Manastir Grgeteg
Manastir Grgeteg pripada Eparhiji sremskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
| Manastir Grgeteg | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | SPC |
| Osnivanje | 1471. |
| Osnivač | Despot Vuk Branković |
| Mesto | Fruška gora, Grgeteg |
| Država |  Srbija |
.svg)  Manastir Grgeteg Manastir Grgeteg na karti Srbije | |
Položaj i prošlost uredi
Manastir se nalazi na južnom obronku Fruške gore u neposrednoj blizini naselja Grgeteg bivšeg manastirskog prnjavora.
Manastirska crkva posvećena je sv. Nikoli. Prema narodnom predanju osnovao ga je despot Zmaj Ognjeni Vuk 1471. godine i dodelio ime po svom ocu Grguru. Na priprati crkvenoj je naknadno ispisano: Vuk despot osnovatelj seje sv. obitelji Grgetega ljeta 1471.[1] Prvi pouzdani podaci potiču iz turskih zapisa iz 1546. godine. Pisani crkveni podatak o manastiru datira iz 1611. godine.[2]
Krajem 17. veka manastir je napušten, a 1708. godine obnavlja ga mitropolit Isaija Đaković. Prethodno je austrijski car Leopold I je 1691. godine, darovao Grgeteg - tada u ruševinama (sa Neradinom i Bankovcima) kao vlastelinsko dobro[3] vladiki Đakoviću, koji je tada sedeo u "Aradsko-Jenopoljskoj stolici". Kada je Isaija izabran za arhiepiskopa i mitropolita srpskog zamolio je cara, da Grgeteg ne ostane kao nasledan Aradsko-jenopoljskoj dijecezi, već da pripadne srpskoj Mitropoliji. Kada je Grgeteg prešao na mitropoliju mudri Đaković ga opravlja i podiže monaške ćelije. Do 1749. godine manastir Grgeteg je nazivan "Mitropolijski". Sačuvane su vladarske privilegije date od careva Leopolda I i Josifa.
Vizitacija manastira Grgetega izvršena je 21. jula 1753. godine, od strane Arsenija Radivojevića. Do tada su manastir kao ktitori opravljali mitropolit Isaija Đaković i ahimandrit i mitropolit Vićentije Popović. Na časnoj trpezi nalazio se tada "polovan" antimins, koji je osvećen 1722. godine u Hopovu. Templo je bio rad "majstorije srpske". U drvenom ćivotu nameštenom u levoj pevnici čuvane su svete mošti: stopalo prvomučenice Tekle, kost lobanje prvomučenika arhiđakona Stefana. Zasebno su u drvenoj kutiji tu položeni: kost velikomučenika Sv. Georgija i "novijeg" srpskog svetitelja Jovana "mučenog u Beogradu".[4] Na starom epitrahilju bila je izvezena godina 1553. U riznici su se nalazili i sasudi i utvari (u dva drvena sanduka) sklonjeni 1739. godine iz manastira Slanci, kod Beograda. Takođe tu je nekoliko ikona sklonjeno iz pridvorne kapele Beogradske, iz iste ratne godine. Bilo je nekoliko monaških ćelija, pored dve kuhinje i veće trpezarije kao i drugih zdanja, koji su podignuti 1751-1752. godine. Manastirsko imanje činile su još dve vodenice, salaš kod sela Šatrinci, pusturu Bankovci, "gospodstvo" nad selom Neradin, te mnogo stoke, pčelinjak, oranice, vinograde i voćnjake. Bilo je tu stalno mnogo posla sa brojne manastirske sluge i nadničare iz prnjavora i okoline.
U Neradinu selu koje je pripadalo manastiru i davalo prihod, nalazili su se krečni majdan za proizvodnju kreča, zemlja i krčma. Bratstvo manastirsko je svake godine preko novina prodavalo "neradinski kreč" i izdavalo krčmu na godinu dana.[5] Brigu o tom izdvojenom dobru vodio je 1831. godine u Neradinu, advokat Jovan Popovski. Arendator tamošnjeg dobra u isto vreme bio je Nikolaj Dimitrijević. Kod manastira Grgetega nalazila se Kalinova vodica. Poznata je u Austriji i Češkoj grgeteška rakija manastirska šljivovica, koja se tamo i izvozila zbog kvaliteta.[6]
Pri manastiru je 1859. godine radila manastirska škola.
Mitropolit Pavle Nenadović je 1750. godine počeo da gradi u Grgetegu novu zgradu. Ista je završena 1763. godine. Nenadović se uvek potpisivao uz druge titule, navodeći i "arhimandrit manastira Grgetega". Mada je nakon izgradnje i oslikavanja novog hrama, Grgeteg bio "najlepši manastir na Fruškoj gori" bio je "u opasnosti" da bude ukinut 1777. godine. Carskom voljom te godine je zaista rešeno da se zbog redukcije pravoslavnih manastira, ukida manastir a svo njegovo "dobro" daje mitropolitu Vićentiju Jovanoviću. Mitropolit je dugo odlagao izvršenje te nepravedne odluke dok mu nije po treći put strogo naloženo da izvrši. Kada su se kaluđeri iselili ostao je manastir godinu dana pust. Tada se pravoslavni narod pobunio i čak "roptao" na mitropolita misleći da je i on za to kriv. Mitropolit je kažu sa suzama u očima preklinjao caricu Mariju Tereziju da ukine rešenje o ukidanju. Na kraju je i uspeo a carica je ostavila da Grgeteg bude manastir, ali samo iz osobite milosti i radi utehe naroda srpskog. Dana 10. juna 1778. godine započeo je "novi život" manastira Grgetega; tada su na svečanosti ponovo zvanično uvedeni grgeteški kaluđeri pod svoj krov.
Godine 1865. Grgetegu koji spada u "Arhimandrije" (sa arhimandritima) je podređena filijala Remeta.[7]
"Srpska manastirska štamparija" u Novom Sadu je 1893. godine[8] postala - dobila nove vlasnike - manastire Grgeteg i Beočin. Ti manastiri su kupili jednu štampariju tada u Novom Sadu, koja je u gradu i ostala ali da bi od tada radila za crkvene potrebe.
Prema izveštaju iz 1902. godine manastir Grgeteg ima 2830 j 482 kv hv zemlje, a celokupno imanje manastirsko je bilo sa prihodima procenjeno na 802.814 k 7 p.[7]
Hram uredi
Stara kamena crkva zamenjena je oko 1770. godine novom baroknom građevinom. Gradnja koju je započeo mitropolit Nenadović trajala je 1767-1771. godine. Tada je napravljen i zvonik. Ova crkva obnovljena je 1901. godine po projektu Hermana Bolea.[9] Jedna od dragocenosti manastira bila je stara ikona „Šikloška Bogorodica”,[5] za koju se smatralo da je iz vremena srpskog despota Stefana Štiljanovića, iz 16. veka.
U crkvi su zabeležena dva ikonostasa. Prvi zidani, koji se nalazio u crkvi do obnove 1901. godine, slikao je Jakov Orfelin 1774-1775. godine.[3]
Ruvarac je preuzeo upravu nad manastirom 1874. godine, i tokom 31 godine boravka istraživao je srpsku i crkvenu istoriju. Kao kruna njegovog rada, javlja se temeljna opravka i ukrašavanje ikonostasa za šta je utrošio 65.000 forinti. Drugi ikonostas koji se danas nalazi u crkvi, slikao je Uroš Predić 1901. godine.[3] Arhimandrit Ilarion Ruvarac je angažovao Banaćanina za oslikavanje koje je trajalo 1900-1902. godine. Ostala je Predićeva konstatacija da ga je starac Ilarion obmanuo i iskoristio za veliki posao i crkvi i kapeli. Honorar je iznosio samo 8.000 f. a Ruvarac se pozivao na fakat da je Orfelin dobio u svoje vreme samo 2.000 f. Samo što pritom nije uzeo u obzir, da je tih 2.000 f. mnogo više vredelo od Predićevog inflatornog honorara.[10]
Manastirski konaci su sagrađeni u drugoj polovini 18. veka i obnovljeni zajedno sa crkvom 1901. U Drugom svetskom ratu manastir je teško stradao, srušen je zvonik i veliki deo konaka.
Danas manastirski kompleks čine crkva, konaci sa sve četiri strane i ekonomske zgrade. U hramu se nalazi ikona Trojeručica te manastir pohode mnogobrojni hodočasnici.[11]
Bratstvo uredi
Na čelu manastira Grgetaga bilo je mnogo crkvenih velikodostojnika, slavnih Srba.[12] Namesnik manastira bio je 1753. godine Jeftimije Preradović, koji je tu kao udovac zamonašen 1734. godine. Bratstvo tada čini 15 kaluđera. Bio je Sentandrejac, Danil Plevicki arhimandrit Grgetega, koji je umro novembra 1788, u 29. godini života.[13] Petar Jovanović Vidak postavljen je 21. marta 1798. godine kao arhimandrit u manastiru Grgetegu, gde je ostao do 1801. godine. Kiril Živković je 1778-1786. godine bio nastojatelj. Petar Jovanović ot Vidak arhimandrit je grgeteški 1801. godineVladika i pesnik Lukijan Mušicki se zamonašio 1802. godine u Grgetegu; od Luke nasta Lukijan! Do 1805. godine arhimandrit u Grgetegu bio je Josif Putnik. Stefan Avakumović episkop Temišvarski je bio jedno vreme u Grgetegu nastojatelj. U manastirskom bratstvu se nalazio i "Gerasim ot Bečkereki" (1775-1828) filozof i prevodilac, rodom iz Velikog Bečkereka. Namesnik grgetečki 1809. godine je Dimitije Vujić, u bratstvu sa četiri jeromonaha i jednim monahom.[14] Umro je 1818. godine Pavle Hadžić arhimandrit,[15] sahranjen je u porti manastira Vojlovice.[16] Početkom 1819. godine premešten je arhimandrit hopovski Antonije grof Branković u Grgeteg, da bude nastojatelj.[7] Iz Mesića je prešao 1829. godine u Grgeteg arhimandrit Sinesije pl. Radivojević. Dimitrije Panić grgeteški namesnik kupio je 1831. godine u Neradinu pretplatom jednu srpsku knjigu.[17] Jerotej Mutibarić je 1843-1847. godine arhimandrit manastira. Od 1845-1853. godine bio je nastojatelj manastira arhimandrit Arsenije Stojković. U manastiru je umro 1859. godine proiguman i bivši namesnik Josif Orestije Popović rodom iz Banata. U manastir je došao 1801. godine kada se zamonašio, i zatim neprekidno se tu podvizavao skoro 60 godina; a smenilo se za to vreme devet nastojatelja manastirskih. Arhimandrit grgeteški Rumun, Patrikije Popeskul je 1858-1861. godine dao prilog 10 f. Fond "Školskog lista".[18] Arhimandrit grgeteški German Anđelić 1862-1874. godine, biće izabran za episkopa bačkog[19], pa mitropolita karlovačkog. Između 1874-1905. na čelu manastira bio je arhimandrit Ilarion Ruvarac. Avgustin Bošnjaković je nastavio nz grgeteških arhimandrita. Tokom 1933—1941. nastojatelj je bio Visarion Stakić.
Galerija uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Stražilovo", Novi Sad 1888.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1903.
- ^ a b v Grlica, Mirko, ur. (2010). Koliko se poznajemo: iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini. Novi Sad: Izvršno veće APV. str. 5.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1904.
- ^ a b "Srbski dnevnik", Novi Sad 1857.
- ^ "Srbski dnevnik", novi Sad 1861.
- ^ a b v "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1894.
- ^ „Grgeteg”. Arhivirano iz originala 05. 06. 2014. g. Pristupljeno 26. 03. 2017.
- ^ Radoje Drašković: "Čika Uroš", Orlovat 2013.
- ^ Spomenici kulture: Manastir Grgeteg
- ^ "Serbska pčela", Budim 1833.
- ^ "Sentandrejski zbornik", Beograd 1/1987.
- ^ "Logika upotrebiteljnaja", Budim 1809.
- ^ "Nekrolog Pavlu Hadžiću", Beč 1819. godine
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1940.
- ^ Jovan Berić: "Pritce libo Sravniteljne besede", Budim 1831.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1860.
- ^ "Sion", Beograd 1874.
