u kojoj je izdubljen veliki rezervoar (VI).

Bedemi

Bedemi utvrđenja su dugi 270m, dok im je širina 2 m sa grudobranom (širine oko 55cm). Staza je sa unutrašnje strane zaštićena drvenom ogradom, dok je njena visina oko 7 m.

Kule

Ostaci Donžon kule i Malog grada

Kule u tvrđavi su sa drvenim spratovima i stepenicama u unutrašnjosti. Tri kule su sa svih strana od kamena (1, 6. i 8.), dok su ostale sa tri strane kamene, a četvrtu stranu, koja je okrenuta ka unutrašnjosti utvrđenja, nemaju 2, 3, 4, 5 i 7. Većina je visoka oko 12 m (2, 3, 4. i 5.), dok su 6. i 8. visoke oko 10m.

• 1. kula je Donžon. U nju se ulazi kroz vrata, smeštena iznad nivoa bedemskih grudobrana, do kojih se dolazi drvenim stepenicama. Ona ima oblik nepravilnog šestougla. U osnovi je pravougaonik (9,5 m x 10 m) na čiju je četvrtu (istočnu tj. spoljnu) stranu dodata polovina pravilnog osmougla poluprečnika 6 m, dok joj je visina oko 20 m. U njenu unutrašnjost se ulazi drvenim stepenicama, koje se lako mogu ukloniti u slučaju nevolje. Od ulaznog sprata, stepenice se spuštaju u unutrašnjost, gde ima još dva sprata, i druge koje vode na sprat iznad koji čini vrh kule u kojoj nema drugih otvora (izlaza, prozora, puškarnica).
• 2. kula je kvadratna trostrana. Na njene više nivoe vode stepenice od njenog prizemlja.
• 3. kula je kvadratna trostrana. U njenom prizemlju se nalazi mala kapija čija je osnovna namena pravljenje ispada iz tvrđave za vreme opsada. Smeštena je uz crkvicu svetog Đorđa.
• 4. kula je kvadratna trostrana. Njeno prizemlje se nadovezuje na kasarnu (?) smeštenu uz palatu (III) i omogućuje izlaz na bedem ka trima kulama na jugozapadnom kraju.
• 5. kula je kvadratna trostrana i kroz nju se izlazi na bedem ka trima kulama na jugozapadnom kraju.
• 6. kula je kvadratna četvorostrana, dok je u sredini šuplja (bez spratova). Ona formira zaštitni deo na jugozapadu utvrđenja i preko njegovog vrha se prilazi 7. kuli.
• 7. kula je kvadratna trostrana sa punom osnovom i šupljom unutrašnjošću. Na njen osnovni nivo se izlazi preko 6. i 8. kule od koga vodi stepenište na njen vrh. Ona, sa svojih oko 14 m visine, predstavlja glavni deo zaštitni deo na jugozapadu.

Zaštitni deo na jugozapadu

• 8. kula je kvadratna četvorostrana, dok je u sredini šuplja (bez spratova). Ona formira zaštitni deo na jugozapadu utvrđenja i preko njegovog vrha se prilazi 7. kuli. Na strani koja je okrenuta ka 7. kuli nalazi se drvena platforma.

Građevine

• Palata (III) je smeštena na zapadnom delu utvrđenja uz ivicu 5. kule. U pitanju je zgrada pravougaone osnove, dimenzija 17 m x 8 m sa visokim krovom na dve vode. Glavna dvorana je smeštena u nivou zemlje i u nju se ulazi kroz vrata, na istočnom zid, koja se nalaze na sredini palate i sa čije se obe strane nalaze po dva prozora. Iz glavne dvorane vode vrata (na južnom zidu) ka kasarni (?) koja se na nju nadovezuje i koja je smeštena uz 5. kulu. Ispod drvenog patosa dvorane smešten je podrum do koga se stiže zasvođenim basamkama smeštenim na severnoj strani palate.
• Crkva svetog Đorđa (IV) je smeštena između 3. kule u palate (III). Posvećena je svetom Đorđu koji je svetac zaštitnik grada. U pitanju je crkva pravougaone osnove (14,5 m x 3,5 m) sa polukružnom apsidom i otvorenim egzonarteksom sa lukovima.
• Bunar (V) se nalazi na platou između crkve (IV) i bedema malog grada. Izdubljen je u živoj steni, kružne osnove.
• Rezervoar (VI) se nalazi uz 1. kulu unutar bedema malog grada. Izdubljen je u živoj steni, na kojoj je podignuta 1. kula.

Prošlost Magliča

Ne zna se kada je Maglič podignut, ali se smatra da ga je najverovatnije podigao Uroš I posle mongolskih prodora, da bi sprečio prodor novih najezdi kroz Ibarsku klisuru, odnosno da bi zaštitio prilaz svojoj zadužbini Sopoćanima i Nemanjinoj Studenici sa te strane.

Druga pretpostavka je da ga je početkom XIII veka podigao Urošev otac Stefan Prvovenčani da bi zaštitio svoju zadužbinu Žiču i Studenicu.

Razvoj srpske srednjovekovne države i njeno pomeranje ka jugu, doprineli su da Maglič izgubi na značaju, kao utvrđenje u srcu države daleko od granica i potencijalnih osvajača. Zato nije ni čudo da je u njemu bilo sedište srpskog arhiepiskopa Danila II. On je iz Magliča upravljao, kako crkvenim tako i državnim poslovima, a unutar grada je organizovano pisanje crkvenih knjiga.

Arhiepiskop Danilo piše: I u Magliču gradu palate prekrasne sazida i ostale ćelije za stanovanje u njima onih, koji su tu živeli, pa tuna u crkvi Sv. Đorđa u tome gradu utvrdi božanstveni zakon... snadbe crkvu božanstvenim knjigama i svim što je za crkvenu upotrebu.

Nema podataka o padu Magliča u turske ruke, ali je on u priključen Osmanskoj carevini neposredno ili odmah nakon turskog ulaska u Smederevo 20.06. 1459. kada i cela srpska despotovina.

Maglič, gravira iz XVII veka

Hipotetični izgled zamka u ranom 14. veku.

Turskim osvajanjima Maglič postaje sedište magličke nahije, a ostalo je zabeleženo da je posadu grada 1516. godine činilo 20 vojnika na čelu sa dizdarom Hamzom, dok je 1560. godine posadu činilo 11 vojnika.

Nakon turskog poraza pod Bečom 1683. godine, Sveta liga prelazi u ofanzivu i prodire na teritoriju današnje Srbiju u kojoj tada izbija ustanak. Tokom borbi ustanici su oslobodili Maglič i Koznik, odakle su otpočeli vršenje udara po osmanlijskim posadama u drugim naseljima.

Nakon propasti ustanka u Maglič se vraća turska posada, ali on vrlo uskoro biva napušten i prepušten zubu vremena kao i ostala utvrđenja širom Srbije, pa i sveta.

Tokom Drugog srpskog ustanka je kod Magliča postavljena zaseda Turcima koji su dolinom Ibra nadirali od Novog Pazara. Miloš Obrenović je naredio vojvodi Radoslavu Jelečaninu da sakupi narod ibarskog kraja i tu zaustavi Turke, što je on i učinio.

Maglič danas

Posle Prvog svetskog rata izvršena je delimična sanacija tvrđave zahvaljujući prilozima i radu naroda iz njene okoline o čemu danas samo svedoči ostatak ploče postavljen tom prilikom.

Veći konzervatorski radovi izvedeni su krajem `80, kada su postavljene i drvene stepenice, ograde, spratovi i drvena terasica na 8. kuli. Sa raspadom SFRJ prestali su dalji napori da se zaustavi propadanje i dovrši obnova tvrđave koja monumentalno deluje svima koji pored nje prolaze putujući Ibarskom magistralom.

Ostaci crkve i dvorca

Danas se podno nje svake godine kreće na veseli spust koji predstavlja svojevrsnu atrakciju ovog kraja i svake godine privlači sve veći broj ljudi. Vrlo česte ture splavarenja Ibrom najčešće se završavaju pod gradom na lidu ili se tu zaustavljaju radi predaha, što još više povećava turističku atraktivnost koju Maglič nudi. Tokom letnjih meseci na malom lidu često se mogu videti ljudi koji kampuju na divljaka uživajući u lepotama reke.

Ibarska magistrala je tokom 2005. godine renovirana, a na prostoru podno Magliča je proširena. Izgrađen je veliki parking sa česmom i propratnim turističko-ugostiteljskim objektima, tako da se tu sve veći broj autobusa zaustavlja na svom putu.

Sredinom 2006. godine glavna kapija (I) je zakatančena da bi se sprečio ulazak posetilaca u tvrđavu, jer je ona postala nebezbedna za turističke obilaske zbog istrunulosti drvenih platformi u kulama. Međutim mali ulaz (II) je otvoren i kroz njega je moguće ući u utvrđenje, a kasnije je i glavni ulaz otvoren.

Nakon pada pešačkog mosta u juny 2019. godine usledio je period od 3 godine bez mogućeg pristupa utvrđenju, sve do formiranja udruženja Magličgrad 2022. godine koje uz pomoć volonterskog centra u podnožju tvrđave preuzima brigy o ovom kulturno istorijskom spomeniku. Od tada, internacionalni volonteri udruženja obavljaju prevoz velikom skelom tokom cele godine i održavaju tvrđavu Maglič. Pored toga, u prostoru podno same tvrđave osnovan je i kulturni centar Magličgrad, gde se tokom letnjih meseci održavaju koncerti, svirke i radionice. Takođe, za posetioce je otvoren i kamp sa svim uslovima, kao i kupalište na obližnjoj Maglešnici.

Stanje utvrđenja

Istočni bedem je skroz obnovljen, zapadni je do pola zarušen, dok je na severnom grudobran do pola razrušen, ali je staza opstala. Osnove zida koji je razdvajao mali grad tj. stenu na kojoj su 1. kula i rezervoar (VI), danas se jedva nazire. Većina kula je u dobrom stanju, osim 2. i 5.(zapadna strana), ali su vrhovi sa grudobranom obnovljeni samo na 6. i 8. Drvenim spratovima, stepenicama, ogradama i terasicama, postavljenim krajem `80 duž kula i bedema na istočnoj i južnoj strani, polako prolazi vreme i one će vrlo uskoro početi da predstavljaju opasnost po posetioce, tako da bi ih trebalo u što skorijem roku zameniti ili ukloniti da se ne ponovi katastrofa iz Golupca. Zbog toga je glavni gradski ulaz (I) zatvoren sredinom 2006. godine da bi se onemogućio ulaz posetiocima radi njihove lične bezbednosti. Prilaz ulazu u 1. kulu je nemoguć, dok su drveni spratovi i stepenice u njenoj unutrašnjosti odavno istrulele.

Duž celog zapadnog zida vide se ostaci tj. temelji zgrada koje su se tu nalazile. Najočuvanija je palata(bez krova i poda) i zasvođeni silaz u njen podrum u kome danas umesto vina borave kupine. Na krajnjem jugu je jedina zgrada sa krovom, koja je tokom obnove Magliča krajem `80 korišćena kao radnička baraka. Preko puta palate(III) naziru se temelji crkve(IV) sa nešto očuvanijim istočnim zidom. U utvrđenju su opstale i dve cisterne u kojima i danas ima vode. Nadzemni zidovi prve (V)(nekadašnji bunar) su i skroz porušeni, iako u njoj i dalje ima vode, a preko nje je prebačena plehana ploča da bi se sprečilo upadanje stoke i ljudi, što međutim nije sprečilo flaše i ostalu ambalažu da stignu na njeno dno. Drugi (VI) rezervoar, poput prvog (V) ima vode, ali i ne samo vode, međutim on nije pokriven. Gledan odozgo za vreme letnje žege podseća na kakav šafolj u kome se hladi piće, nekog od onih mnogobrojnih prodavaca koji posećuju plaže tokom letnjih meseci.

Sa tri strane okružen rekom, dominira na vrhu neosvojivog brda

Literatura

• Popović, Marko (2012). Maglički zamak. Arheološki institut Beograd; Zavod za zaštitu spomenka kulture Kraljevo. str. 253. ISBN 978-86-80093-79-6. 
• Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta. 

Spoljašnje veze

• „Sekcija tvrđava: Maglič”. 
• Članak o Magliču u Politikinom Zabavniku (jezik: srpski)
• Krađa arheološkog blaga (RTS Kulturno-umetnički program - Zvanični jutjub kanal)
• „Italijani restauriraju Maglič“ RTS
• Radio-televizija Republike Srpske: Dani jorgovana u čast Jelene Anžujske, 3. 5. 2012. (jezik: srpski)
• Maglič - snimak dronom
• https://www.rts.rs/lat/vesti/srbija-danas/4957556/kolumbijac-vozi-skelu-do-maglica.html