Маратонци трче почасни круг
Maratonci trče počasni krug je jugoslovenski igrani film iz 1982. snimljen u režiji Slobodana Šijana[1], a po scenariju Dušana Kovačevića i predstavlja filmsku verziju njegove istoimene pozorišne predstave.[2] Glavne uloge tumače Bogdan Diklić, Danilo Bata Stojković, Pavle Vuisić, Mija Aleksić, Mića Tomić, Jelisaveta Sablić, Bora Todorović i Zoran Radmilović.
| Maratonci trče počasni krug | |
|---|---|
 Filmski poster | |
| Žanr | komedija |
| Režija | Slobodan Šijan |
| Scenario | Dušan Kovačević |
| Producent | Milan Žmukić |
| Glavne uloge | Bogdan Diklić Danilo Bata Stojković Pavle Vuisić Mija Aleksić Mića Tomić Jelisaveta Seka Sablić Zoran Radmilović Bora Todorović |
| Muzika | Zoran Simjanović |
| Scenograf | Milenko Jeremić |
| Snimatelj | Božidar Nikolić |
| Montaža | Ljiljana Lana Vukobratović |
| Producentska kuća | Centar film |
| Godina | 1982. |
| Trajanje | 92 minuta |
| Zemlja |  SFRJ |
| Jezik | srpski |
| IMDb veza | |
Radnja filma se dešava u međuratnom periodu, u porodici Topalović, koja se bavi pogrebnom opremom i koju sačinjava pet generacija muškaraca. Posle smrti najstarijeg člana, u porodici dolazi do unutrašnjeg sukoba, oko vođenja posla. Najmlađi potomak, ne želi da se bavi grobarskim poslom i pokušava da se oproba na filmu, u čemu ga podržava najbolji prijatelj. Otac njegove devojke, koji se bavi sumnjivim poslovima, sarađuje sa porodicom, ali zbog dugovanja dolazi u sukob sa njima. Nakon saznanja da ga je devojka prevarila sa najboljim prijateljem, on je ubija i vraća se porodici, koja ga potom prihvata za novog vođu.
Jugoslovenska kinoteka je film uvrstila među 100 srpskih igranih filmova, koji su 28. decembra 2016. proglašeni za kulturno dobro od velikog značaja.[3]
Radnja
uredi
Radnja je smeštena 1935. godine, posle atentata na kralja Aleksandra u Marseju, u maloj srpskoj palanci.
Priča se događa u vremenu između dva rata (1935). U porodici Topalović, koju sačinjava šest generacija muškaraca — najmlađi ima 24 godine a najstariji 150 — dolazi do velikih sukoba, jer mladi potomak ne želi da se bavi pogrebničkim zanatom, koji decenijama, s kolena na koleno, drži njegova porodica.
Proizvodnja mrtvačkih sanduka je sve unosnija, uvodi se nova tehnologija, sahranjuje se brže i lakše, nastupa vreme krematorijuma. Ali, najmlađeg člana porodice Mirka (Bogdan Diklić) sve to ne zanima; on želi da se bavi filmom, zaluđen tom idejom od strane svog najboljeg prijatelja Đenke. Mirko je zaljubljen u Kristinu, koja ne mari za njega i zaljubljena je u Đenku. Kristinin otac, Bili Piton, nabavljač mrtvačkih sanduka za firmu Topalovića „Dugo konačište”, hoće da utera stari dug i ucenjuje porodicu. On traži veći udeo u zaradi, pravičnu podelu u poslu i dobiti ili da uda svoju ćerku jedinicu za Mirka a da dug uđe kao njegov miraz, odnosno suvlasništvo u firmi.
Tako dolazi do sukoba ove dve porodice u kojem se ne biraju sredstva. Poslednja scena je početak obračuna između Bilijeve porodice i porodice Topalović.[1]
Kovačević je dvadeset godina ranije predvideo neodrživost jugoslovenske državne zajednice. Na vlasti su grobari, koji sahranjuju talente, veštinu, mladost i uopšte sve što vredi u zemlji. Svojom pokvarenošću, nesposobnošću, halapljivošću, teraju sebi suprotne iz zemlje ili u zemlju kako bi dobili veću moć.[2]
Uloge
uredi
| Glumac | Uloga |
|---|---|
| Bogdan Diklić | Mirko Topalović |
| Danilo Bata Stojković | Laki Topalović |
| Pavle Vuisić | Milutin Topalović |
| Mija Aleksić | Aksentije Topalović |
| Milivoje Mića Tomić | Maksimilijan Topalović |
| Radislav Lazarević | Pantelija Topalović |
| Zoran Radmilović | Bili Piton |
| Jelisaveta Seka Sablić | Kristina |
| Bora Todorović | Đenka |
| Melita Bihali | Olja |
| Fahro Konjhodžić | Gospodin Rajković |
| Veljko Mandić | Rajkovićev brat |
| Mihajlo Bata Paskaljević | Stariji žandar |
| Ras Rastoder | Mlađi žandar |
| Dragoljub Gula Milosavljević | Ožalošćeni |
| Stanojlo Milinković | Seljak iz bunara |
| Vojislav Mićović | Starac sa groblja |
| Miroslav Jovanović | Blizanac 1 |
| Dragoslav Jovanović | Blizanac 2 |
| Milovan Tasić | Grdobija |
| Milan Janjić | Patuljak |
| Nebojša Topić | Pop Đura |
| Nikola Brodac | Pokojnik |
Nastanak filma
urediNakon uspešne realizacije filma Ko to tamo peva, koji je bio prva saradnja reditelja Slobodana Šijana i scenariste Duška Kovačevića, odlučili su da ekranizuju tada veoma popularnu predstavu Maratonci trče počasni krug, koja se od 26. februara 1973. davala u beogradskom pozorištu Atelje 212.[4] Podstaknut ukidanjem studentske stipendije, od koje se izdržavao, Kovačević je 1972. kao student treće godine dramaturgije na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu napisao crnohumornu dramu, koja je predstavljala njegov obračun sa tadašnjom komunističkom vlašću, koju je predstavio kao pogrebno preduzeće. Drama je bila njegov godišnji rad u klasi profesora Vladimira Stamenkovića, a kako se profesoru dopala, on je odneo u Atelje 212 i dao reditelju Muciju Draškiću i dramaturgu Borislavu Mihajloviću Mihizu, koji su nakon nekoliko dana odlučili da je uvrste na repertoar. Iako je drama bila zamišljena kao ozbiljna kritika društva kroz tragediju, pozorišna publika je prihvatila kao komediju.[5]
Radnja drame odvijala se u savremenom dobu (početak 1970-ih), pa je prilikom pisanja filmskog scenarija dogovoreno da bude prebačena u 1930-e, koje su prema oceni autora bolje funkcionisale sa tom vrstom humora. Najveća intervencija na likovima odnosila se na lik Đenke, koji je u drami predstavljen kao „sitni gradski mangup”, pa je Šijan predložio da bude kinooperater. Naime, on je kao strastveni zaljubljenik u kinematografiju, odlučio da pošto radnju prebacuju u 1930-e, da film bude mali omaž tadašnjoj kinematografiji.[4] Prilikom stvaranja filmskog Đenke, kao osnova je poslužio čuveni beogradski fotograf i snimatelj Kosta Novaković (1895—1953), koji je imao studio u Kursulinoj ulici, gde su dolazile devojke iz bogatih porodica, a on ih je slikao gole. Novaković je 1930. bio autor filma Grešnica bez greha, koji se smatra prvim jugoslovenskim erotskim filmom.[6]
Izbor glumaca
urediPrilikom odabira glumaca za likove u filmu, Kovačević je smatrao da njegove tekstove najbolje igraju glumci Ateljea 212, a u tom pozorištu je i igrana istoimena predstava. Kako je glumačka podela u predstavi bila drugačija, nastupile su određene izmene, pa su neke uloge zamenjene. U prvoj postavci predstave iz 1973. igrali su: Mića Tomić (Maksimilijan), Milutin Butković (Aksentije), Đorđe Jelisić (Milutin), Bora Todorović (Laki), Milan Gutović (Mirko), Vesna Pećanac (Kristina), Dragan Nikolić (Đenka), Taško Načić (Bili Piton) i dr. Vremenom je dolazilo do određenih izmena u predstavi pa je Lakija igrao Dragan Nikolić, Đenku Svetozar Cvetković, dok su ostale likove tumačili Petar Kralj, Ljubiša Bačić, Marina Koljubajeva, Milan Mihailović i dr.[7] Šijan je ipak glavne uloge dodelio glumcima, sa kojima je sarađivao na prethodnom filmu pa je ulogu Lakija preuzeo Bata Stojković, a ulogu Milutina Pavle Vuisić, dok je ulogu Aksentija pripala Miji Aleksiću, sa kojim do tada nije radio. Na Kovačevićevo insistiranje, u film je uključen Bora Todorović, ali je umesto uloge Lakija, koju je igrao u predstavi, dobio ulogu Đenke. Uloga Bilija Pitona, najpre je ponuđena Tašku Načiću, koji je tu ulogu igrao u pozorištu, ali nakon što je on odbio, dodeljena je Zoranu Radmiloviću. Ženske likove igrale su Seka Sablić (Kristina) i Melita Bihali (služavka Olja). Jedini koji je zadržao svoju ulogu iz predstave bio je Mića Tomić.[4][8]
Najveće dvoumljenje Šijan je imao prilikom odabira glumca za ulogu Mirka, pa je napravio audiciju. Neki od ozbiljnih kandidata za ulogu bili su Jasenko Houra, pevač i gitarista grupe Prljavo kazalište i izvesni Opsenica, posetilac Kinoteke. Kako je ovo bila jedna od glavnih uloga odlučio je da ipak angažuje profesionalnog glumca, pa je odabrao Bogdana Diklića.[4][9] Šijanova sklonost ka saradnji sa naturščicima ovde je posebno došla do izražaja. Za uloge članova bande Bilija Pitona angažovao je Milovana Tasića, visokog 212 centimetara i Milana Janjića, osobu niskog rasta, kao i blizance Miroslava i Dragoslava Jovanovića, dok je epizodnu ulogu seljaka koji čisti bunar, imao Stanojlo Milinković. Inače Milinković i Tasić, pojavili su se u filmu Ko to tamo peva, kao otac i sin, koji naplaćuju prelazak autobusa preko njive. Epizodne uloge u filmu ostvarili su i Dragoljub Milosavljević, Mihajlo Bata Paskaljević, Veljko Mandić, Vojislav Mićović, Fahro Konjhodžić i dr.
Realizacija filma
urediFilm je najvećim delom sniman u Pančevu, gde je scenograf Milenko Jeremić napravio privremeni objekat, koji je bio studio, u kome su snimane scene u enterijeru (unutrašnjost). Kako bi se dočarao duh 1930-ih film je u eksterijeru (spoljašnjost) sniman u starom gradskom jezgru Pančeva, na Kosančićevom vencu i Zemunu. Takođe, određene scene snimane su na Košutnjaku, beogradskom Novom groblju, Deliblatskoj peščari, jezeru Trešnja kod Male Ivanče i dr.
Zanimljivosti
uredi- Iako je Dušan Kovačević napisao istoimenu pozorišnu predstavu po kojoj je film snimljen, radnja filma nije potpuno istovetna sa pozorišnom predstavom. Pozorišna predstava ima radnju koja se dešava u komunističkoj Srbiji, početkom sedamdesetih godina dvadesetog veka, i ima elemente satire komunizma. Drama je 2013. režirana u Zvezdara teatru u ženskoj podeli uloga.[10] Osim filma i predstave 2008. godine je napravljen istoimeni mjuzikl.
- U filmu se kao detalj iz tonskog filma pojavljuje pesma „Svi vi što maštate o sreći“ koju izvodi Milan Timotić.
- Jedna od najpoznatijih scena filma, kada sluškinja Olja (Melita Bihali) kupa Maksimilijana Topalovića (Mića Tomić) i on je uvlači u kadu i cepa joj bluzu, zapravo nije trebalo da izgleda tako. I sama glumica je tada bila iznenađena tajnim dogovorom Tomića i reditelja Šijana.[11]
- Iz filma je izbačena scena u kojoj sluškinja Olja (Melita Bihali) gola leži u krevetu sa Aksentijem Topalovićem (Mija Aleksić). Naime, režiser je hteo da pokaže da je sluškinja Olja toj muškoj familiji služila i za seks. Međutim zbog nesuglasica između nje i Bože Nikolića ti kadrovi su izbačeni.[11]
- Jugoslovenska kinoteka je u saradnji sa Vip mobajl i Centar filmom digitalno restaurisala ovaj klasik i prikazala na specijalnoj projekciji 20. aprila 2018. u svečanoj sali Jugoslovenske kinoteke.
- Kuća porodice Topalović i danas postoji i nalazi se u centru Beograda na Kosančićevom vencu.
Nagrade
uredi- Pula: Zlatna arena za ulogu — Jelisaveta Seka Sablić
- Vrnjačka Banja: Nagrada za dijalog
- Montreal: Specijalna nagrada žirija
- Marsej: Prva nagrada za scenario
- Brisel: Nagrada za film
Kulturno dobro
urediJugoslovenska kinoteka je, u skladu sa svojim ovlašćenjima na osnovu Zakona o kulturnim dobrima, 28. decembra 2016. godine proglasila sto srpskih igranih filmova (1911–1999) za kulturno dobro od velikog značaja. Na toj listi se nalazi i film Maratonci trče počasni krug.[12]
Reference
uredi- ^ a b „Maratonci trče počasni krug”. Rts. Pristupljeno 21. 1. 2021.
- ^ a b „Maratonci trče počasni krug – O čemu zapravo govori ovo remek-delo”. Kultiviši se. Arhivirano iz originala 19. 01. 2021. g. Pristupljeno 21. 1. 2021.
- ^ „Sto srpskih igranih filmova (1911—1999) proglašenih za kulturno dobro od velikog značaja”. Jugoslovenska Kinoteka. Pristupljeno 5. 2. 2021.
- ^ a b v g Nježić 2019, str. 16—25.
- ^ „50 GODINA MARATONACA: 10 FILMSKIH PRIČA Dušan Kovačević ekskluzivno za veliki jubilej: Te večeri, 26. februara 1973. u čuvenom pozorištu bio je ceo Beograd, a jedan incident je sve obeležio”. blic.rs. 26. 2. 2023.
- ^ „ĐENKA JE STVARNO POSTOJAO! Evo po kome je stvoren lik”. nportal.rs. 2. 12. 2021.
- ^ „MARATONCI TRČE POČASNI KRUG”. atelje212.rs. n.d. Arhivirano iz originala 01. 02. 2024. g. Pristupljeno 01. 02. 2024.
- ^ Nježić 2019, str. 28—36.
- ^ „MALA TAJNA ČUVENIH "MARATONACA" Šijan: Houra je bio kandidat za Mirka”. blic.rs. 16. 8. 2016.
- ^ „Maratonci trče počasni krug“ - u ženskoj verziji („Večernje novosti“, 11. decembar 2013)
- ^ a b „Melita Bihali o Maratoncima”. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 12. 4. 2013.
- ^ „Sto srpskih igranih filmova (1911-1999) proglašenih za kulturno dobro od velikog značaja”. Jugoslovenska Kinoteka. Pristupljeno 5. 2. 2021.
Literatura
urediSpoljašnje veze
uredi
- Maratonci trče počasni krug na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- Maratonci trče počasni krug na sajtu Centarfilm.com
- Kuću iz „Maratonaca“ svi zaboravili („Večernje novosti“, 17. februar 2011)
- Ovako danas izgleda kuća Pantelije Topalovića (Mondo, 14. april 2015)
- Đenka je stvarno postojao (Nportal, 2. decembar 2021)
- Projekcija restaurisane verzije
- Maratonci su u Jugoslaviji bili samo komedija (B92, 21. april 2018)
- Ovo sigurno NISTE ZNALI o filmu „MARATONCI TRČE POČASNI KRUG” (Magazin novosti, 30. septembar 2020)
