Википедија

Mars (bog)

римски бог рата

Ukoliko ste tražili planetu, pogledajte članak Mars.
Za druge upotrebe, pogledajte Mars (višeznačna odrednica).

Mars je bio rimski bog rata, sličan njemu je i Grčki bog Ares. Pored Jupitera Mars je najznačajnije italsko i rimsko božanstvo. Poštovan je od davnina u celoj Italiji, i to pod raznim imenima: Mavors - kod Latina, Mamers - kod Oska i Sabinjana, Marisl - kod Etruraca, Maurte - u Tuskulu, Marmar - u pesmi svešteničkog reda arvalska braća. Mars je takođe bio poljoprivredni čuvar, što je kombinacija karakteristična za rani Rim.[1] Bio je najistaknutiji vojni bog u religiji rimske vojske. Većina njegovih festivala održana je u martu, mesecu nazvanom po njemu (latinski Martius), i u oktobru, kada je počinjala sezona vojnih kampanja i završavala se poljoprivredna sezona.

Dijego Velaskez: Bog rata, Mars

Pod uticajem grčke kulture, Mars je bio poistovećivan sa grčkim bogom Aresom,[2] čiji su mitovi reinterpretirani u rimskoj literaturi i umetnosti pod imenom Mars. Međutim, karakter i dostojanstvo Marsa fundamentalno su se razlikovali od načina na koji se ophodio njegov grčki pandan, koji se u grčkoj književnosti često tretira s prezirom i odbojnošću.[3] Mars je bio deo arhaične trijade zajedno sa Jupiterom i Kvirinom, pri čemu Kvirin kao čuvar rimskog naroda, nije imao grčkog ekvivalenta. Marsov oltar na Marsovom polju, području Rima koji je dobio njegovo ime, trebalo je da bude posvećen Numi, miroljubivim polu-legendarnom drugim kralju Rima. Iako je centar bogosluženja Marsa bio prvobitno lociran izvan svete granice Rima (pomerijuma), August je učinio ovog boga obnovljenim fokusom rimske religije uspostavljanjem hrama Marsa Ultora u svom novom forumu.[4]

Dok je Ares bio posmatran prvenstveno kao destruktivna i destabilizirajuća sila, Mars je predstavljao vojnu moć kao način osiguranja mira, i bio je otac (pater) rimskog naroda.[5] U mitskoj genealogiji i osnivačkim mitovima o Rimu, Mars je bio otac Romula i Remusa sa Rejom Silvijom. Njegova ljubavna afera sa Venerom simbolično je pomirila dve različite tradicije osnivanja Rima; Venera je bila božanska majka junaka Eneja, proslavljenog kao trojanski izbeglica koji je „osnovao” Rim nekoliko generacija pre nego što je Romul postavio zidine. Važnost Marsa u uspostavljanju religijskog i kulturnog identiteta unutar Rimskog carstva pokazuje veliki broj natpisa koji ga identifikuju sa lokalnim božanstvom, posebno u zapadnim provincijama.

Mars može ultimatno da bude odraz proto-indo-evropskog boga Perkvunosa, koji je prvobitno imao gromoglasni karakter.[6] Barem etimološki etruščanski prethodnici su prisutni u vidu Marisa,[7] iako to nije univerzalno prihvaćeno.[8]

Poreklo uredi

Reč Mārs (genitiv Mārtis),[9] koja se u starolatinskoj i pesničkoj upotrebi pojavljuje i kao Māvors (Māvortis),[10] je srodna reč sa osačkom reči Māmers (Māmertos).[11] Najstariji zabeleženi latinski oblik, Mamart-,, verovatno je stranog porekla.[12] Objašnjeno je da potiče od Maris, imena etrurskog deteta-boga, iako ta tvrdnja nije univerzalno prihvaćena.[13] Naučnici imaju različite stavove o tome da li su dva boga povezana, i ako jesu, kako.[14] Latinski pridevi od imena Mars su martius i martialis, od kojih potiču engleski „martial“ (kao u „martial arts“ ili „martial law“) i lična imena kao što su „Markus“, „Mark“ i „Martin“[15][16]

Mars bi na kraju mogao biti tematski refleks protoindoevropskog boga Perkvunosa, koji je prvobitno imao karakter gromovnika.[17]

Kult uredi

U zvaničnom kultu Mars je prvenstveno bog rata (M. Gradivus), ali ga je seosko stanovništvo smatralo božanstvom zemljoradnje i stočarstva (M. Pater). stoga su svi njegovi praznici u martu i oktobru, tj. u mesecima koji označavaju početak i kraj zemljoradničkih radova, ali i vreme početka i završetka ratnih pohoda. Pošto vlada bojnim poljem i plodnim njivama, Marsu se upućuju molitve da zaštiti zemlju od neprijatelja i svih elementarnih nepogoda. Zato je Mars veliki bog opšteg napretka, i to kako plodnih njiva i stoke tako i napredka rimskog naroda i države.

Najstarije središte Marsovog kulta u Rimu nalazilo se izvan grada, na Marsovom polju. Prema predanju ovde je već Numa posvetio Marsu žrtvenik (Ara Martis in campo), gde je obavljan ritual posvećivanja oružja i velika ceremonija očišćenja (lustrum). U starom italskom kultu Mars je povezan sa boginjom Nerio, koja je kasnije smatrana i njegovom suprugom. Uz njega je još i boginja rata Belona, koja personifikuje jednu od najznačajnijih Marsovih funkcija. Kasnije, pod grčkim uticajem, Mars je u kultu i mitu povezan sa Minervom i Venerom.

Marsovi simboli su :

  • sveto koplje (hastae Martis)
  • sveti štitovi (ancilia)
  • vuk (lupus Martius)
  • detlić (picus Martius)
  • bik (bos arator)

Praznici uredi

Ciklus njegovih praznika počinje krajem stare i početkom nove godine, i to posvećivanjem :

  • konja - Ekvirije ( Equirria ), 27. februara i 14. marta
  • ratnog oružja - Kvinkvatri (Quinquatrus) 19. marta
  • bojnih truba - Tubilustrij (Tubilustrium) 23. marta

Sa njima su povezana još dva martovska praznika svetkovana 1. i 17. marta (agonium Martiale). U svim ovim svečanostima učestvovao je sveštenički red salijevaca, čiji su članovi u ratničkoj odeći izvodili igre sa oružjem u Marsovu čast. Ciklus praznika u oktobru počinje na dan ida, žrtvovanjem konja (Equus October), a završava se posvećivanjem oružja (Armilustrium), takođe uz učešće salijevaca.

Svetilišta uredi

Do Avgustovog vremena sva Marsova svetilišta nalazila su se van grada. Ispred Kapenskih vrata podignut je 338/337. g. stare ere hram Marsu, u kome se nalazila njegova statua okružena vukovima. Na Marsovom polju, 138. g. stare ere, sagrađen mu je još jedan hram. U Marsovu čast Avgust je podigao dva hrama : jedan manji, na Kapitolu, u znak zahvalnosti Marsu Osvetniku (M.Ultor) što je kaznio Cezarove ubice, i jedan veliki hram, u središtu novosagrađenog Foruma, koji je po raskoši nadmašivao sva ostala svetilišta u Rimu. Ovde je Mars poštovan zajedno sa Venerom i poistovećen je sa grčkim bogom Arejem.

 
Hram Marsa Osvetnika

Mitologija uredi

U pratnji Marsa, kao zastrašujućeg boga rata, nalaze se Strah (Pavor) i Bledilo (Palor) kao i personifikacije vojničkih vrlina - Čast (Honos) i Hrabrost (Virtus). Mars je u mitu Junonin sin koga je ona začela zahvaljujući cvetu koji joj je podarila Flora. Povezivanje Marsa sa Anom Perenom i Mamurijem svakako proizilazi iz slučajne vremenske podudarnosti Marsovih martovskih praznika i italskih rituala u vezi sa novogodišnjim običajima. Uloga Marsa u "svetom proleću" (ver sacrum) proističe iz staroitalskog običaja da jedna generacija mladih ljudi u rano proleće napuštaju svoj grad i polazi da traži sreću na drugom mestu. Ove koloniste često predvode Marsove svete životinje - vuk ili detlić. Verovatno je na ovom motivu zasnovan i mit po kome je Mars otac Romula i Rema. Mars je poštovan u svim rimskim provincijama, posebno u Galiji i Germaniji

Umetnost uredi

U rimskoj umetnosti Mars je najčešće prikazivan kao i grčki Arec, mahom kao nag mladić, sa šlemom na glavi i kopljem i mačem u rukama. Jedino je Mars Osvetnik predstavljen kao zreo bradat muškarac, u legionarskoj uniformi.

 
Mars Osvetnik[18]
 
Mars

Reference uredi

  1. ^ Mary Beard, J.A. North, and S.R.F. Price, Religions of Rome: A History (Cambridge University Press, 1998), pp. 47–48.
  2. ^ Larousse Desk Reference Encyclopedia, The Book People, Haydock, 1995, p. 215.
  3. ^ Kurt A. Raaflaub, War and Peace in the Ancient World (Blackwell, 2007), p. 15.
  4. ^ Paul Rehak and John G. Younger, Imperium and Cosmos: Augustus and the Northern Campus Martius (University of Wisconsin Press, 2006), pp. 11–12.
  5. ^ Isidore of Seville calls Mars Romanae gentis auctorem, the originator or founder of the Roman people as a gens (Etymologiae 5.33.5).
  6. ^ York, Michael. Romulus and Remus, Mars and Quirinus. Journal of Indo-European Studies 16:1 & 2 (Spring/Summer, 1988), 153–172.
  7. ^ Pallotino, pp. 29, 30; Hendrik Wagenvoort, "The Origin of the Ludi Saeculares," in Studies in Roman Literature, Culture and Religion (Brill, 1956), p. 219 et passim; John F. Hall III, "The Saeculum Novum of Augustus and its Etruscan Antecedents," Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II.16.3 (1986), p. 2574.
  8. ^ Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 226.
  9. ^ The classical Latin declension of the name is as follows: nominative and vocative case, Mars; genitive, Martis; accusative, Martem; dative, Marti; ablative Marte.[1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. septembar 2017)
  10. ^ Virgil, Aeneid VIII, 630
  11. ^ Mallory, J. P.; D. Q. Adams (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. New York: Fitzroy Dearborn Publishers. str. 630—631. ISBN 1-884964-98-2. ; some of the older literature assumes an Indo-European form closer to *Marts, and see a connection with the Indic wind gods, the Maruts „Māruta”. Arhivirano iz originala 24. 7. 2011. g. Pristupljeno 8. 7. 2010.  However, this makes the appearance of Mavors and the agricultural cults of Mars difficult to explain.
  12. ^ Michiel de Vaan, Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Brill, 2008, p. 366.
  13. ^ Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 226.
  14. ^ Massimo Pallottino, "Religion in Pre-Roman Italy," in Roman and European Mythologies (University of Chicago Press, 1992, from the French edition of 1981), pp. 29, 30; Hendrik Wagenvoort, "The Origin of the Ludi Saeculares," in Studies in Roman Literature, Culture and Religion (Brill, 1956), p. 219 et passim; John F. Hall III, "The Saeculum Novum of Augustus and its Etruscan Antecedents," Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II.16.3 (1986), p. 2574; Larissa Bonfante, Etruscan Life and Afterlife: A Handbook of Etruscan Studies (Wayne State University Press, 1986), p. 226.
  15. ^ „martial”. The American Heritage Dictionary. Pristupljeno 2019-11-04. 
  16. ^ Albert Dauzat, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France, Larousse, Paris 1980. p. 420. New completed edition by Marie-Thérèse Morlet.
  17. ^ York, Michael. Romulus and Remus, Mars and Quirinus. Journal of Indo-European Studies 16:1 & 2 (Spring/Summer, 1988), 153–172.
  18. ^ Capitoline Museums. "Colossal statue of Mars Ultor also known as Pyrrhus – Inv. Scu 58." Capitolini.information. Pristupljeno 8 October 2016.

Literatura uredi

  • Srejović, Dragoslav; Cermanović, Aleksandrina (1989). Rečnik grčke i rimske mitologije. Beograd: SRPSKA KNjIŽEVNA ZADRUGA. 
  • Beard, M., North, J., Price, S., Religions of Rome, Volume I, illustrated, reprint, Cambridge University Press, (1998) ISBN 0-521-31682-0
  • Beard, M., North, J., Price, S., Religions of Rome, Volume II, illustrated, reprint, Cambridge University Press, (1998) ISBN 0-521-45646-0
  • Beard, M., The Roman Triumph, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Mass., and London, England, (2007) ISBN 978-0-674-02613-1
  • Clarke, John R., The Houses of Roman Italy, 100 BC-AD 250. Ritual, Space and Decoration, illustrated, University Presses of California, Columbia and Princeton, (1992) ISBN 978-0-520-08429-2
  • Cornell, T., The beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c.1000–264 BC), Routledge, (1995) ISBN 978-0-415-01596-7
  • Feeney, Denis. Literature and Religion at Rome: Cultures, Contexts, and Beliefs. New York: Cambridge Univ. Press, 1998.
  • Fishwick, Duncan. The Imperial Cult in the Latin West: Studies in the Ruler Cult of the Western Provinces of the Roman Empire, volume 1, Brill Publishers, (1991) ISBN 90-04-07179-2
  • Fishwick, Duncan. The Imperial Cult in the Latin West: Studies in the Ruler Cult of the Western Provinces of the Roman Empire, volume 3, Brill Publishers, (2002) ISBN 90-04-12536-1
  • Flint, Valerie I. J., et al., Athlone History of Witchcraft and Magic in Europe: Ancient Greece and Rome, Vol. 2, Continuum International Publishing Group Ltd., (1998) ISBN 978-0-485-89002-0
  • Fox, R. L., Pagans and Christians
  • Lott, John. B., The Neighborhoods of Augustan Rome, Cambridge, Cambridge University Press, (2004) ISBN 0-521-82827-9
  • MacMullen, R., Christianity and Paganism in the Fourth to Eighth Centuries, Yale University Press, (1997) ISBN 0-300-08077-8
  • MacMullen, R., Paganism in the Roman Empire, Yale University Press, 1984.
  • Momigliano, Arnaldo, On Pagans, Jews, and Christians, reprint, Wesleyan University Press, (1987) ISBN 0-8195-6218-1
  • North, J. A. Roman Religion. Oxford: Oxford Univ. Press, 2000.
  • Orr, D. G., Roman domestic religion: the evidence of the household shrines, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, II, 16, 2, Berlin, 1978, 1557‑91.
  • Rees, Roger. Diocletian and the Tetrarchy. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004.
  • Revell, L., "Religion and Ritual in the Western Provinces", Greece and Rome, volume 54, number 2, October 2007.
  • Rüpke, Jörg, ed. A Companion to Roman Religion. Malden, MA: Blackwell, 2007.
  • Scheid, John. An Introduction to Roman Religion. Translated by Janet Lloyd. Bloomington: Indiana Univ. Press, 2003.
  • Spaeth, Barbette Stanley. The Roman Goddess Ceres. Austin: Univ. of Texas Press, 1996.
  • Takács, Sarolta A. 2008. Vestal Virgins, Sibyls, and Matrons: Women in Roman Religion. Austin: Univ. of Texas Press.

Spoljašnje veze uredi

 
Mars na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Марс_(бог)&oldid=27549166”