Matijas Grinevald

Matijas Grinevald
Matijas Grinevald
Lični podaci
Puno ime	Matis Gotart Nitart
Datum rođenja	1480
Mesto rođenja	Vircburg, Sveto rimsko carstvo
Datum smrti	31. avgust 1528. (57/58 god.)
Mesto smrti	Hale, Sveto rimsko carstvo
Umetnički rad
Polje	Slikarstvo
Pravac	Severna renesansa
Najvažnija dela	Izenhajmski oltar

Matijas Grinevald (nem. Matthias Grünewald) ili Matis Gotart Nitart (nem. Mathis Gothart Nithart) ( r. oko 1470. – † 1528. godine) bio je nemački renesansni slikar. Grinevald je predstavnik pozne gotike ekspresivnog spiritualizma.

U periodu od 1508-25. godine, radio je kao dvorski slikar nadbiskupa iz Majnca. Godine 1527. i zbog svoje naklonosti luteranskoj doktrini, preselio se u Hale. Iako je njegovih identifikovanih dela sačuvan mali broj, u njima je očigledno da je bio upoznat sa italijanskom renesansnom umetnošću, što se može pratiti u nekim arhitektonskim detaljima u pozadinama njegovih slika. Grinevaldovo slikarstvo ima svoje korene u nemačkoj gotici. Njegov stil se u potpunosti razvio u Izenhajmskom oltaru nastalom u periodu između 1513–15. godine, jednom od najekspresivnijih dela zapadne hrišćanske umetnosti. Modelovanje figure Hrista u centralnom panelu gde je prikazano Raspeće, zasnovano na modulaciji boje putem svetlosti, naglašava zglobove udova, gde pokret otkriva ceo unutrašnji doživljaj patnje.

Ime uredi

Posle godine 2002. istraživačke publikacije od Karl Arndta su otkrile da se umetnik zvao Gothart a po prezimenu Nithart i da je njegov monogram bio M. G. N. (Mathis Gothart Nithart). U istoriju umetnosti je ušao kao Matijas Grinenvald što možemo zahvaliti Joahimu Sadrantu njegovom prvom biografu i biografiji koja je nastala 1675 — 1679. godine i ovakvo ime se upotrebljava i u nemačkom prostoru i internacionalno je prihvaćeno.

Biografski podaci uredi

Matijas Gothart Nithart nazvan Grinevald je, pored Direra, drugi veliki slikar renesanse na severu, rodio se oko 1470/1480. u Vircburgu i 1528. umro je u Hale na Zaleu. Greškom hroničara iz 17. veka, nazvan je Grinevald. Postao je poznat isključivo u 20. veku. Nije poznato gde je stekao svoje obrazovanje, ali je izvesno da je poznavao delo Mantenje, Leonarda, Rafaela, Hijeronima Boša i Holbajna. Odrastao je u Vircburgu a između 1501. i 1521. godine je bio vlasnik jedne radionice u Zeligenštatu. Većinu svog života je proveo u Majncu. Bio je protestant i odobravao je učenje Martina Lutera.

Od njegovih prvih dela je poznato Hrist na krstu 1502/1503. godine. Godine 1510. radio je kao građevinski i inženjer hidraulike u službi nadbiskupa u Majncu. U to vreme slika višedelne table oltara za crkve i katedrale stvarajući svoja oltarna dela po kojima je postao poznat.

Oko 1515. godine, Grinevald je dobio najveću i najvažniju narudžbu svoje karijere. Gvido Gversi, italijanski preceptor ili vitez, koji je bio na čelu vjerske zajednice u manastiru reda Svetog Antuna Padovanskog u Izenhajmu, na jugu Alzasa, zatražio je od umetnika da naslika seriju krila za svetište visokog oltara koji je oko 1505. godine izrezbario Niklaus Hagenvar iz Strazburga. Tema krila Izenhajmskog oltara, uglavnom zasnovana na popularnom, mističnom tekstu Otkrivenje Svete Brigite (pisanom oko 1370), je omogućila Grinevaldovom geniju da dosegne vrhunac svoga izraza.

Godine 1516. je postao dvorski slikar plemića- kurfirta Albrehta Braniburškog. Iz nepoznatih razloga i verovatno zbog svojih luteranski ubeđenja, morao je da napusti ovo radno mesto 1520. godine.

Grinevald se preselio u Hale i radio je ponovo kao inženjer građevinar za vodene gradnje i fontane i ubrzo je tu umro. Umetnikovi prijatelji u službi kardinala Albrehta potpisali su njegovu smrtovnicu. Većina njegovih dela je izgubljena, a sačuvan je jedan red crteža u mekoj kredi, u stvari pripremne studije za oltare koje je slikao i koje pokazuju njegovo poznavanje italijanske grafike. Njegovi crteži su pod uticajem jednog mistično- vizionarskog stila sa naglašenim gestom koji nosi odjeke u poznoj gotici.

Detalj iz Izenhajmskog oltara koji prikazuje izraze lica Hrista prilikom razapinjanja na krst koji je promenio poglede na umetnost ovog umetnika nemačke renesanse

Detalji njegova života prilično su nerazjašnjeni za slikara tako velikog značaja kakvog je bio Grinevald. Verovatno je rođen u Vircburgu. Živeo je u stilu slikara koji je bio i arhitekta i preduzimač i nije se nigde pokoravao pravilima. Ni na jednom mestu nije proveo dugo vremena. Podržavao je ideje protestantizma i Martina Lutera, ali je zavisio od mecena rimokatolika. Bio je nadahnut individualističkim duhom renesansnih umetnika u Italiji. Njegovo pravo prezime nije Grinevald, što je pogreška autora iz 17. veka Joahima von Sandrarta, od kojeg nam potiču podaci o ovom slikaru, koji ga je pomešao sa drugim umetnikom koji je Grinevalda uporedio sa Koređom.

U starim dokumentima nalazimo ga pod imenom „Mathis der Maler“, znamo da je koristio dva prezimena Gothart i Nithardt, i da je jedan od monograma koji je upotrebljavao na svojim delima bio "M.G.N." (Matis Gotart Nitart). Pored ovog monograma koji se pojavljuje dva puta u njegovim delima "M.G.N." upotrebljavao je i monograme "M.G." i "m.g.". Umro je u Haleu 1528. godine. Njegovih dela sačuvan je mali broj.

On ne duguje italijanskoj umetnosti takoreći ništa a naučio je da upotrebljava perspektivu i niske horizonte koje možemo otkriti u njegovim delima kao i fizičku bujnost njegovih likova koje prikazuje. Renesansa je možda najsnažnije ostavila na njega utiske u psihološkom smislu. Poznato je i da je njegov učenik bio Hans Grimer.

Stil uredi

Trostruki portret „Trias Romana“, crtež kredom 1525. Državni muzej, Berlin

Grinevaldov stil je bio naturalistički i fantastičan, forme koje upotrebljava su neuobičajene i približava se renesansnom slikarstvu. U svom naturalizmu se Grinevald iživljava na izranjavanom telu Hrista i žalošću ojađenih lica Marije i Jovana.

Za razliku od idealizma i humanizma razvijene renesanse Grinevald je upotrebljavao nasilje i tragediju u svetlosno visokim kontrastnim oblastima. Upravo ovi elementi koji se mogu uočavati u njegovim ranim radovima od njega prave majstora individualnog stila puno razvijenoga i uočljivog u njegovom oltaskom delu, i sa pravom je smatrano da je prethodnik ekspresionizma.

Upotrebljava različite intenzitete svetlosti, od puno osvetljenog, kada Krist ustaje iz mrtvih do stapanja sa senkom u otkrovenju. Delo se odlikuje i odskače jedinstvenošću u koloritu i snalažljivošću slikara. Neuobičajeno je upotrebljavao dugine boje i celina je uvek upečatljiva i velelepna.

Od nemačkih umetnika mu je bio najbliži Balding Grin, sa kojim je često bio zmenjivan.

Delo i karakteristike uredi

Značajan deo njegovog dela je nestala i danas poznajemo samo 13 njegovih dela.

Njegovo glavno delo je Izenhajmski oltar nastao između 1513. i 1515. godine koji kombinuje slikarstvo i vajarstvo sa savršenim izobraženjem izraza i ljudskog tela u pokretu. Sada se može videti u muzeju u Kolmaru u Francuskoj. Bio je naručen od strane praeceptora Guida Guersija kao glavni oltar za manastirsku crkvu sv. Antonija u Isenhajmu u Alzasu u Francuskoj. Ovo delo je tokom dugog vremena pripisivano Albrehtu Direru a deluje na nas snagom kojom je oslikana Sikstinska kapela od strane jednog Mikelanđela. Ova rezbarena škrinja ima dva para krila koja se pokrećući stvaraju tri pozornice. U sklopljenom stanju se vidi Raspeće koja je verovatno najimpresivnije koje je ikada naslikano. Raspeće je po svome delovanju ozbiljno dok je kada se otvore spoljašnja krila dalje scene već mnogo vedrije. Na krilima ovog skladnog oltara se nalazi Sv. Antonije i Sv Sebastijan i red velikih pojava na licu i zadnjim stranama pojedinih krila; Devica Marija oslavljivana anđelima u gotskoj arhitekturi i Madona- Marija kao mati sa malim Kristom u naručju, na zadnjoj strani su takođe ; prikazi iz života svetaca Antonija i Pavla, Kristovo ustajanje iz mrtvih i otkrovenje Marijino a na drugoj strani i razapinjanje Hrista na krst sa Marijom i Jovanom. Reljef u sredini predstavlja polaganje Hristovog tela u grob. Ovde je najupadljivije postavljanje pokreta koji prožima ove slike koje konfrontira sa shvatanjima iz pozne gotike. Svetlost koju upotrebljava je bogata u prelivima boja i karakterizovana je besprimerenom smelošću i može se meriti i upoređivati samo sa bojom u slikama u Veneciji.
Ruganje Hristu 1503. godine, drvena ploča 109 x 74
Raspeće Hrista, dovršeno oko 1505. godine, drvena ploča 179 x 92
Krila Helerovog oltara, oko 1510—1512. godine platno na drvu 185 x 150
Čudo sa snegom, 1517—2519. godine drvo 179 x 92
Devica Marija sa detetom, oko 1518. godine 62 x 46
Sv. Erazmus i Mauricije oko 1521—1523. drvena ploča 226 x 176
Oplakivanje Hrista, oko 1524—1523. drvena ploča 36 x 136