Mađarizacija

Mađarizacija (mađ. Magyarosítás) je planirana i primenjena etnički motivisana asimilatorska politika, koju su izvršile vlasti u Mađarskoj u 19. i početkom 20. veka. Ta asimilatorska politika imala je za cilj da nametne jezik i kulturu Mađara kao dominantne u regionu u odnosu na druge etničke zajednice. Prema ovoj politici, druge etničke zajednice bile su prisiljene da prihvate mađarski jezik i mađarsku nacionalnost.

Mađarizacija Vojvodine, 1720-1910

Nicala su po Mađarskoj tokom 19. veka "mađarska kulturna društva" koja su uz podršku državnog aparata, manje-više nasilno asimilovala pripadnike pre svega slovenskih naroda. Godine 1872. osnovano u Budimpešti Društvo za mađarizaciju. Sledeće 1873. godine niče u Pešti, Društvo za pomađarivanje Mađarski savez, koji je predvodio prof. Hečei.

Može se reći da je supremacija mađarska išla zakonodavnim putem. Sprovodila se različitim metodama, na raznim nivoima. Godine 1840. mađarski jezik je jedini proglašen kao zvanični u Ugarskoj. Po naredbi Ugarskog sabora - pravoslavne crkvene matice su vođene na mađarskom jeziku, a sa mađarizovanim oblikom ličnih imena. Pravoslavni sveštenici su "samo zato" morali znati mađarski. Desilo se 1845-1848. godine u Temišvaru: vodile su se pravoslavne parohijske matice duplo, na srpskom i mađarskom jeziku. Tekla je 12. novembra 1868. godine u Ugarskom saboru, rasprava o Zakonu o ravnopravnosti narodnosti. Prevlast Mađara je ozakonjena; dalja sudbina nemađarskih narodnosti sada je zavisila od njihove volje. Najviše su se pretopili Slovaci protestanti, jer su sa Mađarima iste vere u mešovitim sredinama delili iste crkve. Bio je potreban samo pristrasni sveštenik Mađar, pa da sve krene naopako.

Godine 1879. uveden je kao obavezan mađarski jezik u sve nemađarske škole, od drugog razreda. To je pratila obaveza uvedena učiteljima da vladaju mađarskim jezikom. A 1885. godine pooštrena je naredba o osposobljavanju učitelja osnovnih škola da predaju na mađarskom jeziku. Stiže 1889. godine vest: ministarstvo prosvete naređuje da svi učitelji koji su u tom zvanju od pre 1880. godine, moraju da polože naknadni ispit iz mađarskog jezika, u državnim učiteljskim školama, pred posebnim komisijama. Aponjijev zakon iz 1907. godine je sasvim podjarmio školstvo u Ugarskoj. Albert Aponji predsednik Ugarske nezavisne stranke i ministar prosvete je ogoljeno šovinistički nastrojen. To je reakcija na državni popis iz 1900. godine: tada 82,3% nemađarskog naroda nije znalo mađarski jezik. U Aponjijevom zakonskom predlogu jedna od tačaka bila je uperena protiv učitelja "koji ne predaju deci mađarski jezik"; oni su unapred optuženi da rade protiv države. Išlo se svesno i uporno ka stvaranju jedinstvene mađarske etničke nacije; to je vodilo ka potpunoj asimilaciji narodnosti. Svaka škola je sada obavezna da razvija svest kod učenika o pripadnosti mađarskoj otadžbini i naciji. Aponjijevci su hteli milom ili silom da sve pomađare, za 40 godina.

Paralelno sa tim poremećaj se širi i u "nezavisno" sudstvo. Od 30. avgusta 1886. godine Perleski sreski sud (u Banatu) će razmatrati samo ono što primi na mađarskom jeziku, kao što praktikuje i Kraljevski okružni sud u Pančevu.

Kada je reč o Srbima pravoslavcima tu su prvi koraci bili nametanje mađarskog jezika u školama i državnim organima, zatim promene naziva naselja i imena ljudi. Mađari su onda preko škola krenuli mađarizaciju, kao najefikasniji put. Škole su u najvećoj meri po zakonu iz 1877. godine bile podržavljene. U njima je učitelj morao znati dovoljno dobro pre svega mađarski državni jezik. Uvođenje građanske matičarske službe 1895. godine koja se služila mađarskim jezikom, pomađarena su u velikom broju imena i prezimena. Dobijali su državni "matričari" pisana uputstva (priručnike) kako da nemađarska lična imena prevedu u mađarska, poput Kosta u SILARD, Aleksandar u ŠANDOR, Dimitrije u DEME itd.

Uveden je 1880. godine mađarski jezik kao zvaničan u sve opštine. Moralo je doći do zapošljavanja činovnika koji su se služili tim jezikom. Naređeno je 1886. godine: po mađarski se pisma od sad adresiraju!

U srpskom selu Orlovatu u Banatu u dva maha, 1886. i 1888. godine sreska i županijska vlast pokušavaju milom da izvrše pomađarivanje sela. Nudi se kao mogućnost da novi (od dva ponuđena) naziv mesta biraju sami opštinski skupštinari: "Berkenji" ili "Šaškere". Kada to ne bude prošlo, stiže novi nalog 1887. godine, u kojem se sada traži "prilog". Politička opština Orlovat mora da se izjasni: da li je voljna u koji kulturni zavod da se učlani sa 50 f. upisnine; da to bude kao pomagajuća svota. Seoski knez Đurađ Nakarada im poručuje: Odbija se zbog oskudice opštine i građana Orlovata. Opterećeni su i prekoviše raznim porezima i drugim davanjima. Konačno 1888. godine odbija opština Orlovat – "plemenitu županiju" (Torontalsku u Velikom Bečkereku) u njenom zahtevu da svotu za širenje mađarskog jezika opredeli - samo zbog nemaštine! Ipak ti ataci vlasti na autonomne opštinske skupštine su dali rezultat u okolnim selima. Mađarske novine objavljuju 17. aprila 1888. godine da je (mađarizacija uspela) u više okolnih mesta, došlo do promene naziva: Farkaždin u FARKAŽD, Uzdin u UJ OZORA, Čenta u LEOPOLDOVA, Sakule u TORONTALSIGET itd. Orlovat je sačuvao tada ime, identitet i dostojanstvo i tako će ostati sledeće tri decenije. Onda 2. februara 1911. novine pišu. "Promena imena mesta u Torontalskoj županiji". Po toj vesti Ministarstvo unutrašnjih poslova Ugarske je naložilo (masovnu) izmenu naziva mesta. Po Zakonu iz 1898. član 4., i Predlogu Nacionalnog odbora za registre i spomenike se tako postupilo. To je urađeno (za utehu) i za nemačka imena mesta, pored srpskih - u kojima gotovo da nema meštana Mađara. Došlo je tako "silom zakona" do promena imena čisto srpskog sela Orlovata, u pomađareni naziv Orlod.

Najbolje sredstvo za pomađarivanje koje se samo po sebi nameće bila je domobranska vojska.

Intenzivno pomađarivanje u južnoj Ugarskoj dovelo je do brojnih apsurda. Tako su u nekim nekad srpskim mestima u Mađarskoj, blizu tada jugoslovenske granice rukopolagani sveštenici Mađari. Ostala je pravoslavna crkva u mestu gde su svi Srbi pomađareni, pa su vernici nakon Prvog svetskog rata, koji više nisu znali srpski jezik, dobijali pravoslavne sveštenike koji su na mađarskom jeziku činodejstvovali.

Borba za mađarsku ideju je krenula sa vrha i išla do najmanjeg sela. Poslednji koraci su bili pred Prvi svetski rat, kada je ukinuta stara srpska privilegovana crkveno-školska autonomija 1912. godine. Kada su mađarski šovinisti dirnuli u srpske crkve - srpske svetinje rat je bio neizbežan. Dve nepune godine do izbijanja Velikog rata (1914) Srbi su još uspevali da se bore novinskim napisima i zborovima; sve drugo im je bilo uskraćeno.

Poznati mađarizovani Srbi

• Jovan Damjanić (mađarski: Damjanics János), mađarski revolucionarni general i nacionalni heroj.
• Dimitrije Stojaković (mađarski: Döme Sztójay), predsednik vlade i ministar inostranih poslova u Mađarskoj od 23. marta 1944. do 24. avgusta 1944.
• Aleksandar Petrović - Šandor Petefi (mađarski: Petőfi Sándor), čuveni mađarski pesnik i jedan od vođa nacionalnog pokreta 1848.
• dr Szentkláray Jenö - Evgenije Nedić (1843-1925), sin pravoslavca Nauma Nedića i majke katolikinje Marije Salai (iz Vranjeva - Novog Bečeja), mađarski sveštenik, veliki zavičajni istoričar, akademik mađarski i srpski
• Dimitrije Hadžić - Hadfi Deme, iz Melenaca, županijski visoki činovnik u Velikom Bečkereku

Mesta sa srpskim nazivima u okolini Budimpešte

Seobom Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem, veliki broj ih se naselio u okolini Budimpešte. I danas su ostali nazivi koji navode na srpsko poreklo kao što su Pomaz (Pomáz), Čobanka (Csobánka), Stara voda (Sztára voda), Višegrad (Visegrad), itd. U poznatom turističkom mestu Sent Andreja (Szent Ánrea) blizu Budimpešte postoje 4 velike pravoslavne crkve, od kojih je samo jedna aktivna, a broj stanovnika koji se izjašnjavaju kao Srbi je manji od 100.

Vidi još

• Desrbizacija
• Srbofobija

Literatura

• Berić, Dušan M. (2018). „Srednjovekovni počeci mađarizacije”. Glas SANU. 428 (18): 189—208. 
• Gavrilović, Slavko (1976). „Srbi u Ugarskoj i pitanje mađarizacije u prvoj polovini XIX veka”. Istorijski časopis. 23: 89—104. 
• Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od Karlovačkog mira do austro-turskog rata 1716-1718”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 55—61. 
• Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od Požarevačkog mira do austro-turskog rata 1737-1739”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 163—175. 
• Gavrilović, Slavko (1986). „Srbi u Ugarskoj i Slavoniji od austro-turskog rata 1737-1739. do kraja XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—216. 
• Gavrilović, Slavko (1993). Iz istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XV-XIX vek). Beograd: Filip Višnjić. 
• Gavrilović, Slavko (1995). „O unijaćenju i pokatoličavanju Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XIII-XIX vek)”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 3: 7—44. 
• Dimitrije Kirilović, Pomađarivanje u bivšoj Ugarskoj, Novi Sad - Srbinje, 1935. Reizdanje 2006.
• Borislav Jankulov, Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku, Novi Sad - Pančevo, 2003.
• Golubović, Zvonimir (1987). „Denacionalizatorska politika mađarskog fašističkog okupatora u Bačkoj - prisilno iseljavanje i logorisanje - naseljavanje Bačke Mađarima iz drugih krajeva”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 36: 91—129. 
• Mirnić, Josip (1967). „Denacionalizatorska politika mađarskog okupatora u jugoslovenskim zemljama 1941”. Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. 10: 143—153. 

Spoljašnje veze

• Proces mađarizacije (jezik: engleski)