Maltusova teorija

Maltusova teorija je teorija Tomasa Roberta Maltusa po kojoj svaka životinjska vrsta, uključujući i čoveka, množi se po geometrijskoj progresiji, dok se sredstva za život, posebno hrana, povećavaju aritmetičkom progresijom. Iz navedenih razloga, radi opstanka ljudske vrste neizbežni su ratovi kao i prirodne katastrofe kako bi se postigla odgovarajuća ravnoteža. Sama teorija je objavljena kroz njegov rad An Essay on the Principle of Population odnosno "Esej o principima populacije". Samo delo je u svojim prvobitnim izdanjima bilo u obliku pamfleta kojima se polemisalo obarajući Vilijamu Goldvinu koji je, kao svojevrstan predstavnik fiziokratizma smatrao da će tehnologija toliko napredovati da će biti sasvim dovoljno da čovek radi, prosečno, pola sata dnevno kako bi zadovoljio sve svoje potrebe. Maltus je uporno pokušavao dokazati da, iako će ukupan dobitak porastom stanovništva rasti, neće rasti dobitak po glavi stanovnika upravo zbog razlike između Geometrijske progresije i aritmetičke progresije. U narednim izdanjima, Maltus je dalje razvio svoju teoriju o stanovništvu, kod koje je najveći utisak ostao upravo u razlici u brzini rasta stanovništva i sredstava neophodnih za njegov život.

Sama Maltusova teorija polazila je od dve bazične proporcije: 1. Stanovništvo je ograničeno sredstvima za opstanak 2. Stanovništvo konstantno raste ako sredstva za opstanak rastu sve dok porast ne bude ograničen preprekama.

Prepreke se mogu podeliti na preventivne, kao što je moralno uzdržavanje (uključujući i kasno sklapanje braka), zatim "zla" kao što su abortus, prevencija od začeća, vanbračni seksualni odnosi i prostitucija. Sa druge strane postoje pozitivne prepreke, kao što su: epidemija, glad,kuga, ratovi i druge manifestacije bede.

Po Maltusu, posebno u kasnijim izdanjima Eseja, moralno uzdržavanje, kao što su celibat i odlaganje sklapanja braka, je prihvatljivije sa gledišta sprečavanja ekscesivnog porasta stanovništva. Uzrok težnje stanovništva da prekorači granice sredstava za opstankom, Tomas Robert Maltus pronalazi u seksualnom nagonu.

Prirodno, ovako radikalan pogled na stanovništvo i uzroke, odnosno posledice, njegovog umnožavanja ostavio je odjeka kako u tom tako i u današnjem vremenu prevashodno oličenom kroz moderan pokret koji se zove Neomaltuzijanizam, odnosno njihovi predstavnici, Neomaltuzijanci koji su dalje radikalizovali ovu teoriju smatrajući da je imperativ svakog društva da deluje ograničavajuće na sopstveni rast u uslovima nedostatka sredstava za njegovim opstankom.

Kritika Maltusove teorije o stanovništvu

U toku 19. veka vodila se živa rasprava o Maltusovim tezama. Kritike su uglavnom bile usmerene na dve teze od kojih je prva "seksualni nagon" kao uzrok prekomernog povećanja stanovništva, gde se prva grupa kritičara zadržala na istoj tezi pokušavajući da pronađu opštevažeći zakon o stanovništvu. Kritičari koji su Maltusov "zakon" napadali povodom njegove biološke komponente (npr. Herbert Spenser) su stanovište zauzeli na činjenici da seksualni nagon nije uvek isti, već da kod svih živih bića, a posebno čoveka, postoji uska povezanost između visine plodnosti i opasnosti u pogledu opstanka vrste (pozitivna korelacija). Prema njima, što je veća opasnost po vrstu, to je veća plodnost, kako bi se vrsta održala, slično metodu pokušaja i greške. Kod čoveka, zbog razvijenog moždanog i nervnog sistema, opasnost od uništenja vrste gotovo i ne postoji, odnosno smanjena je, i paralelno dolazi do smanjenja prokreacione sposobnosti. Druga grupa kritičara Maltusa iz redova socijalista traži objašnjenja kretanja stanovništva, pre svega, u društvenoj sferi. Osnove Maltusovog pesimizma, prenaseljenosti i problema koji se javljaju u vezi sa brzim porastom stanovništva su u društvenom uređenju koje se zasniva na privatnom vlasništvu. Glavna je, pak, kritika došla od osnivača marksizma, tj. od strane Marksa i Engelsa, koji su naročito osporavali mogućnost formulisanja stalnog i nepromenljivog, odnosno "prirodnog" zakona o stanovništvu.

Literatura

• Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.